Elizabeth Taylor in Moskou

(Eerste publicatie 26-7-2013)

Eddie Fisher en Elizabeth Taylo

Elizabeth Taylor begin jaren zestig op het Rode Plein, met naast zich zanger Eddie Fisher, echtgenoot nummer vier. Wat deden zij in Moskou? Wat was de reden van hun bezoek, welke plekken bezochten ze nog meer en met wie spraken zij zoal? 

Eerder verrichtte ik al enig speurwerk naar de avonturen van bokser Mohammed Ali in de USSR. Dat leverde aardige details op. (U leest dat hier nog eens na.) Bij mevrouw Taylor vielen die details een beetje tegen, al deed zich nog wel een incident voor met Gina Lollobrigida.

Het was de zomer van 1961 en beide actrices waren in Moskou voor het Tweede Moskouse Filmfestival. Het bezoek van mevrouw Taylor was geen idee van haarzelf, ze was naar Moskou afgereisd op nadrukkelijk verzoek van de Amerikaanse overheid. De betrekkingen met Moskou konden enige culturele massage kennelijk wel gebruiken.

De films van het festival werden vertoond in de gloednieuwe Rossija bisocoop, de opening vond plaats in het veel grotere Sportpaleis. Hier een kort verslag van de opening, waarbij de Nederlandse filmmaker Joris Ivens, die zeer goed lag bij de Sovjet-autoriteiten, ook prominent in beeld komt (vanaf 0.18), net na Gina Lollobridgida: [het filmpje is niet meer beschikbaar.]

Dame Taylor komt niet in beeld, want die arriveerde pas een paar dagen later. Hier komt zij aan op het vliegveld, waar ze wordt verwelkomd door actrice Tatjana Samojlova: 

Ik kwam Taylors verblijf in Moskou op het spoor door de wat raadselachtige foto hieronder links.

Er is een huisnummer te zien, maar waar het precies is? Heeft iemand enig idee? Op datzelfde adres is ongetwijfeld ook de foto rechts gemaakt. Rechts zit de actrice Selestina Jasimova, over wie ik verder niks heb gevonden. Links zit Anastasia Stevens, en over haar is me inmiddels wel een en ander bekend. Eigenlijk verdient zij een apart stukje. Anastasia Stevens was de eerste (en laatste?) Amerikaanse die in Moskou bij het Bolsjoj heeft gedanst. (Hier een Engels interview met haar uit 1962.)  

En dan moet ik het ook nog even hebben over dat incident tussen Elizabeth en Gina: bij een ontvangst in het Kremlin verschenen beide diva’s in dezelfde jurk van Dior! Natuurlijk werd dat voorval in de Amerikaanse showbizz-pers flink opgeblazen, Elizabeth en Gina zouden ‘not-amused’ zijn geweest. Mij lijkt het veel waarschijnlijker dat we hier te maken hebben met een mooie publiciteitsstunt van Dior.

Gina Lollobridgida mocht ook nog een zoen geven aan Joeri Gagarin, die een paar maanden eerder door de ruimte was gevlogen.

Over de Moskouse dagen van Elizabeth Taylor en Eddie Fisher las ik verder nog dat ze voor Amerikaanse militairen op de ambassade een duet in het Hebreeuws hebben gezongen.

(Dior en Moskou gaan overigens verder terug dan 1961, daar schreef ik hier over.) 

"Along the embankments of the Neva, men on ski’s silently passed." Truman Capote in de USSR.

(Eerste publicatie: 18-4-2013)

Eind december 1955 maakt een bont Amerikaans gezelschap zich in West-Berlijn op voor een treinreis naar Leningrad: “Fifty eight actors, seven backstage personnel, two conductors, assorted wives and office workers, six children and their schoolteacher, three journalists, two dogs and one psychiatrist”. Samen vormen zij de eerste Amerikaanse theatergroep die een bezoek brengt aan de USSR. In Leningrad staan enkele voorstellingen van de opera Porgy and Bess op het programma. In het gezelschap bevindt zich de schrijver Truman Capote, dan wel al bekend, maar nog niet op het toppunt van zijn roem. Capote produceert een reisverslag voor The New Yorker, later uitgebracht als een 182 pagina’s tellend boek, getiteld: The muses are heard. 

