Klokgelui van de Isaakievski kathedraal: nieuw op het korte lijstje van Petersburgse tradities

(Eerste publicatie: 12-4-2013)

De Isaakievski kathedraal in Sint-Petersburg heeft zijn grote klok terug. Maar eerst iets over de Petrus- en Paulusvesting, aan de overzijde van de Neva.

Elk dag om klokslag 12.00 uur klinkt er vanaf die vesting een kanonschot. Men neemt dat zeer serieus. Het dagelijkse schot (gaat u niet te dichtbij staan, het is een behoorlijke knal) staat in het wetboek van de stad vermeld onder artikel 8: “Petersburgse tradities”.  Sterker nog, het staat er op de eerste plaats:

1. In Sint-Petersburg worden historische en culturele tradities bewaard en ondersteund.

1.1. Een Petersburgse traditie is het schot om twaalf uur ‘s middags uit een signaalkanon (сигнальное оружие) vanaf het Narysjkin bastion van de Petrus- en Paulusvesting.

Wat staat er verder nog op die lijst? Dat valt een beetje tegen. Er is geen 1.2 of 1.3, het gaat meteen verder met de punten 2, 3 en 4. Daar staat, kort samengevat, dat in Sint-Petersburg de herinnering aan slachtoffers van revolutie en oorlog in ere wordt gehouden, dat alle nationaliteiten gelijk zijn, dat er vrijheid van geweten is, dat het culturele erfgoed wordt beschermd en dat wrede omgang met dieren niet is toegestaan.    

Maar er is goed nieuws, er komt een punt bij. Waarmee we terugzijn bij de grote klok van de Isaakievski kathedraal. Die werd onder de communisten samen met alle tien kleinere klokken verwijderd en omgesmolten. Het is de bedoeling dat ze alle elf, uiteraard opnieuw gegoten, weer terug worden gehangen, en met de grootste is dat in december gebeurd.

In de Isaakievski kathedraal worden diensten gehouden, maar het gebouw is nog een museum. De directeur leek het een goed idee om ook de nieuwe klok, net als het kanon aan de overkant, dagelijks om twaalf uur te laten klinken. Zo ver is het nog niet, maar het stadsbestuur ging alvast een stapje verder en besloot het toekomstige gebeier ook meteen maar tot officiële traditie te uit te roepen. Helemaal zonder slag of stoot ging dat niet. Tegenstanders vonden het onzinnig om een traditie per decreet in te stellen, de voorstanders beschuldigden de tegenstanders ervan dat ze tegen de wedergeboorte van Rusland waren. Een ruime meerderheid bleek uiteindelijk voor, zodat het klokgelui vermoedelijk spoedig in het lokale wetboek vermeld zal staan bij artikel 1.2, meteen onder het kanonschot van de Petrus- en Paulusvesting.

Nog niet besloten is of er een echte klokkenluider gaat komen of dat er elektrisch wordt geluid. En, vraag ik mij af, wordt de klepel (jazyk/tong in het Russisch) exact om 12.00 uur in beweging gebracht, zodat bij pas na twaalven gaat klinken? Of wordt er eerder begonnen, zodat ‘ie precies vanaf twaalf uur klinkt?

En waar kunt u in de toekomst om 12.00 uur het beste gaan staan? Er zijn meerdere opties, ik zou kiezen voor de sfinxen bij de Kunstacademie, aan de overkant. Daar klinkt het kanon omfloerst en komt het klokgelui mooi van over het water.

De nieuwe metrokaart van Moskou heeft voetstapjes

(Eerste publicatie: 27-2-2013)

Hebt u ooit een metrokaart gezien met voetstapjes? Ik denk het niet.

Ik trof de voetstapjes – zie boven - aan op een ontwerp voor de nieuwe metrokaart van Moskou. Het ontwerp is gemaakt door de studio van de Moskouse designer Artemi Lebedev. Voor de nieuwe metrokaart wordt een wedstrijd gehouden en Lebedev is een van de drie finalisten. Hier kan men zijn stem uitbrengen. (Of dat ook kan van buiten Rusland, weet ik niet, ik heb het niet geprobeerd.) Daar is ook te zien dat de wedstrijd, die loopt tot eind deze maand, een gelopen race is. De studio van Lebedev gaat niet meer ingehaald worden.

