Waar in Moskou hangt nog de geur van oude boeken? Bij metrostation Park Kultury.

(EErste publicatie: 29-9-2012)

Tolstoj, Poesjkin, Majakovski

Tolstoj, Poesjkin, Majakovski

Mijn hart maakte een sprongetje toen het blauwe gebouwtje plots opdook achter metrostation Park Kultury. Het zou toch niet? Ik kwam dichterbij en zag Poesjkin in de vensterbank staan, geflankeerd door Tolstoj en Majakovski. Dat was een goed teken. Ik deed de deur open en jawel: ik werd verwelkomd door die geur van oude boeken, waarvan ik dacht dat die verdwenen was uit het Moskou van nu.

metro Moskou Park Kultury antiquariaat

Jarenlang waren de boekinisty, de antiquariaten, een vast onderdeel van mijn wandeltochten door Moskou (en Sint-Petersburg). Gaandeweg echter waren ze verdwenen, verdreven door het brutale geld. Dan stootte ik mijn neus weer tegen een etalage, waar eens een mooie uitgave van Tsjechov of Toergenjev op me lag te wachten, maar nu parfums en damestassen lagen uitgestald. De jongedames achter de toonbank, hoe oogverblindend meestal ook, maakten me mismoedig.

Aan het einde van de Tverskaja, die toen nog gewoon Ulitsa Gorkogo heette, kocht ik ooit dat prachtige boek over de redding van de Tsjeljoeskins uit het poolijs. Het bleek later duizenden dollars waard te zijn, maar toen had ik het al doorverkocht voor 200 gulden. (Lees hier meer over deze ellendige geschiedenis.) En was het niet ook daar dat ik die simpel, maar ontroerend geïllustreerde uitgave van verhalen van Sjoeksjin van een plank viste? Ik ben die uitgave daarna nooit meer ergens tegengekomen. Misschien bestaat er maar één exemplaar van en staat die bij mij in de kast.

U begrijpt nu waarom ik zo blij was met die geur van oude boeken, in dat kleine antiquariaat bij metrostation Park Kultury. “Ik zit hier al 35 jaar!”, zei de man van de winkel trots, toen ik vertelde dat ik lang geleden al eens in zijn winkel was.

oude boeken Moskou

Ooit was er een boekinist schuin tegenover Detski Mir en het Bolsjoj Theater. Hier ziet u een foto van die plek:

Ferrari Bentley Moskou

Ik weet niet meer of het boekwinkeltje boven was of beneden. Tegenwoordig maakt dat weinig meer uit. Boven koop je een Ferrari, beneden kan je terecht voor een Bentley. Misschien moet ik bij mijn volgende bezoek bij beide eens binnenlopen. Misschien, heel misschien, vang ik dan nog een piepklein sliertje op van die oude, vertrouwde geur en weet ik: hier was het.   

Vergane Sovjet-glorie: het Moskouse Rivierstation en het Dinamo stadion – deel 1

(Eerste publicatie: 2-10-2012)

Jasjin doelman keeper Dinamo Moskou

Ik was zeven jaar, ik was Lev Jasjin en ik zweefde door de lucht. Die herinnering barstte naar boven toen ik bij Jasjins standbeeld stond, naast het Dinamo stadion in Moskou. Het was een dag vol vergane glorie uit de Sovjetunie, die ik was begonnen bij het Retsjnoi Vokzal, het Rivierstation. (Dat is de letterlijke vertaling, correcter zou iets zijn met Passagiersterminal, maar dat vind ik lelijk.)

