Het populairste beeld van het Moskouse metrostation Plosjtsjad Revoljoetsii – volgens de methode van aanraking.

(Eerste publicatie: 4-10-2013)

De krant Moskovskie Novosti is op onderzoek uitgeweest: welk van de 76 standbeelden van het Moskouse metrostation Plosjtsjad Revoljoetsii is het populairst? Daartoe heeft de krant niet naar de meningen van passagiers gevraagd, nee, er is een heel andere methode toegepast – misschien niet helemáál betrouwbaar, maar wel origineel.

Gekeken is naar de blinkende plekken op de standbeelden. Een aardig gebruik is namelijk, dat passagiers even een standbeeld aanraken en erover wrijven – want dat brengt geluk (of, in één enkel geval, juist ongeluk). Hoe vaker een standbeeld wordt aangeraakt, hoe blinkender de betreffende plek. De meeste standbeelden hebben meerdere van dat soort plekken, omdat ze op meerdere plekken worden aangeraakt. Bekijk de diverse plekken nauwkeurig en je kan een conclusie trekken over de populariteit van het betreffende beeld.

Voor een betere leesbare variant klikt u hier.

De 76 standbeelden op het station zijn een ontwerp van Matvej Manizer. Elk beeld werd vier keer herhaald. Aanvankelijk stonden er tachtig, maar toen er in 1947 een tweede uitgang kwam, werden er vier verwijderd. Mij stond eerlijk gezegd alleen het beeld met de hond bij. Zijn blinkende neus – zeer populair – behoort tot de Moskouse folklore. En ik wist niet eens dat hij op het station in vier exemplaren voorkomt. Zijn neus is op alle vier de beelden populair. Een van de beroemdste standbeelden van de Moskouse metro, aldus Moskovskie Novosti, en - kijk naar die neus - beslist het populairste van dit station.

Wat het onderzoek van Moskovskie Novosti onvermeld laat – een zwak punt – is dat de populariteit natuurlijk ook afhangt van de plek waar een beeld staat. Komen er meer passagiers langs, dan is de kans dat je wordt aangeraakt ook groter, los van wat je staat uit te beelden. Op het amateurfilmpje hieronder is dat duidelijk te zien. De beelden komen  - sorry -  in beeld vanaf 4.45. Op 9.15 is een van de doorgangen afgesloten met hekken! Dan kan je daar als beeld hoog of laag staan springen, maar dan wordt het met je populariteit natuurlijk nooit wat:

Kijk ook uit bij beeld nummer 20, trekt u daar niet de verkeerde conclusies. (Het nummer verwijst naar de illustratie in Moskvoskie Novosti). Het beeld is volgens Moskovskie Novosti niet erg populair. De vliegtuigvleugel mag dan wel blinken, maar dat komt doordat die ooit is afgebroken en vernieuwd. Weer wel populair is beeld nummer 4 en dan vooral de revolver. Die wordt regelmatig gestolen.

En kijk helemaal uit voor beeld 11, het beeld boven aan dit stukje: aanraken, zo wil het bijgeloof, brengt ongeluk. Toch is het populair en heeft het blinkende plekken (de kop en de borst van de haan) … 

Weer nauwelijks populair is beeld 16, de voetballer met bal. Dat vind ik erg jammer. Bij mijn eerstvolgende bezoek aan Moskou ga ik dat beeld oppoetsen. Als voetballiefhebber beschouw ik dat als een persoonlijke missie en u mag mij aanspreken op het resultaat.

De nieuwe metrokaart van Moskou heeft voetstapjes

(Eerste publicatie: 27-2-2013)

Hebt u ooit een metrokaart gezien met voetstapjes? Ik denk het niet.

Ik trof de voetstapjes – zie boven - aan op een ontwerp voor de nieuwe metrokaart van Moskou. Het ontwerp is gemaakt door de studio van de Moskouse designer Artemi Lebedev. Voor de nieuwe metrokaart wordt een wedstrijd gehouden en Lebedev is een van de drie finalisten. Hier kan men zijn stem uitbrengen. (Of dat ook kan van buiten Rusland, weet ik niet, ik heb het niet geprobeerd.) Daar is ook te zien dat de wedstrijd, die loopt tot eind deze maand, een gelopen race is. De studio van Lebedev gaat niet meer ingehaald worden.