De drie finalisten werden geselecteerd uit 35 inzendingen. Daar zat ook een Nederlandse tussen, die ik helaas nergens heb kunnen terugvinden. Naast Lebedev behoren ook designer Ilja Birman en design-centrum RIA Novosti tot de finalisten. RIA Novosti was bij voorbaat al kansloos, lijkt me, want in hun ontwerp is de cirkel van de cirkellijn geen cirkel meer – zoiets doe je niet. (Kijkt u even naar de tussenstand en u zult moeten concluderen dat ik erg veel verstand heb van design.)

Het ontwerp van Lebedev – hij licht hier zijn ontwerp toe - zit vol details. Aansluitingen met ander openbaar vervoer staan aangegeven, de rivieren staan vermeld, bezienswaardigheden, en de namen van de stations staan – net als bij de andere finalisten - ook ‘in het Engels’ vermeld (bedoeld wordt: in Latijns schrift, waarbij gekozen is voor een Engelse transcriptie). Dit laatste een beetje tegen de zin van Lebedev, geloof ik. De Engelse namen staan in kleine letters en in een onopvallende kleur, ‘… zodat ze niet in de weg zitten – in de Moskouse metro heb je op duizenden Russischtaligen één buitenlander’.  

Ik vraag me wel af of zo’n volle kaart in de praktijk nog leesbaar is. Op de grote variant in de hal boven de grond zal dat geen probleem zijn, maar op de kleinere in de wagons zelf, als je hutje-mutje op een afstandje staat? U moet maar even gaan kijken hoe dat zit, de ontwerpen zijn te bezichtigen op station Kitaj-gorod en in de wandelgangen tussen Tsvetnoj Boelvard – Troebnaja en Krasnopresenskaja - Barrikadnaja. 

Nog één dingetje over die transcriptie. Die heeft gevolgen voor de twee lijstjes van de stations (de Russische en de ‘Engelse’) die op de kaart apart staan vermeld. De Z zit in het Russische alfabet ergens vooraan… Station Zjablikovo vindt u in het Russische lijstje dan ook heel ergens anders dan in het Engelse. En bent u gewend aan de Nederlandse transcriptie, en dus aan onze schrijfwijze van bijvoorbeeld Tsjechov, dan zult u even moeten overschakelen naar de Engelse variant – Chekhov – anders wordt het lang zoeken naar station Чеховская.

Kropotkinskaja - qua buitenbouw een van mijn favoriete stations 

Update: Het ontwerp van Studio Lebedev is inderdaad de winnaar geworden.

St.Petersburg. City-Pick. Een gids voor debutant en oude rot.

(Eerste publicatie: 22-1-2013)

Leningrad, begin jaren zestig

Vroeger – niet eens zo heel veel vroeger – kon je in Leningrad je kont niet keren of er was iemand die je spijkerbroek wilde kopen. En tegenwoordig?

“Today’s Russian woman is tall and gorgeous and dressed like a Selfridges Christmans tree. There is no part of her clothing that is plain: everything is stonewashed, or appliquéd, or has diamanté dangly bits, or is made out of actual leopard. Heels are killer. Make-up can be viewed at a hundred paces. Our trousers – and us – are just too dull.”

Ach. Wel zo rustig.

Het citaat komt uit The Observer en is van Miranda Sayer. Ze bezocht Sint-Petersburg in 2011 samen met haar moeder, die de stad – toen nog Leningrad – eerder bezocht in 1981. Ik trof het aan in St.Petersburg. City-Pick, een verzameling journalistieke en literaire observaties over de stad die sinds de stichting in 1703 tot de verbeelding spreekt van velen.

City-Pick heeft voor ieder wat wils. Wie zich opmaakt voor een eerste bezoek aan Sint-Petersburg komt erdoor in de stemming. Wie er al (veel) vaker was, komt in het boek nog genoeg aardige verhalen en details tegen. Zo wist ik niet dat ijsblokken vroeger (heel veel vroeger) het einde van de winter inluidden:

“A singular sight in St.Petersburg is a train of little carts each loaded with one enormous, thick, square block of ice … I asked Madame Stroganov one day what they were for. ‘Mais je les appelle les violettes de Petersburg,’ was her reply because it is a sort of hope of spring when people begin to fill their icehouses.” (Uit: The Russian Journal of Lady Londonderry, 1836-7).

