Vergane Sovjet-glorie: het Moskouse Rivierstation en het Dinamo stadion – deel 1

(Eerste publicatie: 2-10-2012)

Ik was zeven jaar, ik was Lev Jasjin en ik zweefde door de lucht. Die herinnering barstte naar boven toen ik bij Jasjins standbeeld stond, naast het Dinamo stadion in Moskou. Het was een dag vol vergane glorie uit de Sovjetunie, die ik was begonnen bij het Retsjnoi Vokzal, het Rivierstation. (Dat is de letterlijke vertaling, correcter zou iets zijn met Passagiersterminal, maar dat vind ik lelijk.)

Ik mag graag op zoek gaan naar ideologische sporen van de USSR, vooral uit de jaren 1935-1955 – op schilderijen, in architectuur: pompeus en naïef, machtig en plat. Het Retsjnoj Vokzal, voltooid in 1937 als onderdeel van het Moskou kanaal, is er een voorbeeld van en het stond al jaren op mijn lijstje. Van metrostation Retsjnoj Vokzal liep ik naar het water en ik schrok van wat ik aantrof. Als er niet snel wat gebeurt, staat het Rivierstation, ooit een van de trotse bouwwerken van de jonge Sovjetunie, niet lang meer overeind.

Je kan het geen bouwval noemen, maar in slechte staat verkeert het zeker. Er zijn restauratieplannen, maar van enige werkzaamheden geen spoor. Een hek houdt je buiten. Het verhindert dat je een nadere blik kan werpen op de prachtige medaillons die het gebouw midden aan de lange zijden sieren. Ze zijn gemaakt door Natalja Danko-Aleksejenko en tonen het officiële optimisme uit de jaren dertig. Op één ervan is het Paleis der Sovjets te zien, dat nooit werd voltooid.

In alle beschrijvingen van het Retsjnoj Vokzal (voluit: Severnyi Retsjnoj Vokzal, Noordelijk Rivierstation) staat dat het gebouw de vorm heeft van een passagiersboot. Dat soort toevoegingen wekt mijn achterdocht, sinds ik keihard afrekende met de mythe dat er in Sint-Petersburg een school staat in de vorm van een hamer en sikkel. Maar kijk eens naar deze foto …

 … Ik denk dat de architecten (Aleksej Michajlovitsj en Vladimir Krinski) inderdaad het idee hadden om een boot van steen aan te leggen.

Nog een boeiend detail: de ster boven in de toren prijkte in de jaren 1935-1937 op de Spasski toren van het Kremlin. In de torenspits zit een mechanisme, waarmee de ster omhoog en omlaag kan worden gehaald. Aanvankelijk was het de bedoeling dat dit twee keer per jaar zou gebeuren, bij de opening en sluiting (vanwege het ijs) van het vaarseizoen, maar het mechanisme is uiteindelijk slechts enkele keren gebruikt. Ik zou het nu maar met rust laten, ik vrees dat de toren gehannes met de ster (1,3 ton) niet overleeft.

Je kan je niet voorstellen dat men het gebouw verder laat verkrotten – zeker niet in een tijd waarin er zo’n heimwee heerst naar de grandeur van de Sovjetunie. Ik zou voor het Rivierstation eigenlijk een actiegroep moeten oprichten, maar dat moeten de Moskovieten toch echt zelf doen.

Het Rivierstation op het affiche van de film Wolga, Wolga (1938)

Ik wandelde terug naar metrostation Retsjnoj Vokzal en ging op weg naar het Dinamo stadion. Wat was daar nog van over?

Wordt vervolgd.  

Heel rijke Russen en hun boot

(Eerste publicatie: 12-8-2009)

View fullsize

Zou dat nou leuk zijn, zo’n boot? Ik bedoel: het sluisje bij Weesp kan je vergeten. Daar kom je echt niet doorheen. Het Veerse Gat, de Vecht, de Bonkevaart … Gaat de politie te water niet goed vinden. Of zou zo’n ding daar helemaal niet voor bedoeld zijn?