De drie finalisten werden geselecteerd uit 35 inzendingen. Daar zat ook een Nederlandse tussen, die ik helaas nergens heb kunnen terugvinden. Naast Lebedev behoren ook designer Ilja Birman en design-centrum RIA Novosti tot de finalisten. RIA Novosti was bij voorbaat al kansloos, lijkt me, want in hun ontwerp is de cirkel van de cirkellijn geen cirkel meer – zoiets doe je niet. (Kijkt u even naar de tussenstand en u zult moeten concluderen dat ik erg veel verstand heb van design.)

Het ontwerp van Lebedev – hij licht hier zijn ontwerp toe - zit vol details. Aansluitingen met ander openbaar vervoer staan aangegeven, de rivieren staan vermeld, bezienswaardigheden, en de namen van de stations staan – net als bij de andere finalisten - ook ‘in het Engels’ vermeld (bedoeld wordt: in Latijns schrift, waarbij gekozen is voor een Engelse transcriptie). Dit laatste een beetje tegen de zin van Lebedev, geloof ik. De Engelse namen staan in kleine letters en in een onopvallende kleur, ‘… zodat ze niet in de weg zitten – in de Moskouse metro heb je op duizenden Russischtaligen één buitenlander’.  

Ik vraag me wel af of zo’n volle kaart in de praktijk nog leesbaar is. Op de grote variant in de hal boven de grond zal dat geen probleem zijn, maar op de kleinere in de wagons zelf, als je hutje-mutje op een afstandje staat? U moet maar even gaan kijken hoe dat zit, de ontwerpen zijn te bezichtigen op station Kitaj-gorod en in de wandelgangen tussen Tsvetnoj Boelvard – Troebnaja en Krasnopresenskaja - Barrikadnaja. 

Nog één dingetje over die transcriptie. Die heeft gevolgen voor de twee lijstjes van de stations (de Russische en de ‘Engelse’) die op de kaart apart staan vermeld. De Z zit in het Russische alfabet ergens vooraan… Station Zjablikovo vindt u in het Russische lijstje dan ook heel ergens anders dan in het Engelse. En bent u gewend aan de Nederlandse transcriptie, en dus aan onze schrijfwijze van bijvoorbeeld Tsjechov, dan zult u even moeten overschakelen naar de Engelse variant – Chekhov – anders wordt het lang zoeken naar station Чеховская.

Kropotkinskaja - qua buitenbouw een van mijn favoriete stations 

Update: Het ontwerp van Studio Lebedev is inderdaad de winnaar geworden.

Een (voorzichtige) liefdesverklaring aan Moskou in foto's. Deel 3 - slot.

(Eerste publicatie: 15-20-2012)

Het was zaterdag en erg druk op de Loezjkovbrug. Bruidspaartjes met hun gevolg liepen af en aan, want er staan metalen bomen waar je een slotje aan hangt, en dan gooi je het sleuteltje in de rivier. Een symbool van eeuwige verbondenheid, zoiets. Ik weet niet of deze muzikant bij één zo’n paartje hoorde of dat hij iedereen van muziek voorzag. Z’n teksten waren licht scabreus, type: “Om te zorgen dat niemand Olga steelt, gaat hij bovenop haar liggen!”.

Even verderop ligt de Patrijarchbrug, die je recht in de armen voert van de Christus Verlosserskathedraal.
 

Het legendarische Dinamo stadion, met onkruid tussen de letters Dinamo. De historische gevel moet in het nieuwe stadion (architect: Erick van Egeraat) behouden blijven. Ik ben daar niet gerust op.
 

Het Bolsjoj Theater.
 

Werkoverleg op het Rode Plein. Zo’n tuinbroek is in Nederland een aanwijzing voor een bepaalde politieke voorkeur, in Rusland niet, denk ik.   
 

Van de foto’s die ik recent in Moskou maakte, is dit mijn favoriet. Wie deze dames zijn, wat hen verenigt en naar het Rode Plein bracht, ik weet het niet, maar ze maken me blij.
 

Молодец! M’n hele bordje leeggegeten!

(In aflevering één en twee beloofde ik 22 foto’s, het zijn er iets minder geworden.