Nog zo’n detail: in 1958 wandelt Wolfgang Koeppen langs locaties uit het leven en werk van Dostojevski. Hij komt op de binnenplaats van het huis waar Raskolnikov, helemaal bovenin, zijn benauwde onderkomen had en ziet daar … stapels brandhout liggen. Tegenwoordig staan die binnenplaatsen vol met auto’s.

De afgelopen twintig jaar komen ruim aan bod – onder meer met twee fragmenten uit Geert Maks In Europa. Leuk om dat nog eens na te lezen, als je die tijd zelf hebt meegemaakt. Toch gaan mijn favoriete fragmenten verder terug. Ze zijn van Truman Capote, die in 1957 met een Amerikaans operagezelschap naar Leningrad reisde. Hij schreef er een boekje over: The Muses Are Heard – ik heb het inmiddels besteld. Met een vriendelijk-ironische toets beschrijft Capote de confrontatie tussen Rus en buitenlander, zoals ik die zelf – in een mildere vorm – meemaakte in de jaren tachtig. Hier betreedt het Amerikaanse gezelschap, onder wie een zekere Miss Ryan, het Kirov theater:

“A tall, striking blonde, Miss Ryan was wearing a low strapless dress that hugged her curves cleverly; and as she swayed down the isle, masculine eyes swerved in her direction … For that matter, the entrance of the entire company was creating a mass stir in the crowded audience. People were standing up to get a better view of the Americans in their black ties, silks and sprakles.

‘I’d be freezing if I weren’t so embarressed,’ said Miss Ryan, as an usher seated her. ‘Just look, they tink I’m indecent’. ”

Wanneer ik Capote’s reisverslag gelezen heb, kom ik er hier zeker op terug.

Nog even over het onderkomen van Raskolnikov. Als ik het goed heb is de binnenplaats daar tegenwoordig afgesloten. Toen ik er was, een jaar of tien terug, kon je gewoon doorlopen, naar boven. Ik trof daar op de muur een getekende bijl aan, met eronder: Старух еще много осталось - хватит на всех (Er zijn nog veel oudjes over – genoeg voor iedereen).

(St.Petersburg. City Pick. Uitgeverij Oxygen Books.)  

Het Russische noorden: eindeloze bestemmingen met heimwee

(Eerste bestemming: 10-12-2012)

Het noorden van Rusland is voor mij terra incognita. Noordelijker dan Sortavala aan het Ladogameer ben ik nooit geweest. Dat laatste was op de fiets, dus dat telt dubbel – maar mager blijft het.

Hoe mager precies, werd me weer eens pijnlijk duidelijk bij het doorbladeren van het weblog Russkii Sever (Russische Noorden). Iedereen die iets te vertellen heeft over dat noorden, is er welkom. De bijdragen zijn niet allemaal even boeiend, maar wat een hoop adembenemende bestemmingen bij elkaar!

Zo kwam ik er een linkje tegen naar een verzameling ‘ronddraaiende’ panoramafoto’s van de Solovetski eilanden. Klikt u hier, het wijst zich vanzelf. De witte omcirkelde puntjes die opdoemen, brengen u naar een volgende plek. Klik bij de symbooltjes onderaan op het sterretje links, en u ziet op de kaart waar u bent.  

Mocht u meer willen zien van de Solovetski eilanden, bij Russkii Sever vond ik ook een ‘gewone’ fotoreportage in drie delen: hier, hier en hier.

Adembenemend – ik hou van de herfst – zijn de foto’s van Andrej Larin, die hij maakte bij Verchnjaja Tojma in de provincie Archangelsk. De foto bovenaan dit stukje is ook van hem. Ik krijg last van zeurende  heimwee naar plaatsen waar ik nooit ben geweest.

Meer foto’s van Andrej vindt u hier. (Onderaan de foto’s daar staan nog meer linkjes.) 

