Elizabeth Taylor in Moskou

(Eerste publicatie 26-7-2013)

Eddie Fisher en Elizabeth Taylo

Elizabeth Taylor begin jaren zestig op het Rode Plein, met naast zich zanger Eddie Fisher, echtgenoot nummer vier. Wat deden zij in Moskou? Wat was de reden van hun bezoek, welke plekken bezochten ze nog meer en met wie spraken zij zoal? 

Eerder verrichtte ik al enig speurwerk naar de avonturen van bokser Mohammed Ali in de USSR. Dat leverde aardige details op. (U leest dat hier nog eens na.) Bij mevrouw Taylor vielen die details een beetje tegen, al deed zich nog wel een incident voor met Gina Lollobrigida.

Het was de zomer van 1961 en beide actrices waren in Moskou voor het Tweede Moskouse Filmfestival. Het bezoek van mevrouw Taylor was geen idee van haarzelf, ze was naar Moskou afgereisd op nadrukkelijk verzoek van de Amerikaanse overheid. De betrekkingen met Moskou konden enige culturele massage kennelijk wel gebruiken.

De films van het festival werden vertoond in de gloednieuwe Rossija bisocoop, de opening vond plaats in het veel grotere Sportpaleis. Hier een kort verslag van de opening, waarbij de Nederlandse filmmaker Joris Ivens, die zeer goed lag bij de Sovjet-autoriteiten, ook prominent in beeld komt (vanaf 0.18), net na Gina Lollobridgida: [het filmpje is niet meer beschikbaar.]

Dame Taylor komt niet in beeld, want die arriveerde pas een paar dagen later. Hier komt zij aan op het vliegveld, waar ze wordt verwelkomd door actrice Tatjana Samojlova: 

Ik kwam Taylors verblijf in Moskou op het spoor door de wat raadselachtige foto hieronder links.

Er is een huisnummer te zien, maar waar het precies is? Heeft iemand enig idee? Op datzelfde adres is ongetwijfeld ook de foto rechts gemaakt. Rechts zit de actrice Selestina Jasimova, over wie ik verder niks heb gevonden. Links zit Anastasia Stevens, en over haar is me inmiddels wel een en ander bekend. Eigenlijk verdient zij een apart stukje. Anastasia Stevens was de eerste (en laatste?) Amerikaanse die in Moskou bij het Bolsjoj heeft gedanst. (Hier een Engels interview met haar uit 1962.)  

En dan moet ik het ook nog even hebben over dat incident tussen Elizabeth en Gina: bij een ontvangst in het Kremlin verschenen beide diva’s in dezelfde jurk van Dior! Natuurlijk werd dat voorval in de Amerikaanse showbizz-pers flink opgeblazen, Elizabeth en Gina zouden ‘not-amused’ zijn geweest. Mij lijkt het veel waarschijnlijker dat we hier te maken hebben met een mooie publiciteitsstunt van Dior.

Gina Lollobridgida mocht ook nog een zoen geven aan Joeri Gagarin, die een paar maanden eerder door de ruimte was gevlogen.

Over de Moskouse dagen van Elizabeth Taylor en Eddie Fisher las ik verder nog dat ze voor Amerikaanse militairen op de ambassade een duet in het Hebreeuws hebben gezongen.

(Dior en Moskou gaan overigens verder terug dan 1961, daar schreef ik hier over.) 

De kleding van Anna Karenina - en Sophie Marceau

(Eerste publicatie: 6-11-2012)

Een aantal jaren geleden liep ik in Sint-Petersburg Anna Karenina tegen het lijf – althans, dat dacht ik. In de Rossistraat waren filmopnames gaande en daar stond ze. In een donkere bontjas staarde ze lijdzaam voor zich uit, wachtend op de volgende scène.

Er werd in die tijd gewerkt aan een verfilming van Anna Karenina met Sophie Marceau in de hoofdrol. Heel even kon ik mijn geluk niet op, maar toen ik dichterbij kwam begreep ik dat ik me deerlijk had vergist. De dame in de bontjas oogde allerbevalligst, maar het was niet Sophie Marceau. (De scène in de Rossistraat – niet meer dan een kort sfeerbeeld – belandde in de film zonder de bewuste dame  in de bontjas.)

