Het fotoalbum van Koos en Nel Visch, Nederlanders in Kemerevo, Siberië (1922-1926).

(Eerste publicatie: 26-6-2013)

Dacht ik me daar toch een vondst van je welste te hebben gedaan.

Bladerend door een prachtige site met gedigitaliseerde fotoalbums uit Rusland, stuitte ik op bovenstaand tafereel. “24 september in Siberië. Men ziet hier hoe blij men is ons weer terug te hebben. We zitten op een berg van ijzererts.”

In hetzelfde album zat deze foto, volgens het onderschrift “Aan boord van de Rotterdam, de vierde groep Hollanders, 1922”:

Meteen dacht ik aan Kemerovo, de Siberische stad aan de rivier de Tom, waar in de jaren twintig buitenlandse ingenieurs betrokken waren bij de bouw van een chemie- en cokesfabriek. In 1922 werd daartoe de Autonome Industriële Kolonie Koezbass opgericht, die onder leiding stond van de Nederlander Sebald Rutgers. Mijn niet zo wilde vermoeden werd bevestigd toen ik het omslag van het foto-album aanklikte:

Inderdaad, de AIK Koezbass. Van wie dit album is geweest, wordt op de site niet vermeld. Gelukkig is dat wel het geval bij een volgend album, twee klikken verder.

Het is van Koos en Nel Visch, die in 1922 via een tussenstop in de Oeral ook in Kemerovo belandden. Vier jaar later maakten zij de opheffing van de AIK Koezbass mee. Buitenlandse ‘inmenging’ in de industrie was niet langer gewenst. In tegenstelling tot veel andere buitenlandse communisten, oostwaarts getrokken om de Sovjet-heilstaat op te bouwen, overleefden Koos en Nel de zuiveringen van de jaren dertig. Koos overleed in 1943 in Izjevsk, Nel werkte nog als lerares Nederlands in Moskou en keerde in 1947 terug naar Nederland.

De trein van oeral naar keremovo

Kemerovo, arbeidershuisjes. Architect Han van Loghem

"Hollandsch clubje" - Kemerovo, januari 1923

Koos Visch in Kemerovo

Enige opwinding maakte zich bij al dit klikken van mij meester. Had ik hier zo maar even twee unieke albums opgedoken die een nieuw licht wierpen op de geschiedenis van de internationale arbeidersbeweging in het algemeen en de Nederlandse bijdrage aan de AIK Koezbass in het bijzonder? Dat viel helaas reuze mee. Ik vond een berichtje over een tentoonstelling in 2007 in het streekmuseum van Kemerovo. Daar was in elk geval het album van Nel en Koos Visch al te zien geweest. Dan zal het bestaan van dat andere album ongetwijfeld ook al wel algemeen bekend zijn.

Op veel pagina’s in het album van Nel en Koos Visch zijn foto’s verdwenen. Bij de wel bewaarde foto’s staat helaas lang niet overal een onderschrift. Zo weet ik niet wie de man op klompen is.

Nel Visch overleed in 1990. In dit filmpje beschrijft ze de ontroering op de boot (de Rotterdam?) bij de aankomst in de Sovjetunie. Let ook even op de manier waarop ze ‘kameraad Lenin’ zegt. Volledig vanzelfsprekend, zonder enige ironie of wat voor bijbetekenis dan ook. Kom daar nog eens om, tegenwoordig.

Blogger Zyalt (Ilja Varlamov) wil burgemeester worden van Omsk. "Jongeren moeten niet dromen van Moskou".

(Eerste publicatie: 2-5-2012)

Blogger Zyalt gaat naar Omsk. Hij wil daar in Siberië burgemeester worden. De Moskoviet, fotograaf, architect en een van de populairste bloggers van Rusland, heeft de voorverkiezingen onder de lokale stadsactivisten al gewonnen. Nu moet hij voor 10 mei nog 10.000 lokale handtekeningen verzamelen en dan kan hij meedoen aan de echte verkiezingen.

Zelf was Zyalt (in het dagelijks leven: Ilja Varlamov) niet op het idee gekomen, maar toen hij eenmaal was gevraagd voor de voorverkiezingen, was hij al snel enthousiast. Een politicus is hij niet, hij is vooral begaan met het lot van de Russische steden. “Ik heb de hele wereld rondgereisd en heb gezien hoe steden eruit kunnen zien. Ik heb gezien hoe de mensen daar wonen en ik zie hoe ze hier wonen. Ik heb het over alle steden, ook Moskou.”