Ik mag graag op zoek gaan naar ideologische sporen van de USSR, vooral uit de jaren 1935-1955 – op schilderijen, in architectuur: pompeus en naïef, machtig en plat. Het Retsjnoj Vokzal, voltooid in 1937 als onderdeel van het Moskou kanaal, is er een voorbeeld van en het stond al jaren op mijn lijstje. Van metrostation Retsjnoj Vokzal liep ik naar het water en ik schrok van wat ik aantrof. Als er niet snel wat gebeurt, staat het Rivierstation, ooit een van de trotse bouwwerken van de jonge Sovjetunie, niet lang meer overeind.

rivierstation Sovjetunie Moskou rivier Moskva

Je kan het geen bouwval noemen, maar in slechte staat verkeert het zeker. Er zijn restauratieplannen, maar van enige werkzaamheden geen spoor. Een hek houdt je buiten. Het verhindert dat je een nadere blik kan werpen op de prachtige medaillons die het gebouw midden aan de lange zijden sieren. Ze zijn gemaakt door Natalja Danko-Aleksejenko en tonen het officiële optimisme uit de jaren dertig. Op één ervan is het Paleis der Sovjets te zien, dat nooit werd voltooid.

restauratie architectuur Moskou rivierstation

In alle beschrijvingen van het Retsjnoj Vokzal (voluit: Severnyi Retsjnoj Vokzal, Noordelijk Rivierstation) staat dat het gebouw de vorm heeft van een passagiersboot. Dat soort toevoegingen wekt mijn achterdocht, sinds ik keihard afrekende met de mythe dat er in Sint-Petersburg een school staat in de vorm van een hamer en sikkel. Maar kijk eens naar deze foto …

rivierstation Moskou Moskva

 … Ik denk dat de architecten (Aleksej Michajlovitsj en Vladimir Krinski) inderdaad het idee hadden om een boot van steen aan te leggen.

Nog een boeiend detail: de ster boven in de toren prijkte in de jaren 1935-1937 op de Spasski toren van het Kremlin. In de torenspits zit een mechanisme, waarmee de ster omhoog en omlaag kan worden gehaald. Aanvankelijk was het de bedoeling dat dit twee keer per jaar zou gebeuren, bij de opening en sluiting (vanwege het ijs) van het vaarseizoen, maar het mechanisme is uiteindelijk slechts enkele keren gebruikt. Ik zou het nu maar met rust laten, ik vrees dat de toren gehannes met de ster (1,3 ton) niet overleeft.

Je kan je niet voorstellen dat men het gebouw verder laat verkrotten – zeker niet in een tijd waarin er zo’n heimwee heerst naar de grandeur van de Sovjetunie. Ik zou voor het Rivierstation eigenlijk een actiegroep moeten oprichten, maar dat moeten de Moskovieten toch echt zelf doen.

Het Rivierstation op het affiche van de film Wolga, Wolga (1938)

Het Rivierstation op het affiche van de film Wolga, Wolga (1938)

Ik wandelde terug naar metrostation Retsjnoj Vokzal en ging op weg naar het Dinamo stadion. Wat was daar nog van over?

Wordt vervolgd.  

De traan van Solzjenitsyn op de begraafplaats van het Donskoj klooster.

(Eerste publicatie: 27-9-2012)

pantserwagen, Donskoj klooster Moskou

Ik liep in Moskou het grote, stevig ommuurde Donskoj klooster binnen en botste bijna tegen een  witte pantserwagen op die een meter boven een vrachtwagen hing. Dat leidde nogal af van de opdracht die ik mij had gesteld: vind het graf van een KGB-beul met bloed aan zijn handen, die niet al te lang geleden met een mooie grafsteen is geëerd.

IMG_8057.jpg

In een hoek stonden ook nog een T34-tank en een Stalinorgel, en ook daar was een takelwagen in de weer. “Gebeurt dit hier dit elke dag?” vroeg ik aan een priester. “Nee. We hebben een nieuwe directie. We hadden ook herten en pauwen, die zijn al weg.”

priester Russisch-Orthodoxe kerk Donskoj klooster Moskou

Met geld van gelovigen werden in de Tweede Wereldoorlog tanks en ander materieel geproduceerd. Wat daar uiteindelijk van over was, belandde voor een deel via het Museum van de Strijdkrachten binnen de muren van het klooster. Wat de nieuwe directie tegen die tanks heeft (en tegen herten en pauwen), weet ik niet, maar als u ze nog wilt zien, bent u te laat.