Ik ontdekte The muses are heard pas zeer recent (zie een eerder stukje hier), wat eigenaardig is, want het is één van de leukste Russische reisverslagen die er zijn. Met een scherpe blik kijkt Capote niet alleen in Leningrad om zich heen, hij observeert ook de Amerikanen en beschrijft met bijna satanisch genoegen de botsing van twee culturen die volkomen vreemd voor elkaar zijn.

Na een lange treinreis arriveert de troep in Leningrad. Volgens een van de meegereisde journalisten worden de artiesten op het station met applaus begroet en kan de politie de menigte met moeite in bedwang houden. Capote acht in zíjn verslag enige nuancering op zijn plaats. Het betrof hier een ontvangstcomité van zo’n honderd vooraanstaande theatermensen, “who had been organized to meet the train. Remarkebly, none of them had known in advance that Porgy and Bess had a Negro cast, and before the committee could rearrange their bewildered faces into expresions of positive welcome, the company was halfway out of the station.”

Er zijn dan nog vijf dagen voor de première en Capote heeft alle tijd om winters Leningrad te verkennen. Het levert fraaie schetsen op – met mijn excuses voor de lange citaten. “Now and then … horse-drawn sleds slithered across the snowy pavement. Along the embankments of the Neva, men on ski’s silently passed, and mothers aired their babies, dragging them in small sleds. Everywhere, like darting blackbirds, black-furred school children ice-skated on the sidewalks. Two of these children stopped to inspect us.” Wanneer Capote, gevolgd door de kinderen, verdwaalt, wordt hij door een houthakker, een vioolspeler én beide kinderen teruggeleid naar hotel Astoria.

Voor de furore die secretaresse Miss Ryan (“a tall striking blond, wearing a low strapless dress that hugged her curves cleverly”) veroorzaakt bij een balletvoorstelling, verwijs ik u graag naar mijn eerder genoemd stukje. Hier voeg ik nog de reactie toe van één van de Amerikanen tijdens de pauze: “See, now you know how Marilyn Monroe feels. Would she be a wow here! She ought to get a visa. I’m going to tell her.”

Een schemerig dranklokaal met dronkaards, de schaars gevulde winkels, en de zwarte markt, ook toen al: “ ‘Sell. Anyone will buy. If it can be done discreetly. I am here in the hotel, Room 520. Tell your friends to bring me Shoes, stockings, things for close to the skin. Anything’, she said, digging her nails into my sleeve.”

Voor de voorstelling van Porgy and Bess zijn uiteindelijk nog maar een paar pagina’s over. (De treinreis van Berlijn naar Leningrad beslaat 83 bladzijden). Het publiek lijkt in verwarring door het nogal wilde spektakel, de lokale pers is welwillend, Amerikaanse kranten maken melding van een overweldigend succes. Capote loopt na afloop op straat achter twee mannen en een jonge vrouw. “Their voices reverberated down the shadowed, snow-silent streets. They were all talking at once, an exhilirated babble now and again mixed with humming: the strawberry street cry, a phrase of ‘Summertime’.”

Een kostelijk boek. (Wie zegt er tegenwoordig nog kostelijk?)

En o ja, de psychiater uit de eerste alinea ging op het laatste moment niet mee.

Hoe John Steinbeck en Robert Capa in de USSR een oor werd aangenaaid - 4, slot

(Eerste publicatie: 26-2-2013)

John Steinbeck en Robert Capa krijgen tijdens hun reis door de USSR de kans om in de buurt van Kiev een kolchoz te bezoeken, iets wat vooral Steinbeck hoog op zijn verlanglijstje heeft staan. Ze mogen er zelfs twee bezoeken. Want, zo blijkt uit de rapporten van hun begeleiders, de Amerikanen mogen niet denken dat ze met één rooskleurig plaatje om de tuin worden geleid.