Varlamov publiceert als blogger Zyalt regelmatig mooie fotoverslagen van zijn reizen (hij was onder meer in Amersfoort en Utrecht). Wat hij in het buitenland zag inspireerde hem tot een 10-stappenplan, eigenlijk bedoeld voor Moskou, maar volgens hem ook prima toepasbaar op provinciesteden als Omsk (1.1 miljoen inwoners, 2236 km van Moskou). “Ik ben geen politicus, ik ben een maatschappelijk activist. Ik wil steden veranderen. Ik wil dat jongeren er niet van dromen om naar Moskou of Sint-Petersburg te vertrekken. Ik vind het verschrikkelijk dat de mensen in Omsk in een stad moeten leven die niets dan treurigheid en neerslachtigheid oproept.”

Er valt in Omsk inderdaad wel het een en ander te doen.

De tien stappen van Varlamov zijn vrij basaal: een net van sneltrams, fietspaden, plassen en modder weg (“je moet elk jaargetijde een witte broek aan kunnen”), aangenaam straatmeubilair, binnenplaatsen waar je kan spelen.

“Ik wil dat er een roep om veranderingen komt. Dat de mensen niet langer over vieze straten willen lopen en in roestige metalen bakken willen rijden, die ze trams noemen. Het is voor mij erg belangrijk om in de hoofden van de inwoners van Omsk een graantje twijfel te zaaien. Zodat ze op het idee komen dat hun stad een heel andere kan worden. Als er een plas ligt, denken de mensen: het is voorjaar, en niet: de weg is kapot. Die blik op de wereld wil ik dolgraag veranderen. Al maak ik maar een begin. De omgeving waarin wij leven, werkt erg op ons in. Mensen worden onvriendelijk, in zichzelf gekeerd, omdat de steden waarin ze gedwongen zijn te wonen, depressief zijn. Burgers worden passief, ze geloven niet dat veranderingen mogelijk zijn. Ik wil dat moeras heel graag in beweging krijgen.” 

De registratie van kandidaat Varlamov in Omsk

Wordt hopelijk vervolgd.

Update: wordt helaas niet vervolgd. Varlamov heeft zich teruggetrokken, omdat duidelijk is dat hij het noodzakelijke aantal handtekeningen niet gaat halen.

Tegen pakijs in Russische rivieren: springladingen, zagen en as.

(Eerste publicatie: 30-3-2012)

Kent u het verschil tussen een zazjor en zator? Zo ja, dan bent u opgegroeid in de buurt van een Russische rivier. Een zazjor is een opeenhoping van ijs aan het begin van de winter, een zator is een opeenhoping van ijs aan het einde van de winter of in het vroege voorjaar.

Het is nu het seizoen van de zatory en die zorgen voor de meeste overlast. Water kan niet weg, rivieren stromen over, het pakijs beschadigt bruggen. Riscoplekken: eilandjes, engtes, ondiepten, scherpe bochten en plekken met keien. Het waterpeil kan met wel 5 meter stijgen.

Zoiets kan je maar beter vóór zijn en onder leiding van het Ministerie voor Noodsituaties wordt er elk voorjaar hard ingegrepen. Een relatief nieuwe, maar saaie manier is zagen, waarbij geulen in het ijs worden gemaakt. Daarover straks meer. Veel leuker vinden wij de oude manier: springladingen aanbrengen en de boel laten ploffen. Kijkt u maar hoe dat gaat, in de regio Primorskoje, helemaal in het verre oosten: [filmpje dateert uit 2013]

[De volgende alinea is gebaseerd op een ander filmpje (uit 2012), dat niet meer was terug te vinden. Er lijkt in een jaar weinig veranderd te zijn.]

De kapotte brug is van een vorige zator. Aardig is dat er rekening wordt gehouden met de vissen. Om die te waarschuwen, wordt er eerst een klein ontploffinkje gedaan, zodat de beestjes zich uit de voeten kunnen maken voordat het echte geweld losbarst. Er is een nieuwe brug in aanbouw, de stevige pijlers zijn te zien achter de verslaggever, maar door geldgebrek zijn de werkzaamheden заморожены (inderdaad: bevroren). Om de zwakkere brug te beschermen, blijven springladingen hier nog wel even noodzakelijk.

