Het Russische noorden: eindeloze bestemmingen met heimwee

(Eerste bestemming: 10-12-2012)

Het noorden van Rusland is voor mij terra incognita. Noordelijker dan Sortavala aan het Ladogameer ben ik nooit geweest. Dat laatste was op de fiets, dus dat telt dubbel – maar mager blijft het.

Hoe mager precies, werd me weer eens pijnlijk duidelijk bij het doorbladeren van het weblog Russkii Sever (Russische Noorden). Iedereen die iets te vertellen heeft over dat noorden, is er welkom. De bijdragen zijn niet allemaal even boeiend, maar wat een hoop adembenemende bestemmingen bij elkaar!

Zo kwam ik er een linkje tegen naar een verzameling ‘ronddraaiende’ panoramafoto’s van de Solovetski eilanden. Klikt u hier, het wijst zich vanzelf. De witte omcirkelde puntjes die opdoemen, brengen u naar een volgende plek. Klik bij de symbooltjes onderaan op het sterretje links, en u ziet op de kaart waar u bent.  

Mocht u meer willen zien van de Solovetski eilanden, bij Russkii Sever vond ik ook een ‘gewone’ fotoreportage in drie delen: hier, hier en hier.

Adembenemend – ik hou van de herfst – zijn de foto’s van Andrej Larin, die hij maakte bij Verchnjaja Tojma in de provincie Archangelsk. De foto bovenaan dit stukje is ook van hem. Ik krijg last van zeurende  heimwee naar plaatsen waar ik nooit ben geweest.

Meer foto’s van Andrej vindt u hier. (Onderaan de foto’s daar staan nog meer linkjes.) 

Het Russische noorden: eindeloze bestemmingen met heimwee

Moskou, Tsjistye Proedy. De Herfsteend.

(Eerste publicatie: 22-9-2012)

Herfst in Moskou in zeventig seconden:

Ken u deze eendensoort? Ik had ze nog niet eerder gezien, maar herkende ze meteen. We hebben we hier te maken met twee prachtexemplaren van de Moskouse Herfsteend. Die worden in september uitgezet in de vijvers, omdat ze zo mooi kleuren bij de herfstbladeren.

En ja, het was onder de 18 graden, dan krijgt in Rusland alles wat tien jaar of jonger is een muts op. Ik durf er wat onder te verwedden dat het meisje met het ijsje onder haar spijkerbroek ook nog een dikke maillot aanhad.

Ik vernam gisteren dat er vandaag een massale fietstocht zou worden gehouden in het centrum van Sint-Petersburg. Daar werd ik een beetje opstandig van. Is er een fietstocht in mijn Sint-Petersburg, en waar zit ik? In Moskou. Maar na een prachtige herfstdag in de Russische hoofdstad, heb ik er vrede mee.

Het wordt nog eens wat, tussen Moskou en mij! 

Tegen pakijs in Russische rivieren: springladingen, zagen en as.

(Eerste publicatie: 30-3-2012)

Kent u het verschil tussen een zazjor en zator? Zo ja, dan bent u opgegroeid in de buurt van een Russische rivier. Een zazjor is een opeenhoping van ijs aan het begin van de winter, een zator is een opeenhoping van ijs aan het einde van de winter of in het vroege voorjaar.

Het is nu het seizoen van de zatory en die zorgen voor de meeste overlast. Water kan niet weg, rivieren stromen over, het pakijs beschadigt bruggen. Riscoplekken: eilandjes, engtes, ondiepten, scherpe bochten en plekken met keien. Het waterpeil kan met wel 5 meter stijgen.

Zoiets kan je maar beter vóór zijn en onder leiding van het Ministerie voor Noodsituaties wordt er elk voorjaar hard ingegrepen. Een relatief nieuwe, maar saaie manier is zagen, waarbij geulen in het ijs worden gemaakt. Daarover straks meer. Veel leuker vinden wij de oude manier: springladingen aanbrengen en de boel laten ploffen. Kijkt u maar hoe dat gaat, in de regio Primorskoje, helemaal in het verre oosten: [filmpje dateert uit 2013]

[De volgende alinea is gebaseerd op een ander filmpje (uit 2012), dat niet meer was terug te vinden. Er lijkt in een jaar weinig veranderd te zijn.]