Net als elders krijgen Steinbeck en Capa ook van de kolchozboeren weer de bekende vragen die, zo schrijft Steinbeck in zijn reisverslag A Russian Journal, rechtstreeks uit de Pravda lijken te komen: “It seems to us that the American people are democratic people. Can you explain to us why the American government has as its friends reactionary governments, the governments of Franco en Trujillo, the dictatorschip of Turkey, and the corrupt monarchy of Greece?”

Helemaal geen slechte vraag, maar niet eentje die je verwacht op het Oekraïense platteland, waar de boeren zich in 1947 toch vooral afvroegen of er de komende winter wel voldoende voedsel zou zijn. Tegen die achtergrond zijn ook de maaltijden die Steinbeck en Capa krijgen voorgezet (er wordt overnacht, het ontbijt begint met wodka) opvallend. Een beschrijving van een copieus diner sluit Steinbeck aldus af: “We ate far too much. We ate the little cherry cakes and honey until our eyes popped”.

Het bezoek aan de twee kolchozen was dan ook goed voorbereid. Journalist Vladimir Tolts haalde de geheime verslagen boven water en die laten zien hoe gedetailleerd dat gebeurde. Helaas is Tolts niet scheutig met citaten (“Ik zal u niet vermoeien met saai geciteer uit de talloze geheime rapporten”), maar hij geeft wel een algemeen beeld.

Er mogen geen personen te zien zijn die duidelijk slecht gevoed zijn. De mogelijke gesprekspartners van de Amerikanen zijn geselecteerd en geïnstrueerd. Eventueel dienen zij te worden aangevuld met betrouwbare partijkaders. (De eerste secretaris van het rayoncomité wordt aan de gasten voorgesteld als eenvoudige boekhouder). En dan toch een citaat: “We zullen proberen om hen bij monde van kolchozboeren … duidelijk te maken dat bij ons volk en regering een eenheid vormen, en dat onze pers, noch onze regering … de Sovjet-mensen opzet tegen de Amerikanen, maar juist met veel sympathie spreekt over het Amerikaanse volk en onderstreept dat het Amerikaanse volk geen oorlog wil.” En verder dienen er voldoende levensmiddelen – inclusief drank - te worden aangevoerd voor prettige maaltijden. Die hadden een duidelijk effect, zo valt te lezen in een van de geheime verslagen (niet in A Russian Journal). De laatste dag van het kolchozbezoek bracht Steinbeck grotendeels door “uitrustend in het gras naast het huis”.

Steinbeck had natuurlijk door dat hij werd gefêteerd. “They put on the same show a Kansas farmer would put on for a guest.” Met dat ene zinnetje (A Russian Journal telt er meerdere) velt Steinbeck een genadeloos vonnis over zichzelf en over zijn reisverslag. Ja, hij wordt gefêteerd, maar nog veel meer wordt hij bedrogen. Hij heeft het niet gemerkt.

A Russian Journal is de moeite van het lezen waard – juist vanwege dat wrange bedrog. En ook vanwege de vele simpele observaties, de beschrijvingen van de Sovjetunie in 1947, waar de sporen van de oorlog nog alom aanwezig zijn. En ook de suffige toon, de bochten waarin Steinbeck zich wringt om toch vooral objectief te zijn – het levert een boeiend document op. Hoe suffig A Russian Journal is, moge blijken uit de laatste zin: “We have no conclusions to draw, except that Russian people are like all other people in the World. Some bad ones there are surely, but by far the greater number are very good.”

Hier deel 1, deel 2 en deel 3.

(Mocht u A Russian Journal willen aanschaffen, koopt u dan niet de Penguin-editie ('Penguin Classics'), daarin zijn de foto's van Robert Capa slecht weergegeven.

Hoe John Steinbeck en Robert Capa in de USSR een oor werd aangenaaid - 3

(Eerste publicatie: 24-2-2013)

Schrijver John Steinbeck en fotograaf Robert Capa verbleven in 1947 twee maanden in de Sovjetunie. Hun gastheren deden er alles aan om de twee ervan te overtuigen dat zij zich in het epicentrum van het menselijk geluk bevonden. Dat lukte niet helemaal. Steinbeck schreef in zijn reisverslag A Russian Journal, dat in 1948 verscheen: “… we were conscious of being depressed. We couldn’t figure out exactly why, and then it came to us: there is very little laughter in the streets, and rarely any smiles. People walk, or rather scuttle along, with their heads down, and they don’t smile.” Dat was na een week in Moskou.