Ik kwam nog een nuttige waarschuwing tegen: alle springladingen dienen tegelijkertijd tot ontploffing te worden gebracht. Anders kan het gebeuren dat een onontplofte lading met het in beweging gebrachte ijs richting brug drijft … Meer instructies vindt u hier.

Nog een manier – ik kende ‘m niet -  is ijs zwartmaken. Je strooit as, sintels of stookolie op het ijs. Die zwarte plekken worden door de zon warmer en smelten dus sneller, zodat er geulen ontstaan en het water beter weg kan.

En dan het zagen, een methode die de laatste jaren steeds meer wordt toegepast. Ook hier worden geulen gemaakt. Het zal ongetwijfeld effectief zijn, en plezieriger voor de vissen, maar toch … Je moet er niet aan denken dat … Kort en goed: mij zal je niet snel op zo’n tractor aantreffen.

Ik kwam trouwens nog twee nieuwe woorden tegen: торошение – pakijsvorming en шуга – drabberig ijs.

Graag verwijs ik ook nog even naar mijn vorige stukje, over hoe in het Russische dorp de komst van de lente wordt gevierd.

De Eeuwige Supporter van Tom Tomsk zit tijdelijk op een andere tribune

(Eerste publicatie: 20-3-2012)

De schrik slaat je af en toe om het hart. Ik las iets over een verbouwing van het stadion van Tom Tomsk, zag een foto van een gapend gat waar eens een tribune stond en ik dacht meteen: wat is er met hém gebeurd, de Eeuwige Supporter?!

Ik schreef eerder een stukje over hem. Het mooiste beeld van Rusland (nou vooruit: het leukste beeld van Rusland), zou het de bouwwoede overleven? Die hang naar nieuw en modern, naar kunstgras in plaats van kluiten, naar catering in plaats van kantine?

Toen kwam ik dit filmpje tegen en ik haalde opgelucht adem: [linkje werkt niet meer]

De Eeuwige Supporter zat op de Tribune Oost. Die wordt verbouwd, het beeld zit nu tijdelijk op Zuid. Dat is ook de tribune van de harde kern van Tom Tomsk, maar beeldhouwer Leonti Oesov vertelt hierboven dat hij zich daar geen zorgen over maakt: “Ze krijgen er een schitterende broeder bij. Ze verzinnen tradities, doen hem allerlei kleren aan en uit, hij komt op de tribune waar hij thuishoort.”

De nieuwe Oosttribune, waar ook het beeld weer een plekje gaat krijgen, moet er zo gaan uitzien (foto links).

Het is niet alleen een tribune, maar er zit ook een winkelcentrum aan vast. Als de ontwerpers hart voor de zaak hadden gehad, hadden ze de Eeuwige Supporter daar al ingetekend. Hebben ze niet gedaan… Misschien moet hij maar gewoon op Zuid blijven zitten, de tribune waar hij zich, vermoed ik, beter thuis zal voelen..

Ik las trouwens nog dat het beeld is gebaseerd op een foto uit de krant Voetbal en Hockey. Dat is ook de krant die hij in zijn hand heeft. Ik ga eens kijken of ik de originele foto ergens kan vinden. 

Vier seizoenen in een dorpje aan de Jenisej. Een documentaire in vier delen.

(Eerste publicatie: 8-3-2012)

Een kloeke documentaire uit 2007, die me was ontgaan, van regisseur Dmitri Vasjoekov. Hij bracht een jaar door in het dorpje Bachta aan de Jenisej, in Siberië, ongeveer in het midden van Rusland. Het resultaat is de film Gelukkige mensen (Счастливые люди). Ze bestaat uit vier delen, een per jaargetijde, van elk ruim 50 minuten. Werner Herzog maakte er een verkorte, Engelstalige versie van. Die vindt u onderaan, met Nederlandse ondertitels.

De Russische delen beginnen elk met dezelfde ‘harde’ beelden van de moderne wereld, ver weg van Bachta. Vasjoekov in een interview in Open Space: “Meteen vanaf het begin wilde ik van de film geen club van reizigers naar verre, mysterieuze landen maken. Het intro is bedoeld om nog even de gebruikelijke gesteldheid van de tv-kijker te verlengen, waarin hij verkeert dankzij de nieuwsuitzendingen, de soaps en andere tv-concent. Wanneer dat voorbij is, verplaats ik de handeling nogal abrupt naar een andere wereld. Ik zet niks tegenover elkaar. Ik heb gewoon geprobeerd om te laten zien dat, aan de ene kant, in Bachta het stenen tijdperk is, aan de andere kant dat ik er niet van overtuigd ben dat zij ons verleden zijn. Het lijkt me dat ze onze toekomst zijn.” 