Een (voorzichtige) liefdesverklaring aan Moskou in 22 foto's. Deel 2.

(Eerste publicatie: 12-10-2012)

Het graf van Aleksandr Solzjenitsyn op de Oude Begraafplaats van het Donskoj klooster. Had ik zelf die bladeren neergelegd, ik had het niet beter gekund. Het was tussen buien door en op de foto, precies onder Solzjenitsyns rechteroog, zat een regendruppel die dienstdeed als traan. Ik wees er vier vrouwen op die langskwamen. Ze reageerden niet. De volgende avond was ik bij de Moskouse vertoning van Jessica Gorters documentaire ‘900 Days’. Aan het einde zei de vrouw naast me: ‘Was u gisteren niet op het kerkhof? U wees ons op die traan.’

Bij de uitgang van het Donskoj klooster. Er werd net een pantservoertuig op een vrachtwagen getakeld en deze twee heren keken toe. Ik weet niet wat voor uniform ze dragen. Heeft iets met kozakken van doen, denk ik. Ze hebben misschien ik weet niet wat voor verdiensten voor het vaderland, maar op het eerste gezicht neem ik ze niet serieus. Thuis pas zag ik die twee vingers van de linker in de zij van de rechter.

Links een vriendelijk kerkje van Oudgelovigen op het plein voor het Bjeloroesski station. Het staat er een beetje weggedrukt, in de schaduw van drukke gebouwen en veel verkeer, en biedt onvoldoende tegenwicht tegen zondige gedachten. 

De binnenplaats van het Museum voor Moderne Kunst (Petrovka 25) staat vol lelijke beelden. Vader en zoon hadden er geen oog voor, zij waren bezig met witte paarden en zwarte torens. Natuurlijk droeg zoonlief een muts, een ongeschreven wet in Rusland, want het was 15 graden en herfst.

Hier deel 1.

Een (voorzichtige) liefdesverklaring aan Moskou in 22 foto’s. Deel 1.

(Eerste publicatie: 11-10-2012)

Zij maakte in één klap een ochtend goed die leek te gaan eindigen in mineur. Na een bezoek aan het Havenstation wilde ik langs het water teruglopen richting centrum. Kon niet. Op typisch Moskouse wijze botste ik op rommelige bouwputten, opengebroken trottoirs en vooral veel stinkend verkeer. De voorzichtige sympathie die ik de dagen ervoor voor de Russische hoofdstad had opgevat, na jaren van stevige afkeer, bleek plots flinterdun.

Toen zag ik haar.

Ze stond bij de zebra en wilde oversteken naar metrostation Vodny Stadion. Gelukkig was er – typisch Moskou - zo veel verkeer dat ze geduldig wachtte tot het voetgangerslicht op groen sprong. Ik maakte wel tien foto’s van haar prachtige hoofd!

Toen sprong het licht op groen. Ze stak over en ik heb haar nooit meer gezien. 

Tien dagen was ik in Moskou. Het was mijn eerste verblijf daar sinds ik min of meer serieus ben gaan fotograferen. De camera om mijn nek heeft mijn blik veranderd – nergens werd me dat zo duidelijk als juist in Moskou, die brutale metropool. Waar ik daar voorheen steeds weer overdonderd werd door het grote en het drukke en me afwendde, vang ik nu plots in mijn blik het kleine en stille – het is er volop. In de herfsttooi van een toevallige dame bijvoorbeeld, bij een zebra aan een veel te drukke weg.

Je moet soms wel geduld hebben om dat kleine te vangen – want we hebben het natuurlijk nog wel gewoon over Moskou. Dit is de ingang van metrostation Dinamo, de klapdeuren zitten links voorbij de afvalbak. Het liep tegen het spitsuur, dan zijn er miljoenen Moskovieten op pad, en er kwamen steeds maar schaduwen door die pilaren heen, gevolgd door de mensen zelf. Tot dit ene moment, waarna ik tevreden naar huis kon.

Bij het Donskoj klooster. Verbannen tussen drie muren en een hek. Er stonden er nog een stuk of tien, ook zo droevig leunend tegen een muur. De kroon op het hoofd rechts loopt bijna over van de herfstbladeren.