Ik moest aan mijn teleurstelling denken toen ik op het mooie weblog Kino i Obraz (Film en Beeld) een kleurrijk stuk tegenkwam over de kleding van Anna Karenina op het witte doek. Het boek van Tolstoj is meerdere keren verfilmd, het weblog beperkt zich tot de niet-Russische versies, waaronder die met Sophie Marceau:

De jurk hierboven is een ontwerp van Maurizio Millenotti en de schrijfster van Film en Beeld is er – net als ik – zeer over te spreken. Volgens haar komt de kleding in de film met Marceau (1997) het meest overeen met de kleding uit de tijd van het boek, het einde van de jaren zeventig van de negentiende eeuw. 

Het verschil met de kleding van Vivian Leigh in de Anna Karenina van 1947 is duidelijk:

En dit is Greta Garbo - Anna Karenina (1935):

Haar kleding werd geleverd door modehuis Adriana en daar had men minder oog voor authenticiteit. De schrijfster van Film en Beeld is een fan van Adriana, maar vindt deze jurk toch een van de mindere ontwerpen. Het kledingstuk werd later wel geveild voor 40.000 dollar.

Helemaal niet te spreken is Film en Beeld over de kleding van Keira Knightley (2012):

Inderdaad, dan zien ook wij liever Sophie Marceau. Film en Beeld wijst nog op een aardig detail in haar kleding. De donkere en lichte tinten wisselen elkaar af, in overeenstemming met de gebeurtenissen in de film. Hier een jurk met wat meer donker erin:

Dit is trouwens het beeld van de Rossistraat zoals dat in de film van 1997 belandde (er staat Moscow, maar wij weten wel beter): 

Het Moskou van na de oorlog, gefilmd in kleur, met het commentaar van “een judas”.

(Eerste publicatie: 29-8-2012)

Tijdens mijn zeer bescheiden zoekwerk voor mijn vorige stukje (over panoramafilms in de USSR) stuitte ik op prachtige kleurenbeelden van het naoorlogse Moskou. Het betreft een documentaire van een kleine veertig minuten uit 2010, getiteld Tsvet zjzni. Nachalo (De fine fleur van het leven. Het begin), samengesteld uit fragmenten van bioscoopjournaals.

Je kijkt je ogen uit. (De kleurenbeelden beginnen op 1.18).

Naast nieuwbouw, zien we nog tal van houten huizen en ook moestuintjes. Modeshows, parades van gymnasten, zomerkampen voor pioniertjes, bijna lege straten met, eh, oldtimers, dakterrassen, een voetbalwedstrijd in het Dinamostadion (ik heb nog niet kunnen achterhalen welke precies)… Te veel om op te noemen. Mijn favoriete beelden: de parade van koeien (vanaf 29.19). En in de categorie ‘naïef en onbedorven’: de metershoge wietplanten op 22.36.

De gesproken tekst, gelezen door acteur Lev Doerov, is gebaseerd op de memoires van Aleksandr Tyrenko, volgens de toelichting bij de documentaire een ‘gewone Moskoviet’. Die tekst relativeert de voor het merendeel nogal opgetogen beelden. Bij nieuwbouw en verhuizende Moskovieten wordt opgemerkt dat heel Moskou op een wachtlijst stond voor betere woonruimte. Inwoners van Gorki (het huidige Nizjny Novgorod) schreven de regering in Moskou:  “We zijn dat geklets in de kranten en op de radio over het goede en gelukkige leven zo zat! De winkels zijn leeg, op de markt is alles duur”  (10.25).

Dat soort kanttekeningen zijn tegen het zere been van het groeiende leger USSR-adepten. Die krijgen daar een koliek van. Zo stuitte ik op deze reacties:

“Ze bouwen nieuwe huizen, en dat insect bromt over rijen. (…) Hij is uit een spleet gekropen vlak bij het riool, ze moesten die duizendpoot plattrappen”. Ook aardig: “Een brutale leugenaar, die commentator! Het is heel simpel om zijn grove geklets te ontmaskeren. Hij zegt dat hij toen een kind was (…), maar onder het masker van ‘ooggetuige’ vertelt hij heel volwassen dingen. Gewoon een judas.”  Waar dan weer reacties van anderen tegenover staan die de kanttekeningen onderschrijven.