Het Russische noorden: eindeloze bestemmingen met heimwee

Bezoek het mooie Spoorwegmuseum van Sint-Petersburg - zo lang het nog kan.

(Eerste publicatie: 4-11-2012)

Tien jaar geleden bezocht ik in Sint-Petersburg het mooie Spoorwegmuseum. Het lag er wat verloren bij op een verder rommelig terrein, weggedrukt achter het Warschaustation, maar wat een pracht en praal! Helaas, het mooie museum lijkt op die locatie zijn langste tijd te hebben gehad.

Over mijn bezoek aan het museum schreef ik indertijd een kort artikel. De citaten hieronder komen uit dat artikel, dat overigens nergens werd geplaatst. Ik kwam de perronnetjes met de machtige locomotieven weer tegen op foto’s van blogger nabljoedatel.

“Achter een okergeel geverfd gebouwtje met de kassa en twee bedden met afrikaantjes staat een verzameling rollend materieel waar zelfs een niet-treinfanaat warm van wordt.”

“Kuierend langs de treinen loop je vanzelf de Sovjet-geschiedenis door. Het bordje bij stoomlocomotief TE 6769 vermeldt dat deze in 1943 in het Oostenrijkse Floridsdorf werd gebouwd voor Duitsland. Ze belandde in de USSR als oorlogsbuit. In 1950 kreeg ze in het tot Sovjet-satelliet verworden Roemenië een breder onderstel, vereist voor het Russische spoor, waarna ze jaren dienst deed in de Sovjet-republieken Letland en Wit-Rusland.”

“De locomotieven van eigen bodem waren ideale symbolen voor de vijfjarenplannen, die de jonge Sovjet-staat in een razend tempo naar de lichtende toekomst moesten brengen. Daarbij waren ze een perfect uihangbord voor communistische propaganda. Een medaillon met Lenin of Stalin op de neus was wel het minste.”

Toen ik er tien jaar geleden rondliep, had ik slechts beperkt zicht op de omgeving. De foto’s van nabljoedatel bieden een wijdere blik.

Hij nam ook beneden een kijkje.

Zo’n terrein even buiten het centrum, dat is vragen om roofdieren. Een deel ervan is inmiddels in handen van projectontwikkelaar Etalon. Die is van plan om er het grootste wooncomplex van de stad te bouwen, met de weinig goeds belovende naam Galaktika. Onderdeel van dat complex moeten 22 gebouwen worden van tot wel achttien verdiepingen. Wie zich daar een voorstelling van wil maken, raadplege de site van Etalon. Galaktika kwam ik er zo gauw niet tegen, wel tal van andere schrikaanjagende gebouwen.

En ons spoorwegmuseum? Dat moet verplaatst worden naar het voormalige goederendepot van het nabijgelegen Vitebskstation. Je houdt je hart vast.

"Een jochie, op stap met opa, meldt al snel dat hij geen belangstelling meer heeft voor 'al die oude troep'. Opa reageert pijnlijk getroffen: 'Pavlik, je bent geen romanticus'" 

Bols en Droste in de Berjozka – inkopen doen in de Sovjetunie

(Eerste publicatie: 9-9-2012)

View fullsize

Ooit nuttigde ik in Moskou – het was in de tijd van de Sovjetunie - een voedzame maaltijd aan huis bij de ambassadeur van Bangladesh. Voorafgaand spraken wij, mannen onder elkaar, over cricket. Wat we daarbij dronken, weet ik niet meer, maar het borrelhapje bestond uit gezoute amandelen. Ze lagen keurig op een schaaltje en ik - die ochtend net teruggekeerd van een maandenlang verblijf in de provincie – moest mijn best doen om beschaafd te blijven. (Dat verblijf in de provincie laat zich aardig vangen in dit simpele zinnetje: Воронеж плохо снабжается – Voronezj wordt slecht bevoorraad.)