Dit is Marija Adolfovna Novik-Katsjan. Ze leefde van 1921 tot 1998. Ik ken haar niet en ze was ook geen beroemdheid. Het grafschrift trof me: Ze schonk allen licht, terwijl ze zichzelf opbrandde. (Donskoj klooster, Nieuwe Begraafplaats.)

De Nieuwe Begraafplaats heeft veel muren met urnen. Sommige zijn afgezet met een rood lint, wegens afbrokkelend cement en vallende stenen. Enkele van de raampjes stonden op een kier. Of de paddestoel links eetbaar is, weet ik niet.

Meer Moskouse foto’s vindt u bij eerdere verslagjes van mijn verblijf, onder meer hier, hier en hier

Hier deel 2.

Het wrange Donskoj kerkhof: een grafsteen voor beul Blochin, drie massagraven voor zijn slachtoffers.

(Eerste publicatie: 8-20-2012)

Het is ongetwijfeld een van de meest bizarre, wrange begraafplaatsen ter wereld: het Nieuwe Kerkhof van het Donskoj klooster in Moskou. Waar elders vind je massagraven van terreurslachtoffers met op minder dan een steenworp afstand het keurig verzorgde graf van hun beul.

Hier hebt u die beul, Vasili Michajlovitsj Blochin. Vasili had een speciaal, bruinleren schort voor en droeg handschoenen tot over zijn ellebogen, wanneer hij de ‘vijanden van het volk’ een kogel door het hoofd joeg. Velen van zijn duizenden slachtoffers werden in het crematorium op het kloosterterrein verbrand. Hun as belandde in een van de drie massagraven daar.  

Blochin maakte een glanzende carrière binnen de NKVD. Hij behoorde tot de bewakers van Stalin, schoot gevangenen dood en schopte het tot generaal-majoor. Hij werd beloond met medailles, een auto (een M-20, Pobeda) en een erewapen, een mauser (hoewel hij zelf liever met een Duitse walter schoot, die werden niet zo snel warm). Tot Blochins bekendste slachtoffers behoorden maarschalk Toechatsjevski en oud-hoofd van de NKVD Jezjov.

Na de dood van Stalin werd Blochin met pensioen gestuurd. Dat pensioen werd hem al snel ontnomen, net als zijn rang van generaal-majoor. Hij overleed in 1955 aan een hartaanval.

De pronte grafsteen van Blochin is nauwelijks te missen. Hij ligt meteen links van de ingang van het kerkhof, je komt er onvermijdelijk langs als je naar de massagraven loopt. Daar zijn er drie van, op elke plek waar de as van de doodgeschoten gevangenen in een kuil werd gedumpt. Ze behoren tot de indrukwekkendste gedenkplaatsen die ik ken.

Na mijn bezoek aan de Donskoj begraafplaats ging ik naar het Goelagmuseum (pal in het centrum: Petrovka 16). Ik wilde weten of het graf van Blochin zo goed verzorgd werd door familie of door de instantie die hij ooit zo ijverig diende. Een medewerker zei vrij beslist dat de familie daar verantwoordelijk voor was. Ik zag in het museum ook nog dit schilderij hangen, een kopie van een werk van E. Veidemanis. Misschien heeft Vasili Blochin als inspiratie gediend, al ontbreken schort en handschoenen. Of er een mauser of een walter wordt gebruikt, weet ik niet.

(Blochin en zijn slachtoffers liggen op de Nieuwe Begraafplaats van het Donskoj klooster. Ik schreef eerder al over de Oude Begraafplaats, waar onder anderen Aleksandr Solzjenitsyn begraven ligt.)

Vergane Sovjet-glorie: het Moskouse Rivierstation en het Dinamo stadion - deel 2

(Eerste publicatie: 4-10-2012)

Na mijn bezoekje aan het Moskouse Rivierstation, een mooi, maar afbrokkelend voorbeeld van vroege Sovjet-bouwkunst, ging ik op weg naar het Dinamo stadion. Ik wilde het standbeeld van doelman Lev Jasjin zien, maar ook het stadion zelf, of wat daar nog van over was. Voltooid in 1928 zag het er lange tijd zo uit:

En zo staat het er nu bij:

