Nieuwe posters voor oude Russische films

(Eerste publicatie: 13-12-2011)

Wolga, Wolga, een muzikale filmkomedie uit 1938 die uitgroeide tot een klassieker. Op de rijkelijk gevulde poster ziet u actrice Ljoebov Orlova en het Moskouse Retsjnoi Vokzal (vertaling-volgens-woordenboek: passagiersterminal, ik vind de letterlijke variant veel mooier: rivierstation.)

Orlova en rivierstation ontbreken op deze mooie, moderne poster, die ook nog gewoon op de oude film slaat, niet op een nieuwe versie:

Ik kwam de moderne variant tegen tussen een reeks inzendingen voor een designwedstrijd: ontwerp een minimalistische poster voor een Russische of Sovjet-film. Volgens de instructies dient men met zo min mogelijk beelden en details de bedoelde film meteen herkenbaar te maken. Of de deelnemers daarin slagen, kan ik lang niet altijd beoordelen – daarvoor heb ik te weinig Russische films gezien.

Bij deze is het zeker gelukt, een moderne variant voor de film Pantserkruiser Potemkin (spreek uit: Patjómkien). Hij verwijst uiteraard naar de beroemde trappenscène on Odessa. 

Een overzicht van de inzendingen vindt u hier, met daarbij ook linkjes naar (Russische) beschrijvingen van de films. Er komen steeds nieuwe posters bij, want er is geen deadline – en ook geen winnaar. De wedstrijd biedt deelnemers niet meer dan een promotieplatform.

Hieronder nog de moderne varianten van Andrej Roeblojv, Ironija sudby (Ironie van het lot) en Ja sjagajoe po Moskve (Ik stap door Moskou). Een nieuwe poster voor mijn mijn favoriete Sovjetfilm Osennii marafon (Herfstmarathon) kwam ik nog niet tegen.

Het filmthema is daarmee nog niet uitgeput; mijn volgende stukje gaat over liedjes in Russische films.

900 days – Jessica Gorters documentaire vol mededogen over het beleg van Leningrad

(Eerste -publicatie: 23-11-2011)

Als u morgen, donderdag, in de gelegenheid bent om de film 900 days te gaan bekijken op  IDFA in Amsterdam, doen! Er zijn door de jaren heen heel wat films gewijd aan het 900 dagen durende beleg van Leningrad tijdens de Tweede Wereldoorlog – deze documentaire van Jessica Gorter is een van de betere.

De film laat bejaarde overlevenden aan het woord. Zijn zij overwinnaars en helden, zoals zij steevast werden en worden gepresenteerd in de Sovjetunie en Rusland? Of zijn zij slachtoffers, getraumatiseerd zoals ook de overlevenden van de concentratiekampen dat zijn? In Rusland is dat een zeer ongemakkelijke vraag. Massale heroïek en triomf voeren in de geschiedschrijving van de Tweede Wereldoorlog de boventoon, terwijl Gorters documentaire aan individueel leed raakt. De film roept een diep mededogen op met de oude overlevenden. Dergelijk mededogen met het individu werd in de Sovjetunie nimmer aangemoedigd en in het Rusland van nu ligt ook nog altijd de nadruk op het massale heldendom.

Ik ga de verhalen uit 900 days niet navertellen. Een enkel voorbeeld: een van de geportretteerde overlevenden wordt gevraagd welk geluid hem het meest is bijgebleven uit die ellendige dagen. En hij vertelt hoe een man op straat iets onverstaanbaars tegen hem zei en daarop dood neerviel. Het waren diens laatste woorden geweest. “Dat geluid kan ik niet reproduceren”, zegt de oude man met vochtige ogen. 

Het is gezien het bovenstaande een ondergeschikt punt, maar als liefhebber van Sint-Petersburg zeg ik het toch maar: de beelden van de stad in 900 days zijn schitterend. De winterbeelden zijn misschien wat somber en zwaar aangezet, maar sluiten daarmee wel aan bij de vertelde verhalen. De camera kruipt tijdens de gesprekken zeer dicht op de oude mensen. Ik zal hun gezichten niet snel vergeten.

Op Facebook zijn de ‘avonturen’ van de film te volgen. Over twee weken is de première in Rusland. “Helaas niet in Sint-Petersburg, maar in Moskou”, vertelde Jessica Gorter na de vertoning van woensdag in Amsterdam.

Update: 900 days is gekozen tot beste Nederlandse documentaire op IDFA 2011.