Die amandelen, dat kan niet anders, kwamen uit zo’n blikje als hieronder. Ik trof het aan in een foldertje met de prijslijst van winkel 39 “Berjozka”, Bolsjaja Groezinskajastraat 36:

Moskou werd aanzienlijk beter bevoorraad dan Voronezj, maar voor tal van dingen in de hoofdstad kon je desondanks uitsluitend terecht in zo’n Berjozka. Daar had je er meerdere van. Het assortiment kon er verschillen, de manier van betalen was steeds dezelfde: buitenlanders met harde valuta, Sovjet-onderdanen met speciale bonnen. Die laatste staan in de prijskrant als volgt omschreven: “… tear-off cheques, series D, of the USSR Bank for Foreign Trade”. De staat had in de USSR het alleenrecht op het bezit van harde valuta, een zeer kleine groep burgers beschikte over genoemde bonnen. Voor toeristen was zo’n valuta-winkel een vast onderdeel van het programma. Je kon er, bij een beschaafde bediening, prima souvenirs kopen.   

De ambassadeur van Bangladesh zal zijn inkopen hebben laten thuisbezorgen – dat kon tegen betaling. Ik deed mijn inkopen in een Berjozka natuurlijk gewoon zelf. In Moskou herinner ik me onder meer de Berjozka aan de – als ik mij niet vergis -  Ul. Kropotkinskaja (nu: Ul. Pretsjistenka). Die hadden een paar planken met Russische literatuur en als je geluk had kon je daar aardige dingen op de kop tikken.

Vreemd genoeg ontbreken in de folder die ik vond de likeuren van Bols. Elke Berjozka had die staan en ik had daar bij mijn Russische vrienden altijd veel succes mee – zeker wanneer ik ook nog zo’n doosje met Droste flikken meenam. Het was makkelijk scoren (vooral met een fles advocaat), maar met terugwerkende kracht voel ik me daar toch vrij ongemakkelijk bij. Aardig is nog dat ik de Aljonka-chocolaatjes uit de folder tegenwoordig nog weleens meeneem als presentje naar Nederland. Je koopt ze in een gewone winkel, de Berjozka’s bestaan al lang niet meer. 

De complete prijslijst, met voor oud-Sovjetuniegangers diverse nostalgische plaatjes, vindt u hier.

Novgorod in de zomer - vijf dagen in vijf foto's.

(Eerste publicatie: 12-7-2012)

Novgorod, een ochtend van een dag die erg warm gaat worden. Ze zit bij de voetgangersbrug over de Volchov, aan de Handelszijde, en heeft – ik heb het er genadeloos afgesneden – haar schoentjes uitgedaan en haar tas neergezet. Het is een zeldzaam moment, er zit niemand naast haar! Iedereen moet met haar op de foto, met op de achtergrond het Kremlin en de St. Sofiakathedraal.

View fullsize

Hardlopers langs de Znamenskikathedraal. Ik had m’n toestel al weggeborgen, zag ze aankomen en was nog net op tijd.

View fullsize

De Volchov ontspringt in het Ilmenmeer, vlakbij de stad. Met twee vissersboten voeren we naar het eilandje Lipno voor gerookte snoek en kerkbezoek. Deze hut, vlak bij het eiland, doet ongetwijfeld dienst als tijdelijk onderkomen voor vissers. 

View fullsize

De Nicolaaskerk op het eiland Lipno.

View fullsize

Het Joerjev klooster

(Tijdens mijn verblijf in Novgorod groef ik naar middeleeuwse briefjes op berkenbast. Daarover schreef ik hier.)

Lente in Sint-Petersburg

(31-5-2012)

Februari is voorbij, maart is geweest. April hebben we uitgezeten en het is mei, de maand waarin wordt uitbetaald. In zonne-uren krijg je in Sint-Petersburg eindelijk al die dagen vergoed dat er geen einde aan de winter leek te komen.

Wat weten ze daar in Europa nou van de lente. Voor de echte lente moet je hier zijn, in Sint-Petersburg. In Europa gaat de zon in een half uurtje onder. Hier begint de zon om zeven uur te dalen, en verdwijnt vier uur later uit het zicht achter de roze universiteit, de groenblauwe Kunstkamera en de gouden Peter-en-Pauls vesting.

Dan moet de zomer nog beginnen.

