(Eerste -publicatie: 23-11-2011)
Als u morgen, donderdag, in de gelegenheid bent om de film 900 days te gaan bekijken op IDFA in Amsterdam, doen! Er zijn door de jaren heen heel wat films gewijd aan het 900 dagen durende beleg van Leningrad tijdens de Tweede Wereldoorlog – deze documentaire van Jessica Gorter is een van de betere.
De film laat bejaarde overlevenden aan het woord. Zijn zij overwinnaars en helden, zoals zij steevast werden en worden gepresenteerd in de Sovjetunie en Rusland? Of zijn zij slachtoffers, getraumatiseerd zoals ook de overlevenden van de concentratiekampen dat zijn? In Rusland is dat een zeer ongemakkelijke vraag. Massale heroïek en triomf voeren in de geschiedschrijving van de Tweede Wereldoorlog de boventoon, terwijl Gorters documentaire aan individueel leed raakt. De film roept een diep mededogen op met de oude overlevenden. Dergelijk mededogen met het individu werd in de Sovjetunie nimmer aangemoedigd en in het Rusland van nu ligt ook nog altijd de nadruk op het massale heldendom.
Ik ga de verhalen uit 900 days niet navertellen. Een enkel voorbeeld: een van de geportretteerde overlevenden wordt gevraagd welk geluid hem het meest is bijgebleven uit die ellendige dagen. En hij vertelt hoe een man op straat iets onverstaanbaars tegen hem zei en daarop dood neerviel. Het waren diens laatste woorden geweest. “Dat geluid kan ik niet reproduceren”, zegt de oude man met vochtige ogen.
Het is gezien het bovenstaande een ondergeschikt punt, maar als liefhebber van Sint-Petersburg zeg ik het toch maar: de beelden van de stad in 900 days zijn schitterend. De winterbeelden zijn misschien wat somber en zwaar aangezet, maar sluiten daarmee wel aan bij de vertelde verhalen. De camera kruipt tijdens de gesprekken zeer dicht op de oude mensen. Ik zal hun gezichten niet snel vergeten.
Op Facebook zijn de ‘avonturen’ van de film te volgen. Over twee weken is de première in Rusland. “Helaas niet in Sint-Petersburg, maar in Moskou”, vertelde Jessica Gorter na de vertoning van woensdag in Amsterdam.
Update: 900 days is gekozen tot beste Nederlandse documentaire op IDFA 2011.