Via Managuay naar componist Andrej Petrov

(Eerste publicatie: 31-8-2010)

Vandaag was er tijd om even langst te gaan bij het Cultureel Centrum van Managuay aan de Severnyi Prospekt in Sint-Petersburg. Om daar de groeten over te brengen van Roger Abrahams, die zich al jaren inzet voor betere betrekkingen tussen Rusland en Managuay. Helaas bleek het centrum gesloten. Door de scheefhangende luxaflex zag ik een Intourist-poster van de hoofdstad Mataquintos en op een leeg bureau een verlaten telraam.

Hier de vlag van het bij ons niet zo bekende Zuid-Amerikaanse land:

Jeetje zeg, de Severnyi Prospekt… Een enorm eind weg, taxi’s wilden er nooit naar toe. Ik kwam er rond 1980 regelmatig op bezoek bij mijn goede vriendin Tanja, collega-reisleider. Haar mama, vertelde de familie steeds, was de eerste trommelaarster van de Leningradse pioniertjes. Dan keek mama me streng aan, alsof ze vermoedde dat ik het niet geloofde.

De dag bleek gelukkig niet helemaal verloren, want vlakbij huis viel mijn oog op deze poster en mijn hart maakte een sprongetje:

Een aankondiging van een jubileumconcert in de open lucht ter ere van componist Andrej Petrov, overmorgen. Zijn naam zegt u misschien niks, maar als de zon meewerkt, is mijn donderdag goed.

Petrov (1930-2006) is (bij mij althans) vooral bekend door zijn filmmuziek. Dit is een van zijn bekendste melodieën, uit de film Beregis avtomobil (1966):

En deze muziek komt uit Osennii Marafon (1979), die moest je gezien hebben (met excuus voor de kitscherige beelden - die komen niet uit de film.):

Jubileumconcert Andrej Petrov, 2 september 15.00 uur, Kamennostrovski Prospekt 30.

Valantina Karavajeva speelde Masjenka voor miljoenen. En thuis Nina Zaretsjnaja, alleen nog voor zichzelf.

(Eerste publicatie: 12-7-2010)

View fullsize

Ik doe het liever niet, een stukje van een ander weblog overnemen en plaatsen zonder er nog veel aan toe te voegen. Ik maak een uitzondering voor het verhaal over actrice Valentina Karavajeva, dat ik tegenkwam bij Andrej Malgin.

Eind december 1997 wordt in een armzalig Moskous flatje het lijk gevonden van een oude vrouw. Niemand had haar gemist, na een lekkage had men de voordeur maar opengebroken. Het blijkt de actrice Valentina Karavajeva te zijn. Er hangt een papieren meeuw in de flat, er ligt oude amateur-filmapparatuur. Karavajeva, ooit een beroemdheid, blijkt zichzelf jarenlang gefilmd te hebben in de rol van haar dromen: Nina Zaretsjnaja uit Tsjechovs De Meeuw.

Valentina Karavajeva belandt uit de provincie in Moskou. Haar doel: actrice worden en Nina spelen. Ze krijgt – een wonder – de hoofdrol in de film Masjenka (1943). In een klap is ze beroemd. Een jaar later raakt ze tijdens de opnamen voor een nieuwe film ernstig gewond bij een auto-ongeluk. Ze overleeft, maar met een stevig lidteken op haar wang. Voor rollen wordt ze niet meer gevraagd.

In Moskou ontmoet ze de Britse militair-attaché George Chapman. Ze trouwen en Nina – nog een wonder – mag het land verlaten. Een plastische operatie in Engeland heeft niet het gehoopte effect. Het lidteken is minder zichtbaar, maar een deel van haar bovenlip raakt verlamd. In 1950 mag ze – een derde wonder – terugkeren naar de USSR. Ze hoopt op een rentree, krijgt nog een enkele rol, doubleert de stemmen van Garbo en Dietrich, maar raakt gaandeweg in de vergetelheid. Een nieuw wonder blijft uit.

In haar flatje leeft ze haar eigen droom. De aangetroffen filmopnamen tonen een ouder wordende dame die in haar eigen woonkamertje Nina Zaretsjnaja speelt. De buren hadden wel wat gehoord, maar niet begrepen wat zich achter de muur afspeelde. Wanneer ze wordt gevonden, is ze al geruime tijd dood. De precieze datum van overlijden was niet meer vast te stellen.

