De Eeuwige Supporter van Tom Tomsk zit tijdelijk op een andere tribune

(Eerste publicatie: 20-3-2012)

De schrik slaat je af en toe om het hart. Ik las iets over een verbouwing van het stadion van Tom Tomsk, zag een foto van een gapend gat waar eens een tribune stond en ik dacht meteen: wat is er met hém gebeurd, de Eeuwige Supporter?!

Ik schreef eerder een stukje over hem. Het mooiste beeld van Rusland (nou vooruit: het leukste beeld van Rusland), zou het de bouwwoede overleven? Die hang naar nieuw en modern, naar kunstgras in plaats van kluiten, naar catering in plaats van kantine?

Toen kwam ik dit filmpje tegen en ik haalde opgelucht adem: [linkje werkt niet meer]

De Eeuwige Supporter zat op de Tribune Oost. Die wordt verbouwd, het beeld zit nu tijdelijk op Zuid. Dat is ook de tribune van de harde kern van Tom Tomsk, maar beeldhouwer Leonti Oesov vertelt hierboven dat hij zich daar geen zorgen over maakt: “Ze krijgen er een schitterende broeder bij. Ze verzinnen tradities, doen hem allerlei kleren aan en uit, hij komt op de tribune waar hij thuishoort.”

De nieuwe Oosttribune, waar ook het beeld weer een plekje gaat krijgen, moet er zo gaan uitzien (foto links).

Het is niet alleen een tribune, maar er zit ook een winkelcentrum aan vast. Als de ontwerpers hart voor de zaak hadden gehad, hadden ze de Eeuwige Supporter daar al ingetekend. Hebben ze niet gedaan… Misschien moet hij maar gewoon op Zuid blijven zitten, de tribune waar hij zich, vermoed ik, beter thuis zal voelen..

Ik las trouwens nog dat het beeld is gebaseerd op een foto uit de krant Voetbal en Hockey. Dat is ook de krant die hij in zijn hand heeft. Ik ga eens kijken of ik de originele foto ergens kan vinden. 

Socialistisch realisme en sport - 3: De doelman als poortwachter van het vaderland

(Eerste publicatie: 31-1-2011)

View fullsize

Mijn bescheiden voetballoopbaan ben ik begonnen als keeper. Rond mijn dertiende dacht ik dat mijn talenten beter tot hun recht zouden komen in het veld. En ik werd linksback. Ieder zijn verdriet.

Had mijn voetbaljeugd zich afgespeeld in de jaren dertig in de Sovjetunie, dan was ik misschien wel keeper gebleven. Tussen de palen genoot je toen aanzien! De dreiging van nazi-Duitsland werd steeds groter en over sport werd meer en meer geschreven in militaire termen. Bij het voetbal kreeg de doelman een speciale status: hij werd in literatuur, films en schilderkunst neergezet als de bewaker van de laatste verdedigingslinie. Dat het Russische woord voor doel eigenlijk poort betekent, maakte zijn symbolische waarde nog groter. De doelman werd de poortwachter van het vaderland.

Op het bovenstaande schilderij De doelman van Aleksandr Dejneka (1934) is de poortwachter een reus in vergelijking met de andere spelers. Hij overheerst het totale beeld. Zonder hem is het team verloren. Dat is ook het geval in de film De doelman uit 1936. Een boerenknul wordt ontdekt als doelman en verdedigt de poort van de Sovjetunie in een wedstrijd tegen het buitenlandse team de ‘Zwarte Stieren’ (een verwijzing naar het fascisme). De Zwarte Stieren spelen gemeen, maar de jonge doelman Anton houdt stand. In de laatste minuut stopt hij zelfs een strafschop, schiet de bal uit, rent er achteraan en scoort. Let ook op het contrast tussen de standvastige Anton en de doelman van de Zwarte Stieren: een miserabel, zenuwachtig mannetje:

Voor alle duidelijkheid klonk tijdens de film ook nog maar de Sportmars, met de tekst:

Wees gereed / wanneer het moment daar is / om de vijand te verslaan / verjaag ze van alle grenzen / linkerkant! rechterkant! / Sta niet te slapen. / Hé, doelman / bereid je voor op de strijd / als schildwacht ben je bij de poort gezet! / Bedenk dat er achter jou geen grensstrook meer is!