Dergelijke passages in het begin van het boek moeten in de Sovjetunie met afgrijzen zijn gelezen. Waren alle inspanningen van het VOKS (de organisatie voor culturele betrekkingen aan wie de Amerikaanse gasten waren toevertrouwd) dan voor niks geweest? 

Dat zeker niet. Uit de dagelijkse rapporten die door de begeleiders van Steinbeck en Capa werden opgesteld, blijkt dat de toneelstukjes die her en der werden opgevoerd, met ‘toevallige’ ontmoetingen en ‘spontane’ gesprekken, vrijwel volledig voor zoete koek werden geslikt. Vooral het bezoek aan twee Oekraïense kolchozen (waarover meer in het vierde en laatste deel) was in dat opzicht een topprestatie. Veel moeizamer verliep de strijd op het ideologische front.

Grote onzekerheid heerste er bij de gastheren over de politieke opvattingen van Steinbeck en Capa en hun sympathie – of juist antipathie  – jegens de USSR. Met alcohol als smeermiddel werden de twee Amerikanen (zij bleken gewillige innemers) voortdurend tot uitspraken verleid. Die stemden niet optimistisch. Op de vraag wat zij vonden van de Amerikaanse communistische partij, kwam het eensluidende antwoord (niet vermeld in A Russian Journal, wel in de geheime rapporten) dat zij die als een dommige sekte beschouwden. De onrust onder de gastheren werd gevoed door het (onjuiste) vermoeden dat Steinbeck en Capa Russisch spraken, maar dat verborgen hielden. “Ze antwoordden eerder dan er vertaald werd, ze reageerden duidelijk op wat er gezegd werd, vóór de vertaling”, zo werd tijdens hun verblijf in Kiev genoteerd.

Daar in Kiev werd verder opgemerkt: “… het valt niet met zekerheid te zeggen of Steinbeck anti-sovjet-overtuigingen heeft. Onze opdracht is: waakzaam zijn en hem feiten tonen die hem dwingen om conclusies te trekken in ons voordeel, en hem geen voedsel bieden voor provocaties.”

Het woordje voedsel klinkt onbedoeld dubbelzinnig. Steinbeck werd tijdens zijn bezoek aan de twee kolchozen, op het Oekraïense platteland waar de voedselvoorziening precair was, zo overdadig gevoed en gedrenkt, dat hij eindigde liggend op het gras, tot weinig kritische observaties meer in staat.

Hier deel 1, deel 2 en deel 4.

Hoe John Steinbeck en Robert Capa in de USSR een oor werd aangenaaid - 2

(Eerste publicatie: 18-2-2013)

Schrijver John Steinbeck bezocht in 1947 met fotograaf Robert Capa de Sovjetunie. De schrijver en de fotograaf wilden nu weleens met eigen ogen zien hoe het gewone volk daar leefde en daar zo sec mogelijk verslag van doen. De gastheren van het duo namen daar een flink risico mee. Tijdens zo’n reis kan je de regie wel in handen hebben, maar wat doen die  schrijver en fotograaf met hun materiaal, wanneer ze weer terug zijn in de VS, buiten het bereik van allerlei oplettende en goed geïnstrueerde kameraden?

Journalist Vladimir Tolts vond de verslagen – hij noemt ze ‘geheime dagboeken’ - die dagelijks werden opgemaakt door de begeleiders van Steinbeck en Capa. Ze bieden een fascinerend inkijkje in de wijze waarop in de tijd van Koude Oorlog en ideologisch strijdgewoel met dergelijk ‘hoog bezoek’ werd omgesprongen.  