Georgi Paradzjanov maakte een documentaire over Valentina Karajeva: Я - Чайка (Ik ben De meeuw). Hij maakte uiteraard gebruik van haar eigen opnamen (o.m. vanaf 2.18). Het zijn beklemmende beelden.

Ik voeg een voetnoot toe aan de Russische filmgeschiedenis. Dankzij Portugal - Brazilië op het WK

(Eerste publicatie: 1-7-2010)

Dit wordt een pedant en betweterig stukje.

Gebiologeerd heb ik zitten kijken naar onderstaande beelden. Het zijn fragmenten uit de film Joelski Dozjd (Juliregen). Vanaf de eerste seconde vroeg ik me af: welk jaar is dit? Met een westerse blik schat je eerst: jaren vijftig. Uit ervaring weet ik dat je daar dan zo’n tien jaar bij moet optellen. En de jeugd aan het eind: het is duidelijk dat de Beatles ook in Moskou hun verderfelijke invloed hebben doen gelden.

Ook de stijl van de film (naar Sovjet-maatstaven behoorlijk experimenteel) duidt op de jaren zestig. Maar dan niet eind jaren zestig, want toen was de dooi voorbij en was er voor zulke ‘zweverige’ film nauwelijks nog plaats.

Het jaartal bleek uiteindelijk simpel te bepalen. In een van de radiofragmentjes die onder de beelden zijn gezet, wordt live verslag gedaan van de wedstrijd Portugal-Brazilië. Ik dacht meteen: het WK van 1966. Daar speelden beide ploegen, op 19 juli, in de groepsfase tegen elkaar, Portugal won met 3-1. De commentator zegt: het lot van de Brazilianen hangt af van de wedstrijd morgen tussen Hongarije en Bulgarije. En inderdaad, die stonden op 20 juli tegenover elkaar. En ten overvloede: tussen 0.49-1.20 beschrijft de commentator de 3-1 van sterspeler Eusebio (“Voorzet, schot, goal! Het schot van Eusebio heeft doel getroffen!”).

We kijken dus, zo wil regisseur Marlen Choetsijev ons doen geloven, naar het Moskou van 19 juli 1966, terwijl op dat moment op Goodison Park in Liverpool Portugal van Brazilië wint. Maar dat kan helemaal niet, de regisseur maakt een fout. Portugal – Brazilië begon om 19.30 uur BST (British Summer Time). Had Moskou toen ook zomertijd? Dat weet ik niet, maar het tijdsverschil zal minstens twee uur zijn geweest. Eusebio scoorde de 3-1 in de 85ste minuut, oftewel omstreeks 23.10 uur (of zelfs 00.10 uur) in Moskou. De beelden aan het begin van de film zijn van overdag of hooguit van vroeg in de avond…

Wat ik al zei, een pedant, betweterig stukje. Maar ik heb wel gelijk.

Hier een samenvatting van Portugal-Brazilië. Het radiofragment uit de film Joelski Dozjd beschrijft de goal die op 6.07 voorbijkomt:

(Overigens komt in de film een halve tijdsmelding van Radio Majak voorbij, maar die is net niet te verstaan)

Moskou, vertraagd, in winter en zomer

(Eerste publicatie:  27-2-2010)

Ik mag graag kleurenfoto's bekijken uit het Rusland van de jaren vijftig. Waarom juist die jaren mij zo trekken, ik weet het niet. Russische boeken en posters uit die tijd - ik pik ze er (meestal) feilloos tussenuit.

Wie over een jaar of vijftig een zelfde soort nostalgie voelt voor het Rusland van nu, kan dan zijn hart ophalen aan twee filmpjes van Andrej Stvolinski:

Voor wie geïnteresseerd is in de techniek, dit zegt Andrej erover: "It's not a videocamera. It's foto camera Casio FX-1. Because of you don't have a shutter speed. So you have a exposure 1/300 for a speed 300 fps. After you choose aperture for the light that you have and thats all. Steadicam is necessary for even movement of camera."

Sprookjes over de Sovjetunie prik je door met Sovjet-films

(Eerste publicatie: 17-9-2009)

Een voor mij nieuw Russisch weblog, van een zekere Germanych, heeft een prominent plaatsje veroverd tussen mijn favorieten. Ik schreef er eergisteren al over. Het belangrijkste thema van Germanych is de Sovjetunie, het land waar hij werd geboren en dat niet meer bestaat. Nostalgie klinkt af en toe door in zijn verhalen, maar hij houdt beide benen op de grond. De Sovjetunie, dat paradijs voor boer en arbeider - het moest maar niet terugkeren.