Nadat ik een boel foto’s had gemaakt, besloot ik toch maar eens op zoek te gaan naar dat graf. Al snel begreep ik dat ik mijn bezoek aan het klooster wel wat beter had mogen voorbereiden. De grafsteen kon ik niet vinden. Plots herinnerde ik me ook dat er op het kloosterterrein in het geheim veel slachtoffers van de Stalinterreur waren begraven. Ook daar had ik van tevoren weleens wat over mogen lezen. Al rondslenterend vond ik er geen sporen van. Waarbij ik als excuus kan aanvoeren dat ik opnieuw nogal werd afgeleid: de koepels van het klooster en de herfstkleuren van de bomen trokken mijn blik steeds weer omhoog.

Toen zag ik opeens een foto van Aleksandr Solzjenitsyn. Ach ja, natuurlijk, die was hier begraven! (Dat is wel het voordeel van een slechte voorbereiding; je wordt af en toe verrast.) Ik liep op de foto af en zag een traan op het glas zitten.

graf Solzjenitsyn Russische schrijver Moskou Donskoj klooster Moskou

Nu zou ik kunnen afsluiten met een alinea over die begraven Stalinslachtoffers, die KGB-beul en de traan van Solzjenitsyn, maar dan wordt het erg pathetisch. En het was tenslotte ook maar een regendruppel. Een aardige herfstfoto dan maar tot slot:

herfst Moskou graf klooster Solzjenitsyn Donskoj Moskou

(Bovenstaand stukje stond twee dagen in de steigers. Inmiddels heb ik gezocht naar meer informatie over die Stalinslachtoffers. Al snel las ik dit: "The cemetery [met de massagraven] is also called the New Cemetery of Donskoy Monastery and should not be confused with the neighbouring and much bigger Old Donskoy Cemetery." Ik was dus op het verkeerde kerkhof. Hoe mooi het daar ook was, het is vrij gênant. Ik probeer dit nog tijdens mijn huidige verblijf in Moskou goed te maken met een nieuw bezoek, nu aan de goede begraafplaats.)

Update: over mijn tweede bezoekje, nu aan de Nieuwe begraafplaats, leest u hier

Hoe ik op de Moskouse paardenrenbaan geld won – en volledig onterecht ook verloor.

(Eerste publicatie: 23-9-2012)

Moskou gokken gokkers paardenrenbaan

Ik kon de man met de stoppelbaard (niet de man hierboven) moeilijk verstaan, maar Piligrim, dat was de favoriet en die ging winnen – zoveel was duidelijk. De man gooide er nog allerlei vaktermen uit en ik begreep: ik heb hier te maken met een kenner. Ik daarentegen maakte mijn debuut bij de Moskouse paardenraces en dan kan je maar beter luisteren naar een vakman.

Was er misschien nóg een sterk paard onder de zes deelnemers? Mijn adviseur aarzelde geen seconde. Mengir! Hij pakte mijn programmaboekje, zette een dubbele cirkel om nummer 5 (Piligrim), een streep onder nummer 6 (Mengir) en wees me de weg naar de kassa. Daar zette ik 150 roebel in op het tweetal. De communicatie met de dame achter het glas verliep wat moeizaam – zij was beter vertrouwd met de wed-terminologie dan ik – en dat zou me nog aardig wat geld gaan kosten – waarover zo meteen meer.

draverij Moskou tribune gokken paardenrennen

------

renbaan paarden dravers publiek toeschouwers

 

De sfeer op de mooie tribune was gemoedelijk, al vlogen er regelmatig vloeken door de lucht, natuurlijk van gokkers die niet zo’n goede adviseur hadden als ik. Velen van hen leken al uren op de baan te verblijven – ze hadden zich geïnstalleerd met drank en gezoute vis, breed uitgestald op een krant.  

Ik bladerde nog eens door mijn programmaboekje. Je had in mijn race ook nog Morosjka, Georgin, Kantsler (Kanselier) en Lichoi Paren (Stoere Bink), maar die waren natuurlijk kansloos.