Texel, dat zou misschien nog lukken! Een rondje eromheen, biertje op het achterdek en dan vol gas richting de Balearen.

Het massieve jacht op de foto boven is de Anastasia, gebouwd op de Oceanco werf in Alblasserdam. Eigenaar van de boot: Vladimir Potanin, zakenman uit Rusland. Lengte: 75,5 meter, bemanning: 20 koppen, kosten: 200 miljoen dollar.

Eigenlijk is die Potanin een beetje een looser. Er zijn vijf Russen die een grotere boot hebben! De grootste is van Andrej Melnitsjenko. Dat is de A (119 meter, 37 koppen, 260-280 miljoen, werf: Blohm & Voss, Duitsland). Mooi ding! Maar die naam ... A. Nou ja, altijd nog beter dan Olga of Tamara.

View fullsize

De A van Melnitsjenko

Op het lijstje van tien grootste Russische boten staat er nog eentje die in Nederland is gebouwd, op de achtste plaats, de Solemar van Michail Prochorov (61,5 meter, 16 koppen, prijs niet bekend), gebouwd bij Amels in Makkum. Goed gedaan, mannen! 

Het complete lijstje van de tien grootste boten vindt u hier. Ik ga dat niet allemaal zitten overtikken, zo opwindend is het nu ook weer niet. Wat me nog opvalt is dat het Nederlandse woord koppen (in de betekenis van bemanningsleden) niet de sprong naar het Russisch heeft gemaakt. Zo veel andere zeevaarttermen deden dat wel. Kajuit, stuurboord, rede, fokkemast, de lijst is eindeloos.

Russen willen nog wel eens zeggen dat de Russische taal zo rijk is! Moet je vragen waarom ze dan al die scheepvaarttermen uit het Nederlands hebben moeten halen. Hebben ze doorgaans geen antwoord op.

Update: Meer over de Solemar van Prochorov schreef ik hier. Daar kunt u ook horen hoe Prochorov yacht uitspreekt op z'n Nederlands (jacht) en niet op z'n Engels. Dat heeft te maken met die Nederlandse herkomst van de Russische scheepvaarttermen.

In de Goelag werden in Nederland gebouwde schepen gebruikt voor gevangenenvervoer

(Eerste publicatie: 6-2-2009)

View fullsize

De Dzhurma

Een van de indrukwekkendste boeken over de kampen van de Goelag is van Evgenya Ginzburg: Krutoi Marshrut, in het Engels verschenen onder de titel Journey into the Whirlwind.

Huiveringwekkend is haar relaas van haar gedwongen reis naar Magadan, voor een deel via de zee, in het ruim van een vrachtschip, omgeven en belaagd door criminelen. Vorig jaar ontdekte ik, dankzij het boek Stalin’s Slave Ships van Martin Bollinger, dat Evgenya Ginzburg vervoerd werd op De Brielle, een van oorsprong Nederlands vrachtschip. Het liep in 1920 van stapel in Vlissingen. Midden jaren dertig werd het met nog twee andere schepen verkocht aan Rusland, dat vervoer nodig had voor de talloze gevangen die vanaf Vladivostok nog verder getransporteerd moesten worden. De Brielle werd door de Sovjets omgedoopt in Dzhurma. In het ruim van de Dzhurma werden duizenden politieke gevangenen als Ginzburg naar hun ellendige bestemming vervoerd.

Nederlandse schepen in de Goelag … Ik stapte ermee naar Gerard Jacobs (schrijver van De goden hebben honger, over de Siberische kampen). Hij dook in de archieven van de Nederlandse scheepswerven en klopte aan bij de VPRO. Het resultaat is komende zondag en 15 februari te horen in OVT, het geschiedenisprogramma van de VPRO op Radio 1. (De eerste aflevering komt zondag aan bod in het tweede uur, vanaf ongeveer 11.20 uur).

Hier een interview met Martin Bollinger (Russisch).