De kapotte brug is van een vorige zator. Aardig is dat er rekening wordt gehouden met de vissen. Om die te waarschuwen, wordt er eerst een klein ontploffinkje gedaan, zodat de beestjes zich uit de voeten kunnen maken voordat het echte geweld losbarst. Er is een nieuwe brug in aanbouw, de stevige pijlers zijn te zien achter de verslaggever, maar door geldgebrek zijn de werkzaamheden заморожены (inderdaad: bevroren). Om de zwakkere brug te beschermen, blijven springladingen hier nog wel even noodzakelijk.

Ik kwam nog een nuttige waarschuwing tegen: alle springladingen dienen tegelijkertijd tot ontploffing te worden gebracht. Anders kan het gebeuren dat een onontplofte lading met het in beweging gebrachte ijs richting brug drijft … Meer instructies vindt u hier.

Nog een manier – ik kende ‘m niet -  is ijs zwartmaken. Je strooit as, sintels of stookolie op het ijs. Die zwarte plekken worden door de zon warmer en smelten dus sneller, zodat er geulen ontstaan en het water beter weg kan.

En dan het zagen, een methode die de laatste jaren steeds meer wordt toegepast. Ook hier worden geulen gemaakt. Het zal ongetwijfeld effectief zijn, en plezieriger voor de vissen, maar toch … Je moet er niet aan denken dat … Kort en goed: mij zal je niet snel op zo’n tractor aantreffen.

Ik kwam trouwens nog twee nieuwe woorden tegen: торошение – pakijsvorming en шуга – drabberig ijs.

Graag verwijs ik ook nog even naar mijn vorige stukje, over hoe in het Russische dorp de komst van de lente wordt gevierd.

Igor Rasterjajev bezingt de Russische lente

(Eerste publicatie: 27-3-2012)

Ook in Rusland is het lente, al ziet dat er iets anders uit dan in een klein landje met een gematigd zeeklimaat ...

De zanger met de accordeon is Igor Rasterjajev, die met eerdere liedjes in een mum van tijd zeer populair werd. En ook met dit lied raakt hij weer een gevoelige snaar. Lees op youtube vooral de commentaren onder het filmpje. Ze zijn - uiteraard - in het Russisch. Ik vertaal er zo maar twee:

 "De clip heeft een magisch effect. In Kiev sneeuwde het vandaag. Kijk je maar één keertje naar deze clip, dan zingt de Lente in je hart. Te gek. Dank je, Igor."

"Eindelijk!!! Simpel en geniaal!!! Zoiets zou er over elk jaargetijde moeten zijn, daar hebben we er vier van in Rusland, in tegenstelling tot het saaie Buitenland met z'n eeuwige zomer. Je zuiverste modder!!! In HD format!!! En wie dit niks vindt is geen Rus!"

Eerder schreef ik over de oorlogsklassieker die  Rasterjajev schreef en over zijn lied over een combine-bestuurder. 

Vier seizoenen in een dorpje aan de Jenisej. Een documentaire in vier delen.

(Eerste publicatie: 8-3-2012)

Een kloeke documentaire uit 2007, die me was ontgaan, van regisseur Dmitri Vasjoekov. Hij bracht een jaar door in het dorpje Bachta aan de Jenisej, in Siberië, ongeveer in het midden van Rusland. Het resultaat is de film Gelukkige mensen (Счастливые люди). Ze bestaat uit vier delen, een per jaargetijde, van elk ruim 50 minuten. Werner Herzog maakte er een verkorte, Engelstalige versie van. Die vindt u onderaan, met Nederlandse ondertitels.