En daar was de start! Piligrim (Pelgrim) lag meteen aan kop. Mengir daarentegen liep, geheel tegen de afspraak in, helemaal achteraan met een flinke achterstand op de overige vijf. We werden op de hoogte gehouden van het verloop van de race door een vrouwelijke speaker. Er klonk weinig enthousiasme in haar stem, wat ook gold voor de man achter mij, die kennelijk ook had ingezet op Mengir. Hij wenste paard en pikeur een paar vreselijke dingen toe, en dat hielp. Met nog driekwart baan te gaan begon onze Mengir aan een machtige eindsprint. Peligrim was niet meer te achterhalen (gelukkig maar, dacht ik), maar de rest van het veld ging hij met veel vertoon van macht voorbij. Uitslag: 1. Peligrim, 2. Mengir. Hier hebt u de foto van de finish:

finish paarden Moskou draverij

Ik ging naar de kassa en kreeg 550 roebel uitbetaald. Even zocht ik nog naar mijn adviseur, maar die zag ik zo gauw niet, wat misschien maar goed was ook. Voor je het weet gaat je complete winst op aan alcoholische bedankjes.

Thuis bladerde ik het prorammaboekje nog eens door … Wat bleek, ik had aanzienlijk meer moeten winnen dan die magere 400 roebel! Er zijn, zo las ik, vier inzetten mogelijk:

1. Odinar: je voorspelt de winnaar van een race
2. Parnyi: je voorspelt de eerste twee paarden in willekeurige volgorde
3, Dvojnoj  Ekspress: je voorspelt de eerste twee paarden in de juiste volgorde
4. Trojnoj Ekspress: je voorspelt de eerste drie paarden in de juiste volgorde.

Ik bleek parnyi te hebben gespeeld, terwijl ik dvojnoi had bedoeld, daar aan de kassa bij het inzetten. Hoeveel méér ik eigenlijk had moeten winnen, weet ik niet, maar toch wel een aardig bedrag, denk ik. Het was een domper, na weer een mooie dag in Moskou.   

tribune wedstrijd paard gokken totalisator
De kassa van de renbaan, niet van het wedkantoor

De kassa van de renbaan, niet van het wedkantoor

verliefd paartje Moskou paardenrennen tribune

Moskou, Tsjistye Proedy. De Herfsteend.

(Eerste publicatie: 22-9-2012)


Herfst in Moskou in zeventig seconden:


Ken u deze eendensoort? Ik had ze nog niet eerder gezien, maar herkende ze meteen. We hebben we hier te maken met twee prachtexemplaren van de Moskouse Herfsteend. Die worden in september uitgezet in de vijvers, omdat ze zo mooi kleuren bij de herfstbladeren.

En ja, het was onder de 18 graden, dan krijgt in Rusland alles wat tien jaar of jonger is een muts op. Ik durf er wat onder te verwedden dat het meisje met het ijsje onder haar spijkerbroek ook nog een dikke maillot aanhad.

Ik vernam gisteren dat er vandaag een massale fietstocht zou worden gehouden in het centrum van Sint-Petersburg. Daar werd ik een beetje opstandig van. Is er een fietstocht in mijn Sint-Petersburg, en waar zit ik? In Moskou. Maar na een prachtige herfstdag in de Russische hoofdstad, heb ik er vrede mee.

Het wordt nog eens wat, tussen Moskou en mij! 

Het comité 'Poetin 60 jaar' en een nieuw loflied van Tolibdzjon Koerbanchanov

(Eerste publicatie: 12-9-2012)

Er zijn dingen in Rusland die je niet serieus moet nemen, omdat negen van de tien Russen dat ook niet doen. Wat niet betekent dat je er geen stukje over kan schrijven. Neem nu het Nationaal comité-60 (zie het logo links), voluit: het Maatschappelijk Nationaal Comité ter Voorbereiding van de Viering van de Zestigste Verjaardag van Ereburger van Sint-Petersburg Poetin V.V.  Die verjaardag is al snel: op 7 oktober.