Happy People A Year in the Taiga (2011) Russia... door myfilm-gr

Bewoners Krasnojarsk strijden voor behoud Sovjet-muurschilderingen van Toivo Ryannel

(Eerste publicatie: 15-8-2011)

View fullsize

View fullsize

Begin juli slaat de krant Arbeider van Krasnojarsk alarm over vier muurschilderingen van kunstenaar Toivo Ryannel. De monumentale schilderingen van 150 vierkante meter elk, zijn in de vroege jaren zeventig aangebracht op de zijkanten van de flats 119, 121, 123 en 125 aan de hoofdstraat van de zogeheten rechteroever van Krasnojarsk. Ïn typische Sovjet-stijl bezingen ze de industriële activiteiten in de wijk.

View fullsize

View fullsize

De schilderingen zijn ernstig verwaarloosd, schrijft de krant. Er is van alles op de muren geplakt, op de zijkant van flat 119 zijn door een enorme apotheekreclame alleen nog de benen van de centrale figuur te zien. Had de krant geweten wat er kort daarna zou gebeuren, dan had ze nog veel harder aan de bel getrokken. De flats worden opgeknapt en plots blijken  de schilderingen op flat 123 en flat 125 verdwenen te zijn achter een egale laag verse verf. Na protesten zijn de verfwerkzaamheden stilgelegd, mogelijk dat de afbeeldingen op 119 en 123 nog kunnen worden gered.

Schilder (en schrijver) Ryannel werd in 1921 geboren in een Fins gezin in een dorpje bij het Ladogameer. Begin jaren dertig wordt het gezin naar Siberië verbannen. Ryannel groeit daar uit tot een gerespecteerd kunstenaar. Juist dit najaar wordt in Krasnojarsk een tentoonstelling aan hem gewijd, de 90-jarige Rjannel (tegenwoordig woonachtig in Finland) is uitgenodigd voor de opening… Het zou wel heel wrang zijn, wanneer tegen die tijd ook de twee overgebleven muurschilderingen zijn verdwenen.

De woningbeheerder die de opdracht gaf, wast zijn handen in onschuld. “De schilderingen staan niet op de lijst van beschermd erfgoed. Restaureren is zeker vier keer zo duur. De bewoners zijn akkoord gegaan met het project, niemand heeft iets gezegd over behoud van de schilderingen.”

Boze inwoners van Krasnojarsk hebben een petitie online gezet, gericht aan het regionale Ministerie van Cultuur. “De schilderingen zijn ongetwijfeld van culturele waarde voor de stad, en zeker voor de rechteroever. De aanwezigheid van zulke monumentale beeltenissen aan de hoofdstraat van dit stadsdeel, dat ontstaan is als industriewijk, is onmisbaar voor het behoud van het historisch geheugen  en de band tussen de generaties”. (U kunt de – Russischtalige - petitie hier tekenen.)

Het stadsbestuur heeft beloofd om zich ‘met spoed’ te richten tot hetzelfde ministerie met een verzoek om een oordeel over de waarde van de muurschilderingen. Daarna wordt besloten of ze behouden moeten worden.

Monstratie in Novosibirsk: bedankt voor de vis

(Eerste publicatie: 12-5-10)

Volledig door mij gemist: de alternatieve 1 mei-viering in Novosibirsk. Ik besteed er alsnog aandacht aan, want vrolijke berichten uit Rusland krijgen van ons te allen tijde ruim baan.

Op de Dag van de Arbeid gaan in Novosibirsk eerst de communisten de straat op. ’s Middags volgt de jeugd in wat een Monstratie wordt genoemd. Een selectie uit de meegedragen leuzen:

 Scheer je benen /  bedankt voor de vis /  Ik heb geen plan / Van welke planeet ben jij? / Wie heeft er op mijn kleed gepist?