Wat ik me afvraag: hebben alle fragmenten indertijd ook echt het bioscoopjournaal gehaald? Of zijn er ook niet uitgezonden beelden uit het archief gebruikt? Ik denk het laatste. Die aangeschoten man in het dorp (10.55), sowieso alle beelden uit dat dorp … Of  volgden die journaals het gebruikelijke stramien van de krantenartikelen uit die tijd? Eerst een lofzang op wat er allemaal al niet bereikt was onder de Sovjets, gevolgd door het onheilspellende woordje odnako, waarna een bepaalde misstand aan de kaak werd gesteld?

O ja, op 31.41, die zonnebril van Chroesjtjov! En van nog een paar figuren daar in de ereloge. En op 33.00, die mevrouw op dat bankje, weer zo’n zonnebril! Waren die in de mode? Werden die gratis uitgedeeld?

Naast nieuwbouw, zien we nog tal van houten huizen en ook moestuintjes. Modeshows, parades van gymnasten, zomerkampen voor pioniertjes, bijna lege straten met, eh, oldtimers, dakterrassen, een voetbalwedstrijd in het Dinamostadion (ik heb nog niet kunnen achterhalen welke precies)… Te veel om op te noemen. Mijn favoriete beelden: de parade van koeien (vanaf 29.19). En in de categorie ‘naïef en onbedorven’: de metershoge wietplanten op 22.36.

De gesproken tekst, gelezen door acteur Lev Doerov, is gebaseerd op de memoires van Aleksandr Tyrenko, volgens de toelichting bij de documentaire een ‘gewone Moskoviet’. Die tekst relativeert de voor het merendeel nogal opgetogen beelden. Bij nieuwbouw en verhuizende Moskovieten wordt opgemerkt dat heel Moskou op een wachtlijst stond voor betere woonruimte. Inwoners van Gorki (het huidige Nizjny Novgorod) schreven de regering in Moskou:  “We zijn dat geklets in de kranten en op de radio over het goede en gelukkige leven zo zat! De winkels zijn leeg, op de markt is alles duur”  (10.25).

Dat soort kanttekeningen zijn tegen het zere been van het groeiende leger USSR-adepten. Die krijgen daar een koliek van. Zo stuitte ik op deze reacties:

“Ze bouwen nieuwe huizen, en dat insect bromt over rijen. (…) Hij is uit een spleet gekropen vlak bij het riool, ze moesten die duizendpoot plattrappen”. Ook aardig: “Een brutale leugenaar, die commentator! Het is heel simpel om zijn grove geklets te ontmaskeren. Hij zegt dat hij toen een kind was (…), maar onder het masker van ‘ooggetuige’ vertelt hij heel volwassen dingen. Gewoon een judas.”  Waar dan weer reacties van anderen tegenover staan die de kanttekeningen onderschrijven.

Wat ik me afvraag: hebben alle fragmenten indertijd ook echt het bioscoopjournaal gehaald? Of zijn er ook niet uitgezonden beelden uit het archief gebruikt? Ik denk het laatste. Die aangeschoten man in het dorp (10.55), sowieso alle beelden uit dat dorp … Of  volgden die journaals het gebruikelijke stramien van de krantenartikelen uit die tijd? Eerst een lofzang op wat er allemaal al niet bereikt was onder de Sovjets, gevolgd door het onheilspellende woordje odnako, waarna een bepaalde misstand aan de kaak werd gesteld?

O ja, op 31.41, die zonnebril van Chroesjtjov! En van nog een paar figuren daar in de ereloge. En op 33.00, die mevrouw op dat bankje, weer zo’n zonnebril! Waren die in de mode? Werden die gratis uitgedeeld?