Het weekeinde is voorbij, het is maandag, maar wat maakt ’t uit. We zingen, want het is lente. Pluk de zon, die je maanden heb gemist. Vergeet dat het morgen weer kan regenen. Toeristen staan zich even verderop te vergapen aan de Neva. Die waren hier niet, zes maanden geleden, toen je over het ijs naar de overkant kon lopen. Of twee maanden geleden, toen de moddersneeuw tien centimeter dik lag en de wind van de Finse Golf achter elke hoek op je lag te wachten.

Ze zijn welkom, hoor, die toeristen.  Maar wat weten zij nou van de lente.

Het grammofoonmuseum van Aprelevsk. Stalin (en Brezjnev) op vinyl.

(Eerste publicatie: 17-3-2012)

View fullsize

Hebt u thuis nog langspeelplaten liggen van het Sovjet-label Melodija? Kijkt u eens op de achterkant van de hoes, onderaan. Mooie kans dat daar staat dat de plaat is geperst op de Grammofoonplatenfabriek Aprelevsk. In de hoogtijdagen van het vinyl was die fabriek (in het stadje Aprelevsk, 40 km ten zuid-oosten van Moskou) goed voor de helft van de langspeelplatenproductie van de Sovjetunie.

De fabriek overleefde de opkomst van de CD niet. Het gebouw staat nog overeind, er worden nu sokken geproduceerd en vermicelli voor instant-maaltijden. Eén enkele vinylpers staat er nog als aandenken aan vroeger. Veel meer exponaten uit vervlogen vinyl- en radiotijden zijn terug te vinden in een bescheiden museum, ondergebracht in een bijgebouwtje.  

Ik vond een aantal foto’s bij collega-blogger Periskop (hier, hier en hier).

Een radiola, merk Kama. Dat zal dan ook wel die rivier zijn op het plaatje op de voorkant.

View fullsize

Hier treffen wij (klikt u even op de foto voort een iets duidelijkere weergave) tussen tal van Europese steden (Brussel, Kopenhagen, Odessa, Skopje, Tirana) – bovenste rijtje, rechts van het midden - ook Hilversum aan. Er staat Hilvers (Хилверс), maar nou ja.

View fullsize

En dit is Feliks Dzjerzjinski, oprichter van de geheime dienst, met een pistool. Waarom die in het museum aan de muur hangt, weet ik niet.

View fullsize

De fabriek had een eigen krant. Rechtsboven zien we Tamara Snetkova, die heeft beloofd om haar jaarplan aan geperste grammofoonplaten al vóór het 22ste partijcongres te vervullen. Zou het haar gaan lukken? Vast wel!

View fullsize

Op deze langspeelplaten staat een toespraak van Stalin uit 1936, inclusief al het applaus. (Zijn het deze platen waar de dorpelingen uit Tsjegem naar luisteren, in Sandro uit Tsjegem, het meesterwerk van Fazil Iskander? Dan moet er ook op te horen zijn hoe de grote leider een slok water neemt – dat vonden de dorpelingen erg opvallend.)

De gewoonte van partijleiders om toespraken op vinyl te zetten, verdween trouwens niet met Stalin. Zelf ben ik de trotse eigenaar van de toespraak van Leonid Brezjnev tot het 19de congres van de Komsomol  in 1982 – op een langspeelplaat dus (niet geperst in Aprelevsk). Wie mij in de jaren negentig opbelde en mij niet thuis trof, kreeg Brezjnev te horen. Een stukje van zijn openingszin had ik op het cassettebandje van mijn antwoordapparaat gezet: “Van alle communisten in het land de vurige groeten!” – in het Russisch dus, gevolgd door het enthousiaste applaus van de afgevaardigden. 

De reacties waren wisselend, niet iedereen begreep het.

Nu zou ik moeten afsluiten met het adres en de openingstijden van het museum, maar die heb ik niet kunnen vinden! Het gaat om een particulier museum, las ik bij blogger Periskop, “het is niet makkelijk om er binnen te komen”. De straat weet ik wel: Pervaja Majskaja, dus dat is een beginnetje.

Update (daar moet ik nog eens een goed Nederlands woord voor bedenken): van trouwe lezer Ilmari kreeg ik het adres. Niks gaan Pervaja Majskaja, maar:  г. Апрелевка, ул. Августовская, д. 1, стр. 12 (Avgustovskaja ul. 1 - 12).