Germanych hanteert een mooie methode om al te enthousiaste liefhebbers van de USSR bij de feiten te houden. Hij zet korte fragmenten uit Sovjet-films op zijn blog, die illustreren hoe paradijselijk het leven er nu eigenlijk was.

Bovenstaand fragmentje komt uit Petsjki-Lavotsjki (1972) van schrijver/regisseur Vasili Sjoeksjin, die ook de hoofdrol (Ivan) speelt. Ivan vertelt hier een toevallige reisgenoot over zijn werk. Als tractorbestuurder op een kolchoz verdient hij hooguit 150 roebel. En wat kan je daarmee? In de winkels van het dichtstbijzijnde stadje zijn geen behoorlijke spullen te koop voor huishouden, vrouw of kinderen. Goed te zien is ook dat Ivans vrouw het maar niks vindt dat hij zich tegenover een vreemde zo ‘kritisch’ uitlaat. Daar kon je last mee krijgen!

Nog een fragment. Daarin blijkt dat een lerares op een dorpsschool op 100 roebel per maand zat. “Ik beweer dat niet zelf”, schrijft blogger Germanych, “zo belicht Vasili Makarovitsj Sjoeksjin de Sovjet-werkelijkheid”. Voor een lezer/kijker uit het Westen is dat misschien niet zo’n overtuigend argument, maar dat is het wel degelijk. Een heel overtuigend argument zelfs.

Denk aan de censuur! (Lastig, voor lezers/kijkers die daar geen ervaring mee hebben!). De censuur zou deze filmfragmenten nooit hebben laten passeren als het geschetste beeld als te negatief werd gezien:

In het volgende fragment (uit Kalina Krasnaja, 1973) vertelt een oorlogsweduwe, van wie behalve de man ook beide zoons zijn gesneuveld, dat ze voor één gesneuvelde zoon een pensioentje krijgt van 21 roebel en 40 kopeken. Voor de tweede ontvangt ze niets. Er waren na de oorlog honderdduizenden, zo niet miljoenen van dit soort vrouwtjes. Wie nog sprookjes durft te vertellen over de geweldige pensioenen in de USSR, aldus Germanych, moet dit fragment tien keer bekijken. 

Mij doet Germanychs procédé denken aan dat van Marius Broekmeyer, wat mij betreft de grootste Ruslandkenner die Nederland gehad heeft. Voor zijn belangrijkste werk, Het verdriet van Rusland (1995), putte hij uitsluitend uit literaire en journalistieke Sovjet-bronnen (goedgekeurd dus door de censuur), om een – huiveringwekkend - beeld te scheppen van het leven op het Russische platteland van na 1945.

Boris Ryzhy, dichter en bokser uit de Schrootwijk

(Eerste publicatie: 21-11-2008)

Gisterenmiddag plofte de mailing met een aankondiging op de elektronische mat, ’s avonds schreef ook de Russischtalige website van de BBC erover: een documentaire van de Nederlandse Aliona van der Horst. Titel: Boris Ryzhy.

View fullsize

Dichter en lokale bokskampioen Boris Ryzhy pleegde in 2001 op 26-jarige leeftijd zelfmoord. Zijn korte leven bracht hij door in Sverdlovsk (later herdoopt in Jekaterinburg). In de trieste fabriekswijk waar hij woonde, zag hij hoe de perestrojka de fundamenten onder het bestaan wegtrok. Hij dichtte over de gevolgen voor zijn generatie, de laatste geboren in de Sovjet-Unie. Van der Horst tegen de BBC: “Ik wilde een film maken over een dichter en mens, voor wie het leven in die wereld en in die tijd, waarin hij verzeild was geraakt, ondraaglijk was geworden.”

Ryzhy wordt gezien als de belangrijkste dichter van zijn generatie. Zijn werk verscheen al in veel vertalingen. Van der Horst maakte indruk met eerdere films over Rusland. Boris Ryzhy is te zien op maandag 1 december, 23.25 uur, Nederland 2 (Uur van de Wolf). Op het IDFA in Amsterdam dingt de documentaire mee naar de Zilveren Wolf.

Over Boris Ryzhy en de film hier (Engels, Nederlands).

De wijk waar Boris woonde heet trouwens Vtortsjormet, een samenvoegsel van Vtoritsjny Tsjornyi Metal. Wij zouden zeggen: de Schrootwijk. Of: Recycled-IJzerwijk. benieuwd hoe dat in de film vertaald wordt.