Steinbeck en Capa arriveerden in september vanuit Helsinki via Leningrad in Moskou, hun eerste pleisterplaats. Steinbeck schrijft in zijn reisverslag, A Russian Journal: “The Hotel Metropole was a rather grand hotel, with marble staircases and red carpets, and a great gilde elevator that ran sometimes. And there was a woman behind the desk who spoke English. We asked for our rooms, and she had never heard of us. We had no rooms.”

De twee zijn toevertrouwd aan het VOKS, een organisatie voor de culturele banden met het buitenland. Daar is men vreemd genoeg verrast door de aankomst van de twee Amerikanen, die uiteindelijk worden ondergebracht in het Savoy Hotel. Daar wordt het de twee duidelijk dat lang niet iedereen in Moskou heeft zitten slapen: “As time went on, Capa posted himself in the windows more and more, photographing little incidents that happened under our windows. Across the street, on the second floor, there was a man who ran a kind of camera repair shop. He worked long hours on equipment. And we discovered late in the game that while we were photographing him, he was photographing us.”  

Het zijn de verslagen van VOKS-medewerkers en van de tolk Svetlana – door Capa en Steinbeck Sweet Lana genoemd - die Tolts heeft ingezien. Dagelijks werd gerapporteerd aan het Centraal Comité en het Ministerie van Buitenlandse Zaken over de voortgang van de reis en de successen op ideologisch terrein. Want dat valt op: de obsessieve wijze waarop getracht wordt om vooral Steinbeck te overtuigen van de superioriteit van het Sovjet-model. Door wat hij te zien en vooral ook te horen krijgt, moet in zijn toekomstige reisverslag ”offensieve propaganda tegen de ideologie van Amerikaanse reactionaire kringen” doorklinken. Steinbeck, zo hopen zijn gastheren vurig, zal na thuiskomst de “oorloghitsers” en “anti-sovjetlasteraars” in zijn land ontmaskeren.

Waar Steinbeck ook komt, in het theater, bij een circusvoorstelling of een kolchoz, hij krijgt van de ‘toevallig aanwezigen’ steeds weer vragen over de ‘imperialistische politiek’ van de VS, en steeds weer wordt hem duidelijk gemaakt dat het Marxisme onfeilbaar is en dat de Sovjet-democratie een democratie is van een hogere orde. Steinbeck wordt er horendol van.  

Wordt vervolgd.

Hier deel 1, deel 3 en deel 4. 

Hoe John Steinbeck en Robert Capa in de USSR een oor werd aangenaaid - 1

(Eerste publicatie: 14-2-2013)

Deze foto werd in 1947 in Moskou genomen door de vermaarde Amerikaanse fotograaf Robert Capa. Een triestere foto is nauwelijks denkbaar. De vrouwen dansen met elkaar, de mannen waren achtergebleven op de slagvelden van de Tweede Wereldoorlog.

Capa, vooral vermaard als oorlogsfotograaf, bezocht de Sovjetunie samen met John Steinbeck, de schrijver die toen al een grote naam had en in 1962 de Nobelprijs voor literatuur zou ontvangen. Twee maanden verbleven ze in de Sovjetunie, in 1948 verscheen hun reisverslag: A Russian Journal.

John Steinbeck

Toen ik een tijdje terug bovenstaande foto tegenkwam, dacht ik al: dat boek moet ik toch eens lezen. Dat dacht ik helemaal, toen ik korte tijd later op een serie artikelen stuitte van journalist Vladimir Tolts. Die had uit de Russische archieven het ‘Dossier Steinbeck’ opgeduikeld, waarin duidelijk beschreven staat hoe het Amerikaanse duo een stevig rad voor de ogen werd gedraaid. De scherpe kanten van de Sovjet-samenleving dienden buiten beeld te blijven, of anders flink te worden gecamoufleerd. Uit diezelfde archieven – en ook uit het reisverslag zelf – blijkt dat men daarin grotendeels slaagde.

A Russian Journal is – je zou het op grond van de foto boven aan dit stukje al snel denken – geen triest boek. Het is wel een eigenaardig boek. Steinbeck probeert uit alle macht begrip te tonen voor de minder leuke dingen die hij (ondanks alle inspanningen van de ‘tegenpartij’) gedurende de twee maanden van zijn verblijf in de USSR om zich heen ziet. Je voelt dat hij zich daarbij geweld aan doet en krijgt bijna medelijden met hem.