De Russische delen beginnen elk met dezelfde ‘harde’ beelden van de moderne wereld, ver weg van Bachta. Vasjoekov in een interview in Open Space: “Meteen vanaf het begin wilde ik van de film geen club van reizigers naar verre, mysterieuze landen maken. Het intro is bedoeld om nog even de gebruikelijke gesteldheid van de tv-kijker te verlengen, waarin hij verkeert dankzij de nieuwsuitzendingen, de soaps en andere tv-concent. Wanneer dat voorbij is, verplaats ik de handeling nogal abrupt naar een andere wereld. Ik zet niks tegenover elkaar. Ik heb gewoon geprobeerd om te laten zien dat, aan de ene kant, in Bachta het stenen tijdperk is, aan de andere kant dat ik er niet van overtuigd ben dat zij ons verleden zijn. Het lijkt me dat ze onze toekomst zijn.” 

Happy People A Year in the Taiga (2011) Russia... door myfilm-gr

Wintertijd - zomertijd in Rusland: zie de wijzers van de klok op het Kremlin

(Eerste publicatie: 27-3-2011)

Ik waag me niet aan uitspraken over zomer- en wintertijd. Wanneer de klok nu vooruit wordt gezet of terug. Bij mij thuis blijf ik gewoon van alle klokken af, zodat de wijzers een half jaar later vanzelf weer goed staan. Of fout, maar daar houd ik dan rekening mee.

In Rusland zijn ze van dat probleem af. De wintertijd is afgeschaft. Of de zomertijd. Hoe dan ook, afgelopen nacht gingen de wijzers van de klokken voor het laatst vooruit. Dat historische moment werd vastgelegd op het Rode Plein. Ik moet zeggen: dat heeft wel wat.

Her en der las ik over president Medvedev, die had uitgelegd waarom de klokken voortaan met rust zouden worden gelaten. Dat scheelt energiekosten en bespaart mens en dier een hoop stress, zo werd hij geciteerd. Alsof honden, paarden en beren klok kunnen kijken! Maar president Medvedev werd – erg flauw - niet helemaal volledig geciteerd. Hij sprak over stress bij de mensen en voegde daaraan toe: “Dan heb ik het nog niet over arme koeien en andere dieren, die het verzetten van de klok niet begrijpen en niet begrijpen waarom de melksters op een andere tijd komen.” Hier heeft Medvedev wel een punt, denk ik.

Ik kwam bij het Russische Journaal nog een andere zin tegen: “De treinen zijn speciaal harder gaan rijden om de zomertijd in te halen”. Ik heb dat zinnetje nu tien keer gelezen, ik weet niet zeker of ik het begrijp.

Boeken kopen in Sint-Petersburg terwijl het dooit - deel 2

(Eerste publicatie: 11-1-2011)

Een goede boekwinkel is een winkel waar je met het ene boek in je hoofd naar binnen stapt en met een heel ander in je hand weer naar buiten komt. Maar eerst even een waarschuwing voor mijn klasgenoten komende week op het Nederlands Instituut. Zo ziet het eruit vlakbij het instituut:

View fullsize

Daar was nog wel door te komen. Lastiger was het eerste stuk te voet vanaf metrostation Tsjernysjevski, en dan vooral het deel langs de Tavritsjeski sad. Dat was een ijsvloer waar je zelfs met schaatsen onder je leven niet zeker bent. Russen lopen daar – tot op hoge leeftijd – gewoon overheen. Decadent als ik ben (mijn Russische vrienden op de studentenflat noemden me indertijd vriendelijk Bourgeois), gebruik ik een hulpmiddel. Aanbevolen, in Nederland te koop bij schoenmaker of bergsportwinkel:

Een goede boekwinkel is Porjadok slov aan de Fontanka, vlakbij het circus. Ik kwam naar buiten met Sport v SSSR, een uit het Engels vertaald werkje van een zekere Mike O’Mahony (Sport in the USSR. Physical Culture – Visual Culture). Ook een leuke boekwinkel is Knizjnaja Lavka Pisatelej aan de Nevski. Daar maakte ik onverwacht kennis met de schrijver Igor Smolnikov, die achter een tafeltje zat met daarop een stapeltje van zijn boeken. Ik moest naast ‘m komen zitten en hij drukte me een exemplaar van zijn Bolsjoi Boeket Podsnezjnikov in mijn handen, een vorm van chantage waar ik graag aan toegaf. Hij signeerde het exemplaar, vertelde over de oorlog en liet zich gewillig fotograferen.