Het zijn niet de Potemkin-trappen, maar toch: dit plein met die treden geniet in Rusland – in elk geval onder sportliefhebbers – een bijzondere status. Vergelijk het maar met het plein voor de Rotterdamse Kuip, als je bent aangekomen met de trein. Boven de pilaren staan de letters Dinamo, met onkruid ertussen. Eronder hangt heel bescheiden het doek van de VTB-bank, voor driekwart eigenaar van de club. Het lijkt op de foto alsof het stadion, met zijn karakteristieke façade, verbouwd wordt, maar dat is schijn. Ik liep naar de andere kant van het stadion en zag dit:

Er wordt gewerkt aan een project van architect Erick van Egeraat. Als het goed is, blijft de façade behouden, inclusief de letters ДИНАМО. Gezien de nietsontziende werkwijze bij andere bouwwerken in Rusland, kunt u op het behoud van die originele stijlkenmerken toch maar beter geen geld zetten.

Ik liep nog wat verder en stuitte op een grote hal, waar net een selectiedag voor jonge voetballertjes gaande was. De knulletjes mochten zich verheugen in de warme belangstelling van hun ouders.

Dit is de ingang van de hal, met linksboven club-icoon Jasjin:

Het oogde allemaal wat vaal en verlopen. Bij het kantoortje van de supportersclub was dat niet anders:

In hetzelfde gebouw zat ook een Dinamo-winkeltje met bij de ingang een niet helemaal gelukte Jasjin.

Een eindje verder, in het park naast het stadion, trof ik die gelukkig ook nog aan in een veel betere versie. Het is een wat eigenaardig beeld, de legendarische doelman die hoger duikt dan een driehoekig doel. Maar die duik zelf, en de pet natuurlijk, zijn prachtig.

Ik liep naar de metro en dacht aan die andere doelman, Jan van Beveren, mijn held van ooit. De bewegende beelden die ik van beiden ken, spreken in het voordeel van Jan. Hij was beter, maar een standbeeld van hem zal er wel niet komen.

In het metrostation Dinamo trof ik nog een aantal originele stijlkenmerken: sporters aan de muur, waaronder deze voetballer. Die lopen geen gevaar, lijkt me, in tegenstelling tot de medaillons op het Rivierstation van eerder die dag en de façade van het Dinamo stadion.

Hier deel 1.

Waar in Moskou hangt nog de geur van oude boeken? Bij metrostation Park Kultury.

(EErste publicatie: 29-9-2012)

Tolstoj, Poesjkin, Majakovski

Mijn hart maakte een sprongetje toen het blauwe gebouwtje plots opdook achter metrostation Park Kultury. Het zou toch niet? Ik kwam dichterbij en zag Poesjkin in de vensterbank staan, geflankeerd door Tolstoj en Majakovski. Dat was een goed teken. Ik deed de deur open en jawel: ik werd verwelkomd door die geur van oude boeken, waarvan ik dacht dat die verdwenen was uit het Moskou van nu.

Jarenlang waren de boekinisty, de antiquariaten, een vast onderdeel van mijn wandeltochten door Moskou (en Sint-Petersburg). Gaandeweg echter waren ze verdwenen, verdreven door het brutale geld. Dan stootte ik mijn neus weer tegen een etalage, waar eens een mooie uitgave van Tsjechov of Toergenjev op me lag te wachten, maar nu parfums en damestassen lagen uitgestald. De jongedames achter de toonbank, hoe oogverblindend meestal ook, maakten me mismoedig.

Aan het einde van de Tverskaja, die toen nog gewoon Ulitsa Gorkogo heette, kocht ik ooit dat prachtige boek over de redding van de Tsjeljoeskins uit het poolijs. Het bleek later duizenden dollars waard te zijn, maar toen had ik het al doorverkocht voor 200 gulden. (Lees hier meer over deze ellendige geschiedenis.) En was het niet ook daar dat ik die simpel, maar ontroerend geïllustreerde uitgave van verhalen van Sjoeksjin van een plank viste? Ik ben die uitgave daarna nooit meer ergens tegengekomen. Misschien bestaat er maar één exemplaar van en staat die bij mij in de kast.

U begrijpt nu waarom ik zo blij was met die geur van oude boeken, in dat kleine antiquariaat bij metrostation Park Kultury. “Ik zit hier al 35 jaar!”, zei de man van de winkel trots, toen ik vertelde dat ik lang geleden al eens in zijn winkel was.