Panoramafilms in de USSR - Cinerama's Russian Adventure

(Eerste publicatie: 27-8-2012)

In 1958 ging in Moskou de film Sjiroka strana moja rodnaja (Wijds is mijn geboorteland)  in première. Dat gebeurde in de bioscoop Mir aan de Tsvetnoi boulevard. De bioscoop was nieuw, het gebouw zelf niet. Daar was eerder een manege in gevestigd en nog eerder waren er panorama’s te zien. Dat laatste is een aardig detail, want de nieuwe bioscoop Mir was speciaal bedoeld voor de vertoning van een nieuw soort film: panoramnoje kino, oftewel: panoramafilms.

Men pakte breed uit: er waren 1.200 plaatsen en het scherm was met 200 m2 het grootste ter wereld. De Russische panoramafilms waren gebaseerd op het Amerikaanse Cinerama-systeem. Drie camera’s maakten tegelijkertijd opnamen, de vertoning gebeurde met drie projectoren op een gebogen scherm. Al waren er duidelijk drie verticale scheidslijnen te zien, de toeschouwer kreeg het idee dat hij aanwezig was bij wat zich voor hem afspeelde.

Dat smaakt naar meer. Alleen al die beelden van het Dekabristenplein in Leningrad (vanaf 1.06)! Deze Amerikaanse film wordt opgeknapt, geen idee wanneer dat klaar is en of hij dan op het web te bekijken is. Er wordt ook gewerkt  aan een documentaire over de panoramafilm. Daarin komen Russen aan het woord die betrokken waren bij de eerste Russische panoramafilms. De documentaire heet The Kinopanorama Experience en verschijnt in 2013.

En hier het lied Sjiroka strana moja rodnaja/Wijds is mijn geboorteland, dat niets met de film Sjiroka moja strana rodnaja te maken heeft. Het stamt uit 1936 en werd geschreven voor de film Tsyrk/Het circus. 

br />

Hoe Nikita Michalkov met een tank een kerk binnenreed - en daar niets meer van wil weten

(Eerste publicatie: 14-5-2012)

Nikita Michalkov

De kerk van de Heilige Aartsengel Michaël in het Wit-Russische dorp Zembin overleefde de Tweede Wereldoorlog. Twintig jaar later werd een bestorming door één enkele Sovjet-tank, met acteur Nikita Michalkov aan het stuur, de kerk alsnog fataal.

Zembin beleefde in 1965 een paar spannende maanden. De film kwam naar het dorp! Regisseur Daniil Chrabrovitski had Zembin als decor uitgekozen voor Pereklitsjka, een film over een tankbestuurder en een astronaut. Dat er twintig jaar eerder in Zembin ook echt was gevochten, was een aardige bijkomstigheid.

De Duitsers hadden van de dorpskerk een verdedigingspunt gemaakt. Dat het gebouw er met lichte schade vanaf kwam, mag een wonder heten. Na de oorlog gebruikte de lokale kolchoz Dageraad van het Communisme de kerk als opslagplaats en dorsvloer, maar ook daar bleven de muren bij overeind. Toen kwam de mensen van de film.

Michalkov in Pereklitsjka

Een drieste aanval op de kerk door een enkele tank, dat zou het op het scherm goed doen. En waarom die kerk nabouwen, als hij er al stond. De dorpsbewoners keken verschrikt toe hoe de T-34, met de jonge, maar al bekende Michalkov aan het stuur, richting kerk reed. De botsing die volgde was geloofwaardig genoeg, maar leverde niet meer op dan een verbogen loop van het kanon. Van het scenario afwijken was geen optie. De kerk werd opgeblazen, een muur werd met bakstenen ‘hersteld’, waarna de T-34 nogmaals de kerk mocht binnenrijden, nu uiteraard met succes.

Hier kunt u de gehele film zien. U kunt zich ook beperken tot twee scènes: vanaf 1.29.00 rijdt de tank de kerk binnen, vanaf 1.39.49 rijdt hij er weer uit, waarbij en passant nog een graf en een kruis worden meegenomen (of dat wél decorstukken zijn, is niet duidelijk):

In de jaren negentig werd besloten om de kerk te herstellen. Daarmee zijn inmiddels behoorlijke vorderingen gemaakt, onder meer door financiële bijdragen van voetbalclub FC Bate Borisov en de firma Auto-onderdelen. Ook is aangeklopt bij Nikita Michalkov, inmiddels de bekendste regisseur van Rusland en een fervent aanhanger van welk regime er in het land ook aan de macht is. Enig verwijt wordt hem daarbij niet gemaakt. Zou hij geen geld willen geven, dan zou hij misschien wel zijn autoriteit kunnen aanwenden om elders fondsen los te krijgen. Nikita Michalkov heeft niet gereageerd. 