Daarbij had hij zich tot doel gesteld om alleen maar op te schrijven wat hij zag. “We would try to do honest reporting, to set down what we saw and heard without editorial comment …” To set down what we saw … Daar wilden de gastheren Steinbeck graag bij helpen. Uit de door Tolts bestudeerde archieven blijkt hoever men daarbij ging. Zo stond er in Oekraïne op nadrukkelijk verzoek van Steinbeck een bezoek aan een kolchoz op het programma. Hij wilde graag zien hoe het gecollectiviseerde platteland erbij lag, zo kort na de oorlog. Gesprekken met gewone boeren? Als dat zou kunnen! Het werd zelfs een bezoek aan twee kolchozen, want bij een bezoek aan één kolchoz zou de geachte schrijver misschien denken dat hem daar met de copieuze maaltijden en de politiek bijzonder goed geïnformeerde kolchozboeren en – boerinnen een oor werd aangenaaid.

Robert Capa

Hier deel 2, deel 3 en deel 4.

Muhammad Ali in Moskou

(Eerste publicatie: 19-11-2012)

View fullsize

Muhammed Ali op het Rode Plein

Muhammad Ali in 1978 op het Rode Plein in Moskou. De legendarische bokser heeft wat hard gelopen. Hij wil in vorm blijven, want hij moet in de hoofdstad van de Sovjetunie nog de ring in.

De reis van Ali naar de Sovjetunie was bedoeld om de sportieve betrekkingen met Amerika te verbeteren. Behalve naar Moskou ging hij naar de republiek Oezbekistan, waar hij moskeeën bezocht. Ik vermoed dat Ali, bekeerd tot de islam, dat uitstapje naar het zuidelijke gewest als voorwaarde had gesteld voor zijn reis naar de USSR.

De betrokkenen staat alles nog helder voor de geest en er zijn volop beelden van zijn bezoek, onder meer van het bokspartijtje dat stond geprogrammeerd. Muhammad Ali, profbokser en vertegenwoordiger van het kapitalistische Westen, kreeg drie man tegenover zich, en dat waren geen kleintjes: Pjotr Zajev (in 1980 wint hij zilver op de Olympische Spelen), Jevgeni Gorstkov (tweevoudig Europees kampioen) en Igor Vysotski (zonder titel, maar wel met twee zeges op de Cubaanse gigant Teofilo Stevenson achter zijn naam.)

De drie Russen boksten elk twee ronden tegen Ali. Diens bezoek moest de betrekkingen tussen beide landen verbeteren en echt hard ging het er dan ook niet aan toe. Er werd geen score bijgehouden. Ali verklaarde na afloop: “Van de eerste heb ik verloren, de tweede was gelijk, de derde heb ik verslagen”. Bekijkt u de beelden hieronder en oordeel zelf.

Muhammed Ali in Oezbekistan

Ik heb weinig met boksen, boeiender vind ik de beelden van Ali in Oezbekistan. De bokser die bidt te midden van zijn geloofsgenoten in de USSR, dat had ik nog niet eerder gezien. Ook aardig is de ontvangst in Moskou bij Leonid Brezjnev. De partijleider heeft voor de gelegenheid zijn medailles opgespeld. Hij zoent Ali, niet diens vrouw.

Muhammad Ali kijkt na zijn terugkeer in het programma Wide World of Sports terug op zijn bezoek:

0.25: Rode Plein, Lenin-Mausoleum

1.03: Met leerlingen van het Instituut voor Lichamelijke Opvoeding

2.12: De commentator – geen wereldreiziger – zegt bij beelden van de markt van Samarkand: “One of the most fascinating things I’ve ever seen”.    

3.06: Ali bidt in de moskee van Tasjkent, hoofdstad van Oezbekistan

3.30: “They don’t do no drinking alcohol”. Ali legt uit waarom hij in Oebezkistan veel heeft gegeten en is aangekomen.