Ooit was er een boekinist schuin tegenover Detski Mir en het Bolsjoj Theater. Hier ziet u een foto van die plek:

Ik weet niet meer of het boekwinkeltje boven was of beneden. Tegenwoordig maakt dat weinig meer uit. Boven koop je een Ferrari, beneden kan je terecht voor een Bentley. Misschien moet ik bij mijn volgende bezoek bij beide eens binnenlopen. Misschien, heel misschien, vang ik dan nog een piepklein sliertje op van die oude, vertrouwde geur en weet ik: hier was het.   

Vergane Sovjet-glorie: het Moskouse Rivierstation en het Dinamo stadion – deel 1

(Eerste publicatie: 2-10-2012)

Ik was zeven jaar, ik was Lev Jasjin en ik zweefde door de lucht. Die herinnering barstte naar boven toen ik bij Jasjins standbeeld stond, naast het Dinamo stadion in Moskou. Het was een dag vol vergane glorie uit de Sovjetunie, die ik was begonnen bij het Retsjnoi Vokzal, het Rivierstation. (Dat is de letterlijke vertaling, correcter zou iets zijn met Passagiersterminal, maar dat vind ik lelijk.)

Ik mag graag op zoek gaan naar ideologische sporen van de USSR, vooral uit de jaren 1935-1955 – op schilderijen, in architectuur: pompeus en naïef, machtig en plat. Het Retsjnoj Vokzal, voltooid in 1937 als onderdeel van het Moskou kanaal, is er een voorbeeld van en het stond al jaren op mijn lijstje. Van metrostation Retsjnoj Vokzal liep ik naar het water en ik schrok van wat ik aantrof. Als er niet snel wat gebeurt, staat het Rivierstation, ooit een van de trotse bouwwerken van de jonge Sovjetunie, niet lang meer overeind.

Je kan het geen bouwval noemen, maar in slechte staat verkeert het zeker. Er zijn restauratieplannen, maar van enige werkzaamheden geen spoor. Een hek houdt je buiten. Het verhindert dat je een nadere blik kan werpen op de prachtige medaillons die het gebouw midden aan de lange zijden sieren. Ze zijn gemaakt door Natalja Danko-Aleksejenko en tonen het officiële optimisme uit de jaren dertig. Op één ervan is het Paleis der Sovjets te zien, dat nooit werd voltooid.

In alle beschrijvingen van het Retsjnoj Vokzal (voluit: Severnyi Retsjnoj Vokzal, Noordelijk Rivierstation) staat dat het gebouw de vorm heeft van een passagiersboot. Dat soort toevoegingen wekt mijn achterdocht, sinds ik keihard afrekende met de mythe dat er in Sint-Petersburg een school staat in de vorm van een hamer en sikkel. Maar kijk eens naar deze foto …

 … Ik denk dat de architecten (Aleksej Michajlovitsj en Vladimir Krinski) inderdaad het idee hadden om een boot van steen aan te leggen.

Nog een boeiend detail: de ster boven in de toren prijkte in de jaren 1935-1937 op de Spasski toren van het Kremlin. In de torenspits zit een mechanisme, waarmee de ster omhoog en omlaag kan worden gehaald. Aanvankelijk was het de bedoeling dat dit twee keer per jaar zou gebeuren, bij de opening en sluiting (vanwege het ijs) van het vaarseizoen, maar het mechanisme is uiteindelijk slechts enkele keren gebruikt. Ik zou het nu maar met rust laten, ik vrees dat de toren gehannes met de ster (1,3 ton) niet overleeft.

Je kan je niet voorstellen dat men het gebouw verder laat verkrotten – zeker niet in een tijd waarin er zo’n heimwee heerst naar de grandeur van de Sovjetunie. Ik zou voor het Rivierstation eigenlijk een actiegroep moeten oprichten, maar dat moeten de Moskovieten toch echt zelf doen.

Het Rivierstation op het affiche van de film Wolga, Wolga (1938)

Ik wandelde terug naar metrostation Retsjnoj Vokzal en ging op weg naar het Dinamo stadion. Wat was daar nog van over?

Wordt vervolgd.