View fullsize

En een paar meter verderop zat nog een schrijver! Ik ben alleen even langs haar tafeltje gelopen en ben niet gaan zitten, want ik dacht dat Igor misschien wel jaloers zou zijn.

View fullsize

Boeken kopen in Sint-Petersburg terwijl het dooit

(Eerste publicatie: 10-1-2011)

Ik doe de buitendeur open en sta midden in een gevarenzone, afgezet met rood lint. Het dooit een paar graden en in Sint-Petersburg betekent dat: vallende ijsbrokken! Vandaag is ons huizenblok aan de beurt. De brokken worden losgebikt, het trottoir is met linten afgezet. Ik zie het bericht in de krant al voor me: “We hadden net dat brok los, doet die meneer de deur open. Ja, dat konden wij ook niet weten.”

View fullsize

Ik buig me onder het lint door en een lieftallig meisje van ongeveer zestien kijkt me drie seconden verliefd aan. Dat is op mijn leeftijd behoorlijk lang. Ze vraagt of ik bier voor haar wil kopen.

Sint-Petersburg en dooi is een verschrikkelijke combinatie. Ik schuifel over spekgladde trottoirs met waterijs, Russen schieten me aan alle kanten voorbij (die zijn geoefend) en ik besluit vandaag maar eens een giftig stukje te schrijven. Over hoe je in Rusland boeken koopt.

In mijn rugzakje heb ik het Lijstje van Nemzer: boeken uit 2010 die me bijna alle ontgaan waren, maar die volgens criticus Andrej Nemzer de moeite waard zijn. Ik vertrouw op dat lijstje, want Nemzer noemt onder meer Лада, или Радость van Тимура Кибирова. Dát heb ik gelezen en ik vond het geweldig. Dan zal die Nemzer er wel verstand van hebben.

Het grote filiaal van boekwinkel Bukvojed aan de Nevski prospekt. Drie verdiepingen. Ik mijd dat soort supermarkten liever, maar ik heb weinig tijd en ik wil die boeken hebben. Proza: derde verdieping. Ik beland tussen schappen waar ik maar één systeem kan ontdekken: drie planken met Viktor Pelevin en verder alles door elkaar. Het meisje van de boekwinkel: “Klopt, er zit geen systeem in. Daarom werken wij hier, om de klanten de boeken te wijzen.” Met drie titels van het Lijstje van Nemzer wil ik de boekwinkel verlaten, maar dat gaat natuurlijk zo maar niet.

Het alarm gaat af.

Een alleraardigste man controleert of de titels op mijn bonnetje overeenstemmen met de boeken in mijn plastic tasje. Alles klopt, één van de boeken gaat nog een keertje over de ‘demagnetisator’. De inhoud van mijn rugzakje interesseert de man niet, wat ik sympathiek vind.

De volgende boekwinkel zit aan de Litejni prospekt (vlakbij het Achmatova museum, de naam schiet me niet te binnen). De verkoopsters, vier in totaal – ja, het is een heel kleine winkel – gedragen zich geheel in overeenstemming met de opmerking van het meisje van Bukvojed: de boeken staan er keurig op alfabet, een feilloos systeem en de vier verkoopsters voeren dus geen flikker uit. Ik geloof niet dat ze mijn aanwezigheid hebben opgemerkt. Ondanks het perfecte systeem vind ik niets van het Lijstje van Nemzer. Op naar Dom Knigi.

View fullsize

Dom Knigi, het bekendste boekenhuis van Sint-Petersburg, mijd ik liever ook. Net zo’n pakhuis als Bukvojed. Belangrijkste verschil: hier klinkt pianomuziek, bij Bukvojed moet je hard praten om boven The Police uit te komen. Verder hebben we hier te maken met een mengeling van de vorige twee systemen: de boeken staan op alfabet, maar dat wil niet zeggen dat je ze ook kunt vinden. Daar hebben ze bij Dom Knigi een eigen zoeksysteem voor. Dan geef je de titel op aan een meisje, dat de titel intikt op een scherm en vervolgens op een plank afloopt waar jij net ook een kwartier hebt gestaan. Ze schuift de eerste rij boeken weg, legt een tweede rij bloot en overhandigt me routineus het gewenste boek.

