De eau de cologne van Slava Boetoesov en Alain Delon

(Eerste publicatie: 2-10-2009)

Bovenstaande foto van een Sovjet-fles eau de cologne deed mij meteen denken aan Alain Delon. Ik trof ‘m aan (de foto, niet Delon) op een site over de USSR. De site toont talloze simpele zaken uit het dagelijks leven van toen, zoals ook deze fles. Op het etiket staat: trojnoj odekolon. Odekolon = eau de cologne, maar wat betekent hier trojnoj? Drievoudige? Driedubbele? Uit drie componenten samengesteld?

Hoe dan ook, meteen schoot me een prachtig nummer te binnen van Nautilus Pompilius, een van de populairste Russische bands van de jaren negentig, met frontman Slava Boetoesov. Het heet Vzgljad s ekrana (Blik van het scherm), vanaf 0.50:

Dankzij de foto van die fles krijgt de tekst opeens iets extra’s. Boetoesov zingt over een meisje dat wegdroomt bij films met Alain Delon, van wie ze ook een foto aan de muur heeft. De werkelijkheid om haar heen steekt daar schril bij af: zweterige handen van de jongens, niet gaan wandelen zonder de hond, moeder kent het nummer van het mortuarium uit haar hoofd wanneer ze weer eens lang wegblijft, vader komt dronken thuis, kan de deur niet vinden en spuugt in het klaargezette eten. En dan het refrein:

Ален Делон говорит по французски,
Ален Делон, Ален Делон не пьет одеколон.
Ален Делон, Ален Делон пьет двойной бурбон.
Ален Делон говорит по французски.

Alain Delon praat Frans
Alain Delon, Alain Delon drinkt geen eau de cologne
Alain Delon, Alain Delon drinkt een dubbele bourbon
Alain Delon praat Frans.

Ter verduidelijking: het is niet ongewoon dat een Russische alcoholist eau de cologne drinkt. Russische luisteraars hoeven dat niet uitgelegd te krijgen. Die begrijpen natuurlijk ook meteen die verwijzing in dubbele bourbon naar driedubbele eau de cologne. Nu ik bovenstaande foto heb gezien met dat etiket, begrijp ik die verwijzing ook.

Hier de volledige tekst, voor de liefhebber:

Она читала мир как роман
А он оказался повестью.
Соседи по подъезду -
Парни с прыщавой совестью.

Прогулка в парке без дога
Может стать тебе слишком дорого.
Мать учит наизусть телефон морга,
Когда ее нет дома слишком долго.

Отец, приходя, не находит дверей
И плюет в приготовленный ужин.
Она - старше чем мать,
Он должен стать ее мужем.

Первый опыт борьбы против потных рук
Приходит всегда слишком рано.
Любовь - это только лицо на стене,
Любовь - это взгляд с экрана.

Ален Делон говорит по французски,
Ален Делон говорит по французски.
Ален Делон, Ален Делон не пьет одеколон.
Ален Делон, Ален Делон пьет двойной бурбон.
Ален Делон говорит по французски.

Парни могут стараться в квартирах подруг,
Она тоже бывает там.
Но это ей не дает ни черта
Кроме будничных утренних драм.

А дома совсем другое кино.
Она смотрит в его глаза
И фантазии входят в лоно ее, 
Сильней чем все те, кто узнают ее.

Staat er een Rus op de hoes van Sgt.Pepper?

(Eerste publicatie: 28-9-2009)

Waarschijnlijk ziet u op het eerste gezicht niet veel bijzonders aan bovenstaande fotocollage. De collage staat op wat vermoedelijk de beroemdste platenhoes ter wereld is, die van Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band van de Beatles.