5.50: Het bokspartijtje in Moskou

Everybody loves Raymond. Twitter - waarom ik niet meer zonder kan.

(Eerste publicatie: 18-3-2011)

In mijn omgeving wordt meestal meewarig gereageerd wanneer ik vertel dat ik ‘op Twitter zit’. Wanneer ik dan ook nog vertel dat ik erg enthousiast ben over Twitter, dan mengt die meewarigheid zich met ongeloof en wordt er naar me gekeken als naar een afvallige.

Ik kan niet meer zonder!

Via Twitter zijn dagelijks een boel aardige, slimme mensen voor mij aan het werk. Op allerlei manieren zijn zij verbonden met Rusland. Ze houden hun oren en ogen wijd open en melden me wat ze zoal tegenkomen. Correspondent Miriam Elder, bijvoorbeeld. Via Twitter wees ze mij vanmorgen op dit filmpje:

Dit had ik niet willen missen. Bedankt Miriam, bedankt Twitter.

Twitter wordt nog leuker zodra er sprake is van wederkerigheid. Als ook jij je oren en ogen openhoudt en anderen laat delen in wat je zoal tegenkomt. Zo kon ik míjn volgers (ik heb er al 51!) dinsdag via Twitter melden dat Estelle Gullit – en dat wil je toch weten - waarschijnlijk in Moskou gaat wonen. Dat las ik in een Russische sportkrant en dat geef je dan even door.

U leest dit nu hier voor het eerst? Een paar uur geleden stond het al op Twitter! Bij @Rusverafnabij. (Miriam Elder: @MiriamElder).

Robert Robertson, de "pikzwarte beschermeling van Stalin"

(Eerste publicatie: 1-12-2009)

Weet alles maar eens van tevoren in je leven…

Robert Robinson is een zwarte Amerikaan, arbeider in Detroit. Eind jaren twintig – het is crisis in zijn land, alom vallen ontslagen – emigreert hij, net als duizenden andere Amerikaanse arbeiders, naar de Sovjetunie. Hij belandt op de tractorfabriek van Stalingrad.

In Stalingrad krijgt hij te maken met racisme van zijn mede-immigranten. Op straat wordt hij bedreigd door twee Amerikanen, een zekere Lewis en Brown: “You have twenty-four hours to leave this place or you’ll be sorry”. Er ontstaat een vechtpartij, Lewis en Brown worden opgepakt, er komt een rechtszaak. Collega’s van de twee arrestanten richten een steuncomité op. “What they are trying to do with this trial is to force on us something no white American will stand for: social equality with the colored race”, noteert een Amerikaanse verslaggever.

Lewis en Brown worden door de rechtbank het land uitgezet. Zij lijken de verliezers en Robert Robinson de winnaar, maar in werkelijkheid is het andersom. Hun uitzetting redt Lewis en Brown het leven. Ze ontkomen aan de Stalinterreur die talloze Amerikaanse immigranten vermorzelt. Hun collega’s die achterblijven, zitten in het land gevangen (vaak zijn hun paspoorten ingenomen), worden opgepakt en verdwijnen voorgoed in de Goelag.

Robinson wordt een soort propaganda-pop. Hij wordt gekozen in de Moskouse stadssovjet, als bewijs dat kleur in de USSR géén obstakel is voor succes. Het maakt hem in de ogen van de Amerikanen onbetrouwbaar, de ambassade weigert hem een nieuw paspoort. Time Magazine noemt hem in 1934 de pikzwarte beschermeling van Josef Stalin.

De kampen blijven Robinson bespaard, maar hij kan geen kant meer op. Pas in 1973 weet hij te ontsnappen, wanneer hij toestemming krijgt voor een vakantie in Oeganda. Hij krijgt zijn Amerikaans staatsburgerschap terug en vestigt zich in Virginia.

Bovenstaand verhaal komt uit The Forsaken. From the Great Depression to the Gulags: Hope and Betrayal in Stalin’s Russia van Tim Tzouliadis. Ik schreef er al eerder over. Robert Robinson schreef het boek Black on Red. My 44 years inside the Soviet Union.