Het Nationaal comité-60 is het geesteskind van Vladimir Koetsjerenko, mislukt lokaal politicus en notaris. Hier hebt u hem, rechts, in dit filmpje. Kijkt u er niet te lang naar, twintig seconden lijkt me meer dan genoeg:



Mocht u geen Russisch spreken, dan vraagt u zich misschien af wie die man links is met die machtige borst vol onderscheidingen. Wel, dat is de secretaris van het Nationaal comité-60. Het filmpje is van vorig jaar en beide bestuursleden bespreken het plan om op die plek, een heuvel buiten Sint-Petersburg, een beeld van Poetin op te richten. Niet zo maar een beeld, maar dit werk van Zoerab Tsereteli, Poetin in Judopak:

Zoerab Tsereteli

Zoerab Tsereteli

 Het is er - u raadt het al – niet van gekomen.

Ook andere ideeën van genoemd comité lijken tot mislukken gedoemd: een straat in Sint-Petersburg noemen naar Vladimir Poetin, of de dam in de Finse Golf, of een biljet van 10.000 roebel drukken met Poetin op de voorkant en die dam op de achterkant, of anders Poetin tot maarschalk benoemen. Verder stelt het comité voor om trainer Dick Advocaat – vanwege de droeve resultaten van Rusland op het recente EK - het ereburgerschap van Sint-Petersburg te ontnemen.

Koetsjerenko zal gedacht hebben dat hij met het comité zijn politieke carrière nieuw leven kon inblazen. Moeilijker in te schatten vind ik de achterliggende reden van het liedje hieronder. Ene Tolibdzjon Koerbanchanov zingt hier over de “eenvoudige Marija”, die op 7-10-52 Vladimir baarde en daarmee onderdeel werd van de geschiedenis. Tolibdzjon roept “alle patriotten” op om Poetins verjaardag te vieren, “want eerbied voor de leider van het land is eerbied voor moedertje Rusland”.



De straat waar Tolibdzjon aan het begin van het filmpje staat, is trouwens de straat die het comité van Koetsjerenko naar Poetin vernoemd wil zien. De president werd er geboren.

De straat waar Tolibdzjon aan het begin van het filmpje staat, is trouwens de straat die het comité van Koetsjerenko naar Poetin vernoemd wil zien. De president werd er geboren.

Het is niet het eerste loflied van Tolibdzjon Koerbanchanov. In de aanloop naar de laatste presidentsverkiezingen kwam hij uit de lucht vallen met onderstaande ode aan Poetin, die volgens hem door God was gezonden.



Was dit serieus? Was het een pr-stunt van aanhangers van Poetin? Of juist van tegenstanders van Poetin? Oppositie-blogger Navalny – geen vriend van de president – riep in elk geval op om het filmpje zo veel mogelijk te verspreiden. De niet-Russische achtergrond van de zanger (Koerbanchanov komt uit Tadzjikistan) speelde bij de ontvangst van het lied ook een rol. Een verhelderend (Engelstalig) overzichtje van de commentaren her en der op het net vindt u hier. (De betreffende site is op het moment van schrijven offline, probeert u het eventueel later nog even.)

Ik begreep dat het verjaardagsnummer van Koerbanchanov al zijn derde loflied is op Poetin, wat betekent dat ik er eentje heb gemist. Het zij zo. 

Bols en Droste in de Berjozka – inkopen doen in de Sovjetunie

(Eerste publicatie: 9-9-2012)

Ooit nuttigde ik in Moskou – het was in de tijd van de Sovjetunie - een voedzame maaltijd aan huis bij de ambassadeur van Bangladesh. Voorafgaand spraken wij, mannen onder elkaar, over cricket. Wat we daarbij dronken, weet ik niet meer, maar het borrelhapje bestond uit gezoute amandelen. Ze lagen keurig op een schaaltje en ik - die ochtend net teruggekeerd van een maandenlang verblijf in de provincie – moest mijn best doen om beschaafd te blijven. (Dat verblijf in de provincie laat zich aardig vangen in dit simpele zinnetje: Воронеж плохо снабжается – Voronezj wordt slecht bevoorraad.)