De film De jaren nul (Нулевые): waarom goed opgeleide Russen het vertrouwen in de overheid voorgoed hebben verloren

(Eerste publicatie: 30-4-2012)

De jaren nul maakt de balans op van de eerste tien jaar van deze eeuw. De film maakt pijnlijk helder waarom een groot deel van de beter opgeleide Russen hun vertrouwen in het huidige regime volledig hebben verloren en waarom zo velen van hen het land verlaten. (Zodra ik een ondertitelde versie tegenkom, plaats ik die hierboven.) 

“De meeste inwoners van Rusland zijn van mening dat niets in ons land van hen afhangt. Mijn eigen leven, dat krijg ik op de een of ander manier wel op orde, denken de mensen. Maar het dorp, de stad, laat staan het land, nee, dat niet. Dat moet de overheid zelf maar doen. Nou goed, denkt de overheid, dank je wel.” (3.30).

De overheid profiteert optimaal van het maatschappelijke contract van de afgelopen jaren: wij laten jullie leven, jullie laten ons roven. Voor het enorme leger overheidsdienaren is Rusland, in de woorden van tv-journalist Leonid Parfjonv, niet meer dan een territorium waar ze geld kunnen binnenhalen, waarvan ze op een andere plek goed kunnen leven (1.01.25 en 1.11.30).  

Een jonge zakenman, geëmigreerd naar Thailand omdat normaal zakendoen in Rusland hem onmogelijk werd gemaakt, legt uit waarom hij niet zal terugkeren naar Rusland, zelfs als premier/president Poetin plots zou verdwijnen. “Ik heb al te veel gewacht tot er iets verbetert. Het is zonde van m’n tijd.” (114.16).

Sterk is de manier waarop de censuur bij tv-station NTV wordt belicht (vanaf 41.46). Ook is het boeiend om – her en der in de film - Julia Ioffe van The New Yorker aan het werk te zien

Maar het sterkste deel van De jaren nul zit aan het einde. Er worden fragmenten getoond van de film Zo kan je niet leven (Так жить нельзя) van Stanislav Govoroechin uit 1990. De film was een harde aanklacht tegen het Sovjet-regime en maakte duidelijk dat veranderingen niet konden uitblijven.

De commentaarstem uit die film wordt onder beelden gezet van het huidige Rusland. “We klagen dat ze geen eerbied voor ons hebben. Maar waarom zouden ze eerbied voor ons moeten hebben? Kijk eens in wat voor toestand wij ons land voor hen achterlaten. (…) Ze geloven onze beloften niet. Nee, ze kunnen niet wachten. (…) De jeugd moet zien dat het leven van een eerlijk iemand beter wordt. Voorlopig zien ze het omgekeerde. De ervaring van hun ouders toont het tegenovergestelde: van eerlijk werken kan je niet leven.”  (vanaf 1.14.56)

Regisseur Govoroechin is inmiddels volledig ingekapseld door het huidige regime. Hij was het hoofd van de verkiezingsstaf van presidentskandidaat Vladimir Poetin… 

Vier seizoenen in een dorpje aan de Jenisej. Een documentaire in vier delen.

(Eerste publicatie: 8-3-2012)

Een kloeke documentaire uit 2007, die me was ontgaan, van regisseur Dmitri Vasjoekov. Hij bracht een jaar door in het dorpje Bachta aan de Jenisej, in Siberië, ongeveer in het midden van Rusland. Het resultaat is de film Gelukkige mensen (Счастливые люди). Ze bestaat uit vier delen, een per jaargetijde, van elk ruim 50 minuten. Werner Herzog maakte er een verkorte, Engelstalige versie van. Die vindt u onderaan, met Nederlandse ondertitels.