Het aardige is nu: als je thuiskomt, met toch wel wat titels van het Lijstje van Nemzer in je tas, dan is de voldoening veel groter dan die ooit in Nederland zal zijn. Je hebt het systeem een beetje verslagen.

Het ijs was inmiddels weggebikt en mijn gastvrouw had bier gekocht. Nee, ze had het niet koud gezet, want koud bier drinken in de winter, daar word je verkouden van.

Gouverneur Matvijenko van Sint-Petersburg en de strijd tegen sneeuw en ijspegels

(Eerste publicatie: 5-1-2011)

De waarschuwing hier links kent iedereen in Sint-Petersburg. Er staat: Burgers! Bij een artilleriebeschieting is deze kant van de straat het gevaarlijkst! De waarschuwing stamt uit de Tweede Wereldoorlog. Een enkel voorbeeld is bewaard gebleven als gedenkteken.

Op het net kwam ik deze variant linksonder tegen, een mooi stukje agitprop:

Er staat: Burgers! Onder V.I. Matvijenko is elke kant van de straat levensgevaarlijk!

Vorige winter werd Sint-Petersburg geplaagd door overvloedige sneeuwval. Straten werden onbegaanbaar, auto’s raakten bedolven en zware ijspegels aan dakgoten maakten de trottoirs beneden levensgevaarlijk. V.I. Matvijenko, de gouverneur van de stad, kondigde maatregelen aan en liet afgelopen zomer weten dat Petersburg winterklaar was! Dat bleek te optimistisch. Stevige sneeuwval leidt deze winter opnieuw tot flinke problemen. Wegen zijn weer onbegaanbaar en vallende ijspegels hebben slachtoffers gemaakt.

Gouverneur Matvijenko vindt de kritiek overdreven. De verwijzingen her en der naar het beleg van Leningrad, toen het leven in stad ’s winters volledig tot stilstand kwam, vindt ze ongepast. En de burgers zouden ook best zelf de handen uit de mouwen mogen steken. Dat is dan weer tegen het zere been van de hardwerkende belastingbetalers in Sint-Petersburg, die vinden dat de gemeentediensten gewoon hun werk moeten doen.

Er zijn veel buitenlandse sneeuwruimers aangekocht, maar er zijn nog onvoldoende chauffeurs die met dat moderne spul overweg kunnen. Geparkeerde auto’s maken sneeuwruimen ook lastig. Dat kwaad wordt inmiddels bestreden met een nieuw verkeersbord met daarop de uren waarop geruimd gaat worden. Daarover een aardig filmpje:

Er zijn er voorlopig zestig van gemaakt, bij wijze van proef. Ze hebben een ‘informatief’ karakter, op een ‘overtreding’ staan geen sancties. Maar, zo zegt de man van de gemeente, we hopen op de medewerking van de autobezitters. “We wonen tenslotte in Sint-Petersburg”, waarmee hij doelt op de reputatie van de stad, waar iedereen net wat beschaafder is en vriendelijker dan elders in het land. Volgens het meisje van de televisie lijkt het erop dat de nieuwe borden vooral daar worden neergezet waar al een parkeerverbod geldt. Zodat de auto’s van ‘onoplettende chauffeurs’ toch gewoon kunnen worden weggesleept.

Let ook op de prachtige bontmantel op 2.40. Ik denk dat je met die mevrouw beter geen ruzie kunt krijgen.

Over de ijspegels nog het volgende. Jelle Brandt Corstius antwoordde via twitter op een vraag van een lezer over het aantal doden door ijspegels. Dat waren er vorige winter in Sint-Petersburg vijf (150 gewonden). En hij wees ook nog op een artikel over tien ijspegeldoden worldwide.

View fullsize