Die amandelen, dat kan niet anders, kwamen uit zo’n blikje als hieronder. Ik trof het aan in een foldertje met de prijslijst van winkel 39 “Berjozka”, Bolsjaja Groezinskajastraat 36:

prijslijst valutawinkels Moskou Sovjetunie

Moskou werd aanzienlijk beter bevoorraad dan Voronezj, maar voor tal van dingen in de hoofdstad kon je desondanks uitsluitend terecht in zo’n Berjozka. Daar had je er meerdere van. Het assortiment kon er verschillen, de manier van betalen was steeds dezelfde: buitenlanders met harde valuta, Sovjet-onderdanen met speciale bonnen. Die laatste staan in de prijskrant als volgt omschreven: “… tear-off cheques, series D, of the USSR Bank for Foreign Trade”. De staat had in de USSR het alleenrecht op het bezit van harde valuta, een zeer kleine groep burgers beschikte over genoemde bonnen. Voor toeristen was zo’n valuta-winkel een vast onderdeel van het programma. Je kon er, bij een beschaafde bediening, prima souvenirs kopen.   

De ambassadeur van Bangladesh zal zijn inkopen hebben laten thuisbezorgen – dat kon tegen betaling. Ik deed mijn inkopen in een Berjozka natuurlijk gewoon zelf. In Moskou herinner ik me onder meer de Berjozka aan de – als ik mij niet vergis -  Ul. Kropotkinskaja (nu: Ul. Pretsjistenka). Die hadden een paar planken met Russische literatuur en als je geluk had kon je daar aardige dingen op de kop tikken.

Vreemd genoeg ontbreken in de folder die ik vond de likeuren van Bols. Elke Berjozka had die staan en ik had daar bij mijn Russische vrienden altijd veel succes mee – zeker wanneer ik ook nog zo’n doosje met Droste flikken meenam. Het was makkelijk scoren (vooral met een fles advocaat), maar met terugwerkende kracht voel ik me daar toch vrij ongemakkelijk bij. Aardig is nog dat ik de Aljonka-chocolaatjes uit de folder tegenwoordig nog weleens meeneem als presentje naar Nederland. Je koopt ze in een gewone winkel, de Berjozka’s bestaan al lang niet meer. 

chocola harde valuta Moskou toerisme winkels

De complete prijslijst, met voor oud-Sovjetuniegangers diverse nostalgische plaatjes, vindt u hier.

Schrijfster Elena Katishonok: "Er komt een moment dat je ophoudt bang te zijn".

(Eerste publicatie: 3-9-2012)

Elena Katishonok Russische literatuur

Opeens was daar een mailtje uit Boston. Schrijfster Elena Katishonok had mijn stukjes op dit weblog over haar boeken gelezen, ze zou binnenkort in Amsterdam zijn en nodigde me uit voor een kopje koffie. Dat werd bier met bitterballen in het VOC-café in de Schreierstoren.

Katishinok emigreerde in 1991 uit Letland naar de Verenigde Staten. Aanvankelijk bleven haar schrijfactiviteiten beperkt tot gedichten, pas veel later begon ze aan haar roman Er leefden eens een oude man en een oude vrouw. Ze had een kort verhaal in haar hoofd, maar dat liep gelukkig helemaal uit de hand. Het resultaat: twee prachtboeken over Riga in de twintigste eeuw, en dan vooral over de Russischtalige inwoners van de stad. (Mijn stukjes daarover staan hier en hier, over Elena’s derde roman schreef ik hier.)

De stap van poëzie naar proza was groot. “Ik wist gewoon niet hoe ik proza moest schrijven”, vertelt Elena. “Het is moeilijker dan poëzie. Bij een gedicht word je meegevoerd door het ritme. En ik had ook zó veel gelezen. Dat verlamde me. Ik was bang dat ik alleen maar rotzooi zou kunnen schrijven. Maar er komt een moment dat je ophoudt bang te zijn.”

Pas toen de kinderen het huis uit waren, kreeg het proza de ruimte. Het moest iets worden over een kommoenalka en hoe die woonvorm mensen beschadigt. “Ik had geen kant-en-klaar verhaal in mijn hoofd. Wanneer ik ga schrijven, weet ik niet precies wat er gaat komen of hoe het eindigt. Het mocht in elk geval niet alleen míjn stem worden.” Het werd uiteindelijk geen boek over een kommoenalka, maar een familiekroniek in twee delen met inderdaad vele stemmen. Waren er prototypen? “Ja en nee. Ik kan niet zeggen dat mijn personages in het echt precies zo waren. Ik wilde méér vertellen. Maar het komt wel uit mijn stad Riga, uit mijn wijk, uit mijn milieu”.     