De Russische delen beginnen elk met dezelfde ‘harde’ beelden van de moderne wereld, ver weg van Bachta. Vasjoekov in een interview in Open Space: “Meteen vanaf het begin wilde ik van de film geen club van reizigers naar verre, mysterieuze landen maken. Het intro is bedoeld om nog even de gebruikelijke gesteldheid van de tv-kijker te verlengen, waarin hij verkeert dankzij de nieuwsuitzendingen, de soaps en andere tv-concent. Wanneer dat voorbij is, verplaats ik de handeling nogal abrupt naar een andere wereld. Ik zet niks tegenover elkaar. Ik heb gewoon geprobeerd om te laten zien dat, aan de ene kant, in Bachta het stenen tijdperk is, aan de andere kant dat ik er niet van overtuigd ben dat zij ons verleden zijn. Het lijkt me dat ze onze toekomst zijn.” 

Happy People A Year in the Taiga (2011) Russia... door myfilm-gr

Liedjes uit Russische films en een lied over de oorlog van Mark Bernes - 2

(Eerste publicatie: 16-12-2011)

Na een relatief kort verbod, keert Mark Bernes in 1960 weer terug op het podium. In Moskou zingt hij op een muzikale avond in het Sportpaleis enkele nummers. Niet alleen Bernes maakt zijn comeback, ook het lied De vijand had zijn geboortehoeve in brand gestoken klinkt opnieuw. In 1946 was het een keer te horen geweest op de radio, waarna het werd verboden omdat het te droef was en geen enkel positief heldendom uitstraalde.

(Het lied plus de Russische tekst vindt u in deel 1.)

Lev Rybak beschrijft in zijn boek Mark Bernes wat er die avond in Moskou gebeurde, toen Bernes het lied inzette:

“Hij zag dat mensen in de zaal in uniform opstonden. Hoe mannen in burger opstonden, met hun onderscheidingen op hun feestelijke jasjes. Hoe er witte zakdoekjes opdoken in vrouwenhanden…  Iedereen in de enorme zaal stond. De hoofden gebogen. Onstuitbare tranen wegvegend (...) Hij voelde hun emoties, het benam hem de adem. Maar hij zong. Hij moest zingen – hier, in het openbaar, die ondraaglijke last op zich nemen die neerdrukte op de schouders van de duizenden voor hem staande vrienden, wapenbroeders, medeburgers.”

Bernes trad daarna op in meerdere steden en overal waar hij De vijand … zong, gebeurde hetzelfde: het publiek ging staan. Daarmee was de terugkeer van het lied een feit. Enkele jaren later schreef Bernes in een brief aan de krant ‘Televisie’ hoe hij talloze brieven kreeg met het verzoek om de bladmuziek en de tekst:

"Alleen op één dag krijg ik al zo’n dertig van zulke brieven. En dat op mijn weinig bekende huisadres. Er liggen stapels bij de radio en tv. En nu heb ik bedacht: wat zou het goed zijn als in uw krant, kameraad redacteur, de tekst en de bladmuziek van dit lied zouden verschijnen. Dat is mijn verzoek aan u. Omdat van dit lied noch de bladmuziek, noch de tekst, noch een grammafoonopname bestaat, zou uw krant een grote en goede daad verrichten door de vele mensen te helpen die zo van dit lied zijn gaan houden.”

De krant voldeed aan Bernes’ verzoek. Tekst en muziek van De vijand had zijn geboortehoeve in brand gestoken werden naast zijn brief afgedrukt.

Ik kwam het lied van Bernes tegen op de site pesnifilm.ru, die gewijd is aan Russische filmmuziek. Daar stuitte ik ook op het ijzersterkte Den pobedy (Dag van de Overwinning, voor de Russische tekst: zie beneden):

Dan zou je denken: zo’n vrolijke, optimistische mars, daar kan niks mis mee zijn. Nou, toch wel. Met het nummer deden dichter Vladimir Charitonov en componist David Toechmanov in 1975 deel aan een liederenconcours voor 9 mei, de Dag van de Overwinning. Het werd eenmaal uitgevoerd, maar daarna bleef het op de plank liggen. Er zaten syncopen in de uitvoering, het riekte allemaal lichtjes naar tango en foxtrot en de wijze waarop de basgitaar werd bespeeld, kon ook niet. (Ik weet niet of deze elementen ook in der versie hierboven aanwezig zijn - muziektheorie is niet zo mijn ding.)