In meerdere steden vinden op 1 mei Monstraties plaats (hier een overzichtje), maar die van Novosibirsk is de grootste. De autoriteiten wisten aanvankelijk niet goed raad met al die vrolijkheid, vorig jaar verdween de organisator nog een maandje achter de tralies. Dit jaar werd de demonstratie gedoogd, al deed de commissaris van politie nog wel een oproep om toch vooral weg te blijven. “Wanneer u volwassen bent krijgt u spijt dat u aan zoiets dommigs hebt meegedaan”. Dat hielp niet, tweeduizend mensen (een record) liepen mee. De bedoeling was dat men op het trottoir zou blijven, maar de politie moest het verkeer stilleggen.

Waarom nu juist in Novosbirsk de alternatieve 1 mei-viering aanslaat, dat weet ik niet. Wel weet ik dat ze daar in Siberië altijd al puike 1 mei-parades hadden. Kijk nog even naar onderstaand filmpje, uit 1953, dat ik al eerder liet zien. Ook toen al prachtige leuzen en mooie verkleedpartijen.

Het Stalinplein in Novosibirsk, 1 mei 1953...

(Eerste publicatie: 24-1-2010)

Twee keer ben ik in Novosibirsk geweest – een jaar of 25 geleden. Wat me nog bijstaat zijn de zandkastelen die we bouwden op een eilandje in de Ob. En een grote laan met een enorm plein in het centrum. Ideaal voor optochten en manifestaties, wat goed uitkomt op onderstaand filmpje. Het laat 1 mei-parades van 1953 zien in Siberië, als eerste die in Novosibirsk.

Ik krijg er geen genoeg van. De colonnes in beide richtingen kunnen elkaar makkelijk passeren. Die motorrijders! En wat een aandoenlijke bouwsels: ik zie een boortoren, een elektriciteitscentrale en een weefgetouw. Werk het af met azalia's en begonia's en je hebt het bloemencorso van Lisse:

Toch wringt er iets, en niet zo’n beetje ook. Mei 1953… Op 5 maart was Stalin overleden. Zijn portret wordt nog meegedragen, hij hangt nog op gebouwen en het grote plein heet nog Stalinplein. Wat zullen de lokale partijkaders zenuwachtig op instructies uit Moskou hebben gewacht! Wat moeten we op 1 mei met Stalin? En hoe voelen de mensen in die optochten zich? Angstig, blij, opgelucht, onzeker? Is de zwarte winter van Stalin echt voorbij? De commentator maakt niet apart nog woorden aan hem vuil.

Als een huis stond in elk geval nog de poëzie (op 5.52):

De lente marcheert over de aardse wijdte / De horizon omarmend met een smeltwater van vaandels / Haar lied galmt, als de donder: Vrede aan de wereld! Leve de Eerste Mei!

Kom daar nog eens om, tegenwoordig.

De eeuwige supporter van Tom Tomsk

(Eerste publicatie: 19-4-2009)

Het voetbal van dit weekeinde is weer voorbij, de supporters zijn naar huis. Maar hij zit er nog, hij zit er altijd. Hij weet niet beter. Hij is de Eeuwige Supporter op de tribune (vak 4, oost) van Tom Tomsk.

Zomer, winter, sneeuw of zon, hij zit er en ziet alles zo weer vóór zich. Die bal op de lat van Kantsjelskis, die blunder van Dasajev, Arsjavin heeft ‘ie zien scoren, Pogrebnjak toen die nog voor Tomsk speelde. Hij zit er sinds 16 juli 2006, maar zijn voetbalgeheugen gaat veel verder terug. Hij is de Eeuwige Supporter. Die jongens om hem heen, wat weten die nou nog van Ponedelnik, Lev Jasjin, de gebroeders Starostin …

Soms komen er supporters, die stiekem foto’s maken en hem dan een sjaaltje omdoen. Meestal van weer zo’n club uit Moskou.

Ach, hij laat ze. Wat hem wel stoort, is het embleem van die bank op zijn borst, de Binbank. Alsof hij zijn bestaan aan het geld van die bank te danken heeft. Dat hebben ze dan daar bij die bank niet helemaal begrepen, want de Eeuwige Supporter was er altijd al en zal er ook altijd zijn. Zwevend boven het stadion of achter de doelen,vloekend, juichend, treurend om weer een gemiste kans. Daar heb je geen bank voor nodig.

(Het beeld is gemaakt door Leonti Oesov, die ook het beeld van Tsjechov in Tomsk maakte. Daar schreef ik hier over.)