In mijn stukje over het tweede deel van de familiekroniek (Tegen de wijzers van de klok in) schreef ik over een van de personages: “Op de laatste pagina’s werd mijn vermoeden bewaarheid: Lelka is Elena Katishonok. Of laat ik het voorzichtiger zeggen: Elena heeft Irina goed gekend”.  Ik ben blij dat ik met die tweede zin toen nog een slag om de arm heb gehouden, want ik zat er helemaal naast. Er komt in beide delen geen enkel familielid van Elena voor, laat staan dat zij zichzelf zou hebben opgevoerd.

Mijn lichte gêne over mijn onjuiste veronderstelling probeer ik te maskeren door nog maar een bitterbal te nemen. Dat blijkt helemaal niet nodig, Elena is zeer ingenomen met mijn verkeerde conclusie: “Dat betekent dat het personage en het boek zijn gelukt”.

Van Er leefden eens … is in Rusland inmiddels een vierde druk verschenen. Zijn er ook vertalingen in de maak? Katishonok: “In Duitsland is een voorlopig contract gesloten. Daar wordt nu gezocht naar vertalers, ook buiten Duitsland. Daar wilden ze twee jaar de tijd voor krijgen. Dat vond ik te veel. We zijn het eens geworden over tien maanden.”   

(Ik kwam nog een gefilmd interview met Elena Katishonok tegen van november vorig jaar. Ik krijg het niet op dit blog geplaatst, u komt er via deze link. De interviewster is bepaald geen Adriaan van Dis, maar nou ja.) 

Het Moskou van na de oorlog, gefilmd in kleur, met het commentaar van “een judas”.

(Eerste publicatie: 29-8-2012)

Moskou jaren veertig Stalin film documentaire

Tijdens mijn zeer bescheiden zoekwerk voor mijn vorige stukje (over panoramafilms in de USSR) stuitte ik op prachtige kleurenbeelden van het naoorlogse Moskou. Het betreft een documentaire van een kleine veertig minuten uit 2010, getiteld Tsvet zjzni. Nachalo (De fine fleur van het leven. Het begin), samengesteld uit fragmenten van bioscoopjournaals.

Je kijkt je ogen uit. (De kleurenbeelden beginnen op 1.18).


Naast nieuwbouw, zien we nog tal van houten huizen en ook moestuintjes. Modeshows, parades van gymnasten, zomerkampen voor pioniertjes, bijna lege straten met, eh, oldtimers, dakterrassen, een voetbalwedstrijd in het Dinamostadion (ik heb nog niet kunnen achterhalen welke precies)… Te veel om op te noemen. Mijn favoriete beelden: de parade van koeien (vanaf 29.19). En in de categorie ‘naïef en onbedorven’: de metershoge wietplanten op 22.36.

De gesproken tekst, gelezen door acteur Lev Doerov, is gebaseerd op de memoires van Aleksandr Tyrenko, volgens de toelichting bij de documentaire een ‘gewone Moskoviet’. Die tekst relativeert de voor het merendeel nogal opgetogen beelden. Bij nieuwbouw en verhuizende Moskovieten wordt opgemerkt dat heel Moskou op een wachtlijst stond voor betere woonruimte. Inwoners van Gorki (het huidige Nizjny Novgorod) schreven de regering in Moskou:  “We zijn dat geklets in de kranten en op de radio over het goede en gelukkige leven zo zat! De winkels zijn leeg, op de markt is alles duur”  (10.25).