Het kwam uiteindelijk nog helemaal goed met Dag van de Overwinning. In november 1975 werd het uitgevoerd op een concert ter ere van de Dag van de politie, en ook toen al werd dat concert – een prachtige traditie – rechtstreeks uitgezonden op tv. Sindsdien behoort het tot het standaard oorlogsliedjesrepertoire van Rusland.

En ik sluit af met heel wat anders: het liedje Aleksandra, Aleksandra, ook van de site pesni.ru uit de film Moskou gelooft niet in tranen. Dat krijg ik al  dertig jaar niet uit m’n hoofd. (Voor de Russische tekst: zie beneden): (Filmpje doet 't op YouTube prima.)

Dag van de Overwinning

День Победы, как он был от нас далек, 
Как в костре потухшем таял уголек, 
Были версты, обгорелые, в пыли, 
Этот день мы приближали, как могли. 

Этот День Победы порохом пропах, 
Это праздник с сединою на висках, 
Это радость со слезами на глазах, 
День Победы, День Победы, День Победы. 

Дни и ночи у мартеновских печей 
Не смыкала наша Родина очей, 
Дни и ночи битву трудную вели, 
Этот день мы приближали, как могли. 

Этот День Победы порохом пропах, 
Это праздник с сединою на висках, 
Это радость со слезами на глазах, 
День Победы, День Победы, День Победы. 

Здравствуй, мама, возвратились мы не все, 
Босиком бы пробежаться по росе, 
Пол-Европы прошагали, пол-Земли, 
Этот день мы приближали, как могли. 

Этот День Победы порохом пропах, 
Это праздник с сединою на висках, 
Это радость со слезами на глазах, 
День Победы, День Победы, День Победы.

Moskou gelooft niet in tranen

Не сразу всё устроилось, Москва не сразу строилась
Москва слезам не верила, а верила любви
Снегами запорошена, листвою заворожена
Найдёт тепло прохожему, а деревцу земли

Александра, Александра, это город наш с тобою
Стали мы его судьбою, ты вглядись в его лицо
Что бы ни было вначале утолит он все печали
Вот и стало обручальным нам Садовое кольцо

Москву рябины красили, дубы стояли князями
Но не они, а ясени без спросу наросли
Москва не зря надеется, что вся в листву оденется
Москва найдёт для деревца хоть краешек земли

Александра, Александра, что там вьётся перед нами
Это ясень семенами крутит вальс над мостовой
Ясень с видом деревенским приобщился к вальсам венским
Он пробьётся, Александра, он надышится Москвой

Москва тревог не прятала, Москва видала всякое
Но беды все и горести склонялись перед ней
Любовь Москвы не быстрая, но верная и чистая
Поскольку материнская любовь других сильней

Александра, Александра, это город наш с тобою
Стали мы его судьбою, ты вглядись в его лицо
Что бы ни было вначале утолит он все печали
Вот и стало обручальным нам Садовое кольцо

Liedjes uit Russische films en een lied over de oorlog van Mark Bernes - 1

(Erste publicatie: 15-12-2011)

Wie op zoek is naar een bepaald liedje uit een Sovjet-film of zo maar wat wil rondneuzen tussen allerlei Russische filmliedjes: zet een koptelefoon op, ga naar pesnifilm.ru en u bent een tijdje onbereikbaar voor de buitenwereld. U kunt er zoeken op filmtitel, artiest of componist of op een bepaald thema (gek genoeg niet op de titel van een liedje).

Zelf dacht ik een muzikale reis door de tijd te gaan maken, maar ik bleef al snel haken achter één liedje: Vragi sozjgli rodnoejoe chatu (De vijand had zijn geboortehoeve in brand gestoken) van Mark Bernes. Het is een van de bekendste liedjes over de oorlog, maar kwam dat ook uit een film? Nou, uit een documentaire: Krylatye pesni (Gevleugelde liedjes) uit 1967, over het werk van componist Matvej Blanter. 