Nog een voorbeeld van de bijzondere status van de doelman was de nieuwe versie van het beeldje De voetballers van Iosif Tsjajkov. De originele, kleine variant van gips (1929) liet twee veldspelers zien. In 1939 werd een grote, bronzen variant gemaakt voor de Wereldtentoonstelling in New York. Daar draagt de onderste van de twee opeens handschoenen en een trui. Het beeld stond jarenlang op een ereplaats: het plein voor de Tretjakov Galerie in Moskou:

View fullsize

Eigenlijk is het maar goed dat de doelman in mijn voetbaljeugd niet zo’n bijzondere status had. Er glipte wel eens een balletje tussen m’n benen door. Daar werd niet om gelachen, maar het woord landverraad heeft in de kleedkamer nooit geklonken.

(Bron: de Russische vertaling van Mike O’Mahony – Sport in the USSR. Physical Culture – Visual Culture.)

Hier deel 1 en deel 2 en deel 4.

De misbaksels van Tsereteli, waaronder Peter de Grote in Moskou

(Eerste publicatie: 13-1-2009)

Wie maakt Zoerab Tsereteli duidelijk dat 'ie echt beter kan stoppen? Dat het wel genoeg is zo, met al die monstrueuze bronzen misbaksels van hem?

View fullsize

Beeldhouwer Tsereteli krijgt bakken kritiek, maar trekt zich nergens wat van aan. Wat zou hij ook. Als president van de Russische Academie van Kunsten heeft hij machtige vrienden. IJdele vrienden ook, die het wel mooi vinden als ze in judopak met bronzen spierbundels XXXL worden neergezet. Ik denk dan: je staat lelijk voor aap, maar kennelijk verliezen velen bij het verwerven van macht hun onderscheidingsvermogen.

Het meest berucht is Tsereteli’s Peter de Grote in Moskou. Op het Moskou-blog van NRC-Handelsblad toonde ik eerder (vrij overtuigend) aan dat we hier eigenlijk te maken hebben met een beeld van Columbus. Amerika weigerde dit geschenk echter, waarna Tsereteli, niet voor één gat te vangen, Columbus’ hoofd eraf schroefde en de kop van Peter erop zette. En het ten geschenke gaf aan Moskou, het koninkrijkje van zijn goede vriend burgemeester Loezjkov. Kijk eens naar de kleding. Peter de Grote, rond 1700, in zo’n rokje? Dacht het niet.

View fullsize

En wie me niet gelooft, moet ook maar even kijken naar het beeld van Peter de Grote dat Tsereteli in 2006 in Sint-Petersburg afleverde. Juist: lange jas, hoge laarzen, zo kennen we Peter!

Zier hier trouwens het oordeel van de tsaar zelf over “Peter als Columbus”:

View fullsize

Maar ook dat strenge oordeel kan onze Zoerab niet stoppen. Wat lees ik in het tijdschrift Itogi? Hij is bezig met een 33 meter hoog standbeeld van Christus, bestemd voor een nog geheime locatie in Moskou. Itogi: “Da’s een stuk lager dan het Christusbeeld op de berg Corcovado bij Rio”. Tsereteli: “Maar het mijne krijgt een voetstuk van bijna 75 meter”.

Tomsk was geen mooie stad

(Eerste publicatie: 6-11-2008)

Kort geleden schreef ik hier dat standbeelden in Rusland doorgaans groot zijn. Dat behoeft een aanvulling. De afgelopen jaren zijn juist aardig wat kleine standbeelden neergezet, die een aangenaam contrast vormen met het vele massieve werk uit de vorige eeuw. Vaak zijn het vriendelijke beelden en beeldjes met een knipoog.

Een mooi voorbeeld is deze Anton Pavlovitsj Tsjechov aan de oever van de Tom in de stad Tomsk in Siberië.

De schrijver was in 1890 in Tomsk op doorreis naar Sachalin en noteerde in zijn dagboek: “Tomsk is niks. .. Ontzettend saaie stad … en de mensen zijn zo verschrikkelijk saai … Een dronken stad. Geen enkele mooi vrouw, Aziatische rechteloosheid … Dikke modder … maar er ontkiemt ook wel een beetje beschaving – in de herberg reikte de serveerster mij een lepel aan die ze af had geveegd aan haar achterwerk … De stad onderscheidt zich in positieve zin, doordat gouverneurs hier sterven als vliegen …”

De lokale beeldhouwer Leonti Oesov betaalde Tsjechov 114 jaar later terug met een vriendelijk-ironisch beeld. Op het ronde sokkeltje staat: “Anton Pavlovitsj in Tomsk door de ogen van een dronken boertje in de goot die Kasjtanka nooit gelezen heeft”.