Dat soort kanttekeningen zijn tegen het zere been van het groeiende leger USSR-adepten. Die krijgen daar een koliek van. Zo stuitte ik op deze reacties:

“Ze bouwen nieuwe huizen, en dat insect bromt over rijen. (…) Hij is uit een spleet gekropen vlak bij het riool, ze moesten die duizendpoot plattrappen”. Ook aardig: “Een brutale leugenaar, die commentator! Het is heel simpel om zijn grove geklets te ontmaskeren. Hij zegt dat hij toen een kind was (…), maar onder het masker van ‘ooggetuige’ vertelt hij heel volwassen dingen. Gewoon een judas.”  Waar dan weer reacties van anderen tegenover staan die de kanttekeningen onderschrijven.

Wat ik me afvraag: hebben alle fragmenten indertijd ook echt het bioscoopjournaal gehaald? Of zijn er ook niet uitgezonden beelden uit het archief gebruikt? Ik denk het laatste. Die aangeschoten man in het dorp (10.55), sowieso alle beelden uit dat dorp … Of  volgden die journaals het gebruikelijke stramien van de krantenartikelen uit die tijd? Eerst een lofzang op wat er allemaal al niet bereikt was onder de Sovjets, gevolgd door het onheilspellende woordje odnako, waarna een bepaalde misstand aan de kaak werd gesteld?

O ja, op 31.41, die zonnebril van Chroesjtjov! En van nog een paar figuren daar in de ereloge. En op 33.00, die mevrouw op dat bankje, weer zo’n zonnebril! Waren die in de mode? Werden die gratis uitgedeeld?

Naast nieuwbouw, zien we nog tal van houten huizen en ook moestuintjes. Modeshows, parades van gymnasten, zomerkampen voor pioniertjes, bijna lege straten met, eh, oldtimers, dakterrassen, een voetbalwedstrijd in het Dinamostadion (ik heb nog niet kunnen achterhalen welke precies)… Te veel om op te noemen. Mijn favoriete beelden: de parade van koeien (vanaf 29.19). En in de categorie ‘naïef en onbedorven’: de metershoge wietplanten op 22.36.

De gesproken tekst, gelezen door acteur Lev Doerov, is gebaseerd op de memoires van Aleksandr Tyrenko, volgens de toelichting bij de documentaire een ‘gewone Moskoviet’. Die tekst relativeert de voor het merendeel nogal opgetogen beelden. Bij nieuwbouw en verhuizende Moskovieten wordt opgemerkt dat heel Moskou op een wachtlijst stond voor betere woonruimte. Inwoners van Gorki (het huidige Nizjny Novgorod) schreven de regering in Moskou:  “We zijn dat geklets in de kranten en op de radio over het goede en gelukkige leven zo zat! De winkels zijn leeg, op de markt is alles duur”  (10.25).

Dat soort kanttekeningen zijn tegen het zere been van het groeiende leger USSR-adepten. Die krijgen daar een koliek van. Zo stuitte ik op deze reacties:

“Ze bouwen nieuwe huizen, en dat insect bromt over rijen. (…) Hij is uit een spleet gekropen vlak bij het riool, ze moesten die duizendpoot plattrappen”. Ook aardig: “Een brutale leugenaar, die commentator! Het is heel simpel om zijn grove geklets te ontmaskeren. Hij zegt dat hij toen een kind was (…), maar onder het masker van ‘ooggetuige’ vertelt hij heel volwassen dingen. Gewoon een judas.”  Waar dan weer reacties van anderen tegenover staan die de kanttekeningen onderschrijven.

Wat ik me afvraag: hebben alle fragmenten indertijd ook echt het bioscoopjournaal gehaald? Of zijn er ook niet uitgezonden beelden uit het archief gebruikt? Ik denk het laatste. Die aangeschoten man in het dorp (10.55), sowieso alle beelden uit dat dorp … Of  volgden die journaals het gebruikelijke stramien van de krantenartikelen uit die tijd? Eerst een lofzang op wat er allemaal al niet bereikt was onder de Sovjets, gevolgd door het onheilspellende woordje odnako, waarna een bepaalde misstand aan de kaak werd gesteld?

O ja, op 31.41, die zonnebril van Chroesjtjov! En van nog een paar figuren daar in de ereloge. En op 33.00, die mevrouw op dat bankje, weer zo’n zonnebril! Waren die in de mode? Werden die gratis uitgedeeld?