Een mooi, droevig lied over een soldaat die terugkeert van het front. Daar wacht hem dat afgebrande huis en het graf van zijn familie. Maar er was iets aan de hand met dat liedje... Wat ook weer?

Mark Bernes (1911-1969) was in 1967 een artiest van de buitencategorie en De vijand had zijn geboortehoeve in brand gestoken had een al even onaantastbare status, maar dat was niet altijd zo geweest. Componist Blanter schreef het lied kort na de oorlog op een tekst van Michaïl Isakovski. Een soldaat komt thuis van het front en denkt met zijn familie het glas te heffen op de overwinning. In plaats daarvan heft hij, met op zijn borst een medaille Voor Boedapest, het glas bij het graf van zijn vrouw. “En de soldaat dronk uit een koperen kroes / wijn halfom met verdriet” (voor de complete Russische tekst: zie beneden)  Slechts één keer was het te horen op de radio, waarna het forse kritiek kreeg. Het was te pessimistisch en dat gedoe met die drank gaf ook geen pas. De vijand … werd verboden en vergeten. Een kleine vijftien jaar later maakte het een comeback, dankzij Bernes, die zelf net een vernederende boycot achter de rug had.

In september 1958 verschijnt er in de centrale pers een artikel, waarin Bernes’ repertoire en zijn manier van zingen als banaal worden omschreven. (Mikpunt is met name het nummer Sjalandy, polnie kefali, uit de film Dva bojtsa, dat Bernes niet eens op zijn concertrepertoire heeft staan.) Een dag later verschijnt een tweede artikel, waarin een aanvaring van Bernes met een Moskouse politieagent breed wordt uitgemeten. Bernes, zo moet de lezer wel concluderen, heeft sterallures. Hij krijgt een strafzaak aan z’n broek (hij zou met zijn auto het leven van de agent in gevaar hebben gebracht), maar wordt van de meeste blaam gezuiverd. Toch is duidelijk: iemand probeert Bernes een toontje lager te laten zingen. Via-via krijgt hij te horen dat het Ministerie van Cultuur concerten met hem heeft verboden. Brieven van Bernes aan de kranten en aan het Ministerie, waarin hij zich verweert, blijven onbeantwoord.

Lang duurt de boycot niet. In 1960 treedt Bernes met enkele liedjes op tijdens een muzikale avond in het Sportpaleis bij het Moskouse Loezjniki-stadion. En daar klinkt voor het eerst sinds lange tijd weer De vijand had zijn geboortehoeve in brand gestoken.

Hier deel 2.

Враги сожгли родную хату, 
Сгубили всю его семью.
Куда теперь идти солдату,
Кому нести печаль свою.
Пошел солдат в глубоком горе
На перекресток двух дорог,
Нашел солдат в широком поле
Травой заросший бугорок.
Стоит солдат и словно комья
Застряли в горле у него.
Сказал солдат
Встречай Прасковья,
Героя мужа своего.
Готовь для гостя угощенье,
Накрой в избе широкий стол,
Свой день, свой праздник возвращенья,
К тебе я праздновать пришел.
Никто солдату не ответил,
Никто его не повстречал,
И только теплый летний вечерТраву могильную качал.
Вздохнул солдат, ремень поправил,
Раскрыл мешок походный свой,
Бутылку горькую поставилНа серый камень гробовой.
Не осуждай меня Прасковья,
Что я пришел к тебе такой,
Хотел я выпить за здоровье,
А должен пить за упокой.
Сойдутся вновь друзья, подружки,
Но не сойтись вовеки нам.
И пил солдат из медной кружки
Вино с печалью пополам.
Он пил солдат слуга народа,
И с болью в сердце говорил:
Я шел к тебе четыре года,
Я три державы покорил.
Хмелел солдат, слеза катилась,
Слеза несбывшихся надежд,
И на груди его светилась
Медаль за город Будапешт.
Медаль за город Будапешт.