Liedjes uit Russische films en een lied over de oorlog van Mark Bernes - 1

(Erste publicatie: 15-12-2011)

Wie op zoek is naar een bepaald liedje uit een Sovjet-film of zo maar wat wil rondneuzen tussen allerlei Russische filmliedjes: zet een koptelefoon op, ga naar pesnifilm.ru en u bent een tijdje onbereikbaar voor de buitenwereld. U kunt er zoeken op filmtitel, artiest of componist of op een bepaald thema (gek genoeg niet op de titel van een liedje).

Zelf dacht ik een muzikale reis door de tijd te gaan maken, maar ik bleef al snel haken achter één liedje: Vragi sozjgli rodnoejoe chatu (De vijand had zijn geboortehoeve in brand gestoken) van Mark Bernes. Het is een van de bekendste liedjes over de oorlog, maar kwam dat ook uit een film? Nou, uit een documentaire: Krylatye pesni (Gevleugelde liedjes) uit 1967, over het werk van componist Matvej Blanter. 

Een mooi, droevig lied over een soldaat die terugkeert van het front. Daar wacht hem dat afgebrande huis en het graf van zijn familie. Maar er was iets aan de hand met dat liedje... Wat ook weer?




Mark Bernes (1911-1969) was in 1967 een artiest van de buitencategorie en De vijand had zijn geboortehoeve in brand gestoken had een al even onaantastbare status, maar dat was niet altijd zo geweest. Componist Blanter schreef het lied kort na de oorlog op een tekst van Michaïl Isakovski. Een soldaat komt thuis van het front en denkt met zijn familie het glas te heffen op de overwinning. In plaats daarvan heft hij, met op zijn borst een medaille Voor Boedapest, het glas bij het graf van zijn vrouw. “En de soldaat dronk uit een koperen kroes / wijn halfom met verdriet” (voor de complete Russische tekst: zie beneden)  Slechts één keer was het te horen op de radio, waarna het forse kritiek kreeg. Het was te pessimistisch en dat gedoe met die drank gaf ook geen pas. De vijand … werd verboden en vergeten. Een kleine vijftien jaar later maakte het een comeback, dankzij Bernes, die zelf net een vernederende boycot achter de rug had.

In september 1958 verschijnt er in de centrale pers een artikel, waarin Bernes’ repertoire en zijn manier van zingen als banaal worden omschreven. (Mikpunt is met name het nummer Sjalandy, polnie kefali, uit de film Dva bojtsa, dat Bernes niet eens op zijn concertrepertoire heeft staan.) Een dag later verschijnt een tweede artikel, waarin een aanvaring van Bernes met een Moskouse politieagent breed wordt uitgemeten. Bernes, zo moet de lezer wel concluderen, heeft sterallures. Hij krijgt een strafzaak aan z’n broek (hij zou met zijn auto het leven van de agent in gevaar hebben gebracht), maar wordt van de meeste blaam gezuiverd. Toch is duidelijk: iemand probeert Bernes een toontje lager te laten zingen. Via-via krijgt hij te horen dat het Ministerie van Cultuur concerten met hem heeft verboden. Brieven van Bernes aan de kranten en aan het Ministerie, waarin hij zich verweert, blijven onbeantwoord.

Lang duurt de boycot niet. In 1960 treedt Bernes met enkele liedjes op tijdens een muzikale avond in het Sportpaleis bij het Moskouse Loezjniki-stadion. En daar klinkt voor het eerst sinds lange tijd weer De vijand had zijn geboortehoeve in brand gestoken.

Hier deel 2.

Враги сожгли родную хату, 
Сгубили всю его семью.
Куда теперь идти солдату,
Кому нести печаль свою.
Пошел солдат в глубоком горе
На перекресток двух дорог,
Нашел солдат в широком поле
Травой заросший бугорок.
Стоит солдат и словно комья
Застряли в горле у него.
Сказал солдат
Встречай Прасковья,
Героя мужа своего.
Готовь для гостя угощенье,
Накрой в избе широкий стол,
Свой день, свой праздник возвращенья,
К тебе я праздновать пришел.
Никто солдату не ответил,
Никто его не повстречал,
И только теплый летний вечерТраву могильную качал.
Вздохнул солдат, ремень поправил,
Раскрыл мешок походный свой,
Бутылку горькую поставилНа серый камень гробовой.
Не осуждай меня Прасковья,
Что я пришел к тебе такой,
Хотел я выпить за здоровье,
А должен пить за упокой.
Сойдутся вновь друзья, подружки,
Но не сойтись вовеки нам.
И пил солдат из медной кружки
Вино с печалью пополам.
Он пил солдат слуга народа,
И с болью в сердце говорил:
Я шел к тебе четыре года,
Я три державы покорил.
Хмелел солдат, слеза катилась,
Слеза несбывшихся надежд,
И на груди его светилась
Медаль за город Будапешт.
Медаль за город Будапешт.