Maar er klopt iets niet. En dan heb ik het niet over het Russisch op de trom in het midden. Dat is gewoon een vertaling. Nee, op de bovenste rij van beroemdheden is een figuurtje toegevoegd. Hier het origineel:

Op de Russische versie is het gat in het midden tussen Edgar Allan Poe en Fred Astaire opgevuld. Wie staat daar? TV-zender Arte zendt donderdag een BBC-documentaire uit over de invloed van de Beatles in de USSR. (Hij was eerder te zien op BBC 4, maar dat kan ik niet ontvangen). Daarin wordt verteld dat een functionaris van de platenmaatschappij Melodija zichzelf een plekje heeft gegund op de hoes van de Russische uitgave…

Ik heb de Russische collage en het origineel kopje voor kopje vergeleken. Het moet ‘m haast wel zijn. Alleen oogt dat toegevoegde mannetje helemaal niet als een Sovjet-functionaris. En misschien bestaan er ook wel meerdere Russische hoezen en is die hierboven niet degene die in de documentaire wordt bedoeld. Donderdag kijken voor het antwoord!

Even terzijde: hier een foto van een Rusissche bootleg. Vinyl, daar was niet aan te komen, in plaats daarvan gebruikte je röntgenfoto’s. Zo werd ook de muziek van de Beatles verspreid.

In de vroege jaren tachtig woonde ik op een studenflat in Voronezj. Het was de ochtend van 8 december. Vitja, mijn buurman van verder op de gang, kwam onze kamer binnen met een fles wodka onder de arm. Aangedaan zei hij: “Vrienden, vandaag gedenken wij de sterfdag van Lennon”. Lenin, verstond ik eerst, maar dat misverstand was snel de wereld uit.

How the Beatles rocked the Kremlin:Arte, 1 oktober 22.50 uur

Herhaling: 4 oktober 12.55 uur, 14 oktober 01.30 uur

Update: De persoon in kwestie die zichzelf een plekje gunde op de platenhoes is Andrei Tropillo, medewerker van Melodija, en inderdaad: hij staat midden op de bovenste rij.

Sprookjes over de Sovjetunie prik je door met Sovjet-films

(Eerste publicatie: 17-9-2009)

Een voor mij nieuw Russisch weblog, van een zekere Germanych, heeft een prominent plaatsje veroverd tussen mijn favorieten. Ik schreef er eergisteren al over. Het belangrijkste thema van Germanych is de Sovjetunie, het land waar hij werd geboren en dat niet meer bestaat. Nostalgie klinkt af en toe door in zijn verhalen, maar hij houdt beide benen op de grond. De Sovjetunie, dat paradijs voor boer en arbeider - het moest maar niet terugkeren.

Germanych hanteert een mooie methode om al te enthousiaste liefhebbers van de USSR bij de feiten te houden. Hij zet korte fragmenten uit Sovjet-films op zijn blog, die illustreren hoe paradijselijk het leven er nu eigenlijk was.

Bovenstaand fragmentje komt uit Petsjki-Lavotsjki (1972) van schrijver/regisseur Vasili Sjoeksjin, die ook de hoofdrol (Ivan) speelt. Ivan vertelt hier een toevallige reisgenoot over zijn werk. Als tractorbestuurder op een kolchoz verdient hij hooguit 150 roebel. En wat kan je daarmee? In de winkels van het dichtstbijzijnde stadje zijn geen behoorlijke spullen te koop voor huishouden, vrouw of kinderen. Goed te zien is ook dat Ivans vrouw het maar niks vindt dat hij zich tegenover een vreemde zo ‘kritisch’ uitlaat. Daar kon je last mee krijgen!

Nog een fragment. Daarin blijkt dat een lerares op een dorpsschool op 100 roebel per maand zat. “Ik beweer dat niet zelf”, schrijft blogger Germanych, “zo belicht Vasili Makarovitsj Sjoeksjin de Sovjet-werkelijkheid”. Voor een lezer/kijker uit het Westen is dat misschien niet zo’n overtuigend argument, maar dat is het wel degelijk. Een heel overtuigend argument zelfs.

Denk aan de censuur! (Lastig, voor lezers/kijkers die daar geen ervaring mee hebben!). De censuur zou deze filmfragmenten nooit hebben laten passeren als het geschetste beeld als te negatief werd gezien:

In het volgende fragment (uit Kalina Krasnaja, 1973) vertelt een oorlogsweduwe, van wie behalve de man ook beide zoons zijn gesneuveld, dat ze voor één gesneuvelde zoon een pensioentje krijgt van 21 roebel en 40 kopeken. Voor de tweede ontvangt ze niets. Er waren na de oorlog honderdduizenden, zo niet miljoenen van dit soort vrouwtjes. Wie nog sprookjes durft te vertellen over de geweldige pensioenen in de USSR, aldus Germanych, moet dit fragment tien keer bekijken. 

Mij doet Germanychs procédé denken aan dat van Marius Broekmeyer, wat mij betreft de grootste Ruslandkenner die Nederland gehad heeft. Voor zijn belangrijkste werk, Het verdriet van Rusland (1995), putte hij uitsluitend uit literaire en journalistieke Sovjet-bronnen (goedgekeurd dus door de censuur), om een – huiveringwekkend - beeld te scheppen van het leven op het Russische platteland van na 1945.

Winkels in de Sovjetunie - vanbinnen

(Eerste publicatie: 15-9-2009)

Ik schreef al eens over etalages van Sovjet-winkels, boeiende uithangborden van een schaarste-economie. Nu neem ik u, aan de hand van een aantal foto’s, mee naar binnen. De foto’s trof ik aan op het weblog van een zekere Germanych, die regelmatig op een prettige manier herinneringen ophaalt aan de USSR.

Wat bij bovenstaande foto meteen komt bovendrijven, is de geur, die ik alleen maar kan omschrijven als: de geur van een Sovjet-winkel (een zwaktebod, ik geef het toe). Germanych wijst op een aardig detail: de plastic pictogrammen boven de afdelingen. “Dat moet je de designers van toen nageven, die waren heel duidelijk. Heel anders dan de pictogrammen van Microsoft Word.”

Dit is voor mij een bijzondere foto, want hier kwam ik vaak: Dom Knigi (Huis van het Boek) aan de Moskouse Kalinin Prospekt. Tegenwoordig liggen hier de meest uiteenlopende boeken, een culturele rijkdom die toen volledig onvoorstelbaar was. Eén ding blijft voor mij pijnlijk: die posters op de toonbank. Die kosten toen een dubbeltje per stuk. Een gaaf exemplaar levert nu zo een paar honderd dollar op. Ik had er op al mijn reizen naar de USSR zonder de minste moeite honderden kunnen kopen…

Let even niet op het telraam, maar op de glazen fles, helemaal rechts. Deze is leeg, maar daar werd appelsap, tomatensap, druivensap, enzovoort uit verkocht, per glas. Germanych herinnert zich een prachtig detail: er stond een schoteltje met zout op de toonbank en een lepeltje in een glas water. Kocht je tomatensap, dan kon je daar met dat lepeltje een beetje zout doorheen roeren! Jammer, ik heb dat nooit gezien.

View fullsize

Deze man houdt zijn pasje alvast klaar, waarschijnlijk een bewijsje dat recht gaf op zekere privileges. Misschien mocht hij als oorlogsveteraan twee van die bevroren blokken vlees kopen. Zulke bevoorrechten waren niet geliefd. Ik stond ooit ergens in een rij, toen zich iemand met een borst vol onderscheidingen naar voren drong. Dat vond de rij niet leuk. “Man, donder op, met je speldjes!”, kreeg hij toegevoegd.

Monumenten van Sovjet-architectuur in Sint-Petersburg

(Eerste publicatie: 27-6-2009)

De Archtitectenbond van Sint-Petersburg heeft een lijst opgesteld van naoorlogse gebouwen die de status van momument verdienen. Enige juridische status heeft de lijst (nog) niet, maar dat maakt haar niet minder boeiend. Er staan twintig gebouwen op, alle uit de Sovjettijd.

Aanleiding voor de lijst zijn de plannen om de passagiersterminal aan de Finse Golf te slopen.

Op de lijst staan onder meer ook vliegveld Pulkovo en de markt aan de Dybenkostraat:

Bij sommige gebouwen trek ik mijn wenkbrauwen op. Wat te denken van de Oktjabrski concertzaal? Beroemde artiesten traden (en treden) er op, maar het beschermen waard?

Dat voor dit hoekige blok de Griekse kerk moest wijken, maakt mijn sympathie voor het Sovjet-bouwsel niet groter.

Niet op de lijst staat de Rode Vaandel fabriek aan de Pioniersstraat 53, want dankzij de energie-centrale met zijn ronde waterreservoir heeft dit gebouw al de status van regionaal monument. Het is een prachtig voorbeeld van het constructivisme uit de jaren twintig (Architect: Erich Mendelsohn).

De monumentenstatus is geen garantie voor behoud. Het gebouw verkeert in zeer slechte staat. Zakenman Igor Boedinski, de huidige eigenaar, wil in de oude fabrieksgebouwen woningen, een zakencentrum en een hotel onderbrengen. In de ronde ‘kopconstructie’ moet een museum komen voor moderne kunst. Dat klinkt sympathiek, maar mogelijk moet daarvoor wel eerst alles worden afgebroken om compleet te worden herbouwd. Dat lijkt een onzeker avontuur.

Wie het gebouw van binnen wil zien kan er tussen 29 juni en 15 juli terecht. Dan houden veertig Russische en Franse kunstenaars er een tentoonstelling van moderne kunst, getiteld: Пространство тишины (Ruimte van de stilte) . Sta ook even stil bij het monument met de ster ter ere van de eerste Pioniertjesbrigade van de stad, opgericht op de Rode Vaandelfabriek. Hier nog een mooie panoramofoto van de ‘kop’ van de fabriek.

De lijst van beoogde monumenten vindt u hier (Russisch).

Museum van Sovjet Speelautomaten in Moskou

(Eerste publicatie: 25-6-2009)

Moskou heeft er een museum bij, klein maar een must voor wie van speelautomaten houdt. En wie al in de jaren zeventig en tachtig in de USSR rondliep, moet helemaal een kijkje gaan nemen: het Музей Советских Игровых Автоматов, het Museum van Sovjet Speelautomaten.

De Russische speelautomaten werden gemaakt door de defensie-industrie. Wapenfabrieken hadden capaciteit over en beschikten bovendien over de beste technologie. Een aardig Sovjet-detail: het productieplan voor de civiele tak van de fabrieken werd uitgedrukt in roebels. Dus werden de automaten volgestopt met de modernste, duurste techniek! Die speeldingen waren dan ook knap duur, van 2,5 tot 4.000 roebel, een bedrag waar je bijna een kleine personenauto voor kocht.

Een kaartje voor het museum kost 300 roebel. Daarvoor krijg je (waar hebben ze die vandaan gehaald!) dertig oude muntjes van 15 kopeken. Dertig keer op hazen schieten dus, of schepen torpederen. Gepensioneerden en kinderen krijgen geen korting, “want de slijtage van de automaten is tijdens het spel bij alle sociale groepen hetzelfde”.

Het museum is gevestigd in het gebouw van de technische universiteit MAMI en is geopend woensdagavond en zaterdag- en zondagmiddag. Meer details op de website. Neem in elk geval uw mobieltje mee, want zo komt u binnen: “Klop met één hand op de deur, bel met de ander 8 – 916 167-19-25. Dan wordt er zeker opengedaan”.

En wat dacht u trouwens hiervan:

Ze bestaan nog!

(1 kopeke zonder siroop – 3 kopeken met siroop.)

"Een vervalste geschiedenis brengt schoften voort"

(Eerste publicatie: 15-5-2009)

Joeri Afanasjev

Hoe gaat Rusland met zijn geschiedenis om? Twee standpunten, een pessimistisch en een optimistisch, en niet van zo maar twee figuren: van Joeri Afanasjev (ere-president van de Staats Humanitaire Universiteit) en van de legendarische dissident Pavel Litvinov. Zij spraken scholieren toe, winnaars van het jaarlijkse concours De mens in de geschiedenis, voor werkstukken gebaseerd op familie-archieven en verhalen van ooggetuigen.

Volgens Afanasjev is de geschiedenis van Rusland en de USSR zoals die er nu is, principieel vervalst. Er zijn geniale boeken geschreven, “vooral literaire”, maar die zijn niet doorgedrongen tot het maatschappelijk bewustzijn. “En daardoor is de Russische samenleving in het geheel en principieel niet in staat tot een kritische blik op de eigen historische ervaring. Daarom is de maatschappij – eigenlijk kan ik beter zeggen: de maatschappelijke constructie die we hebben – niet in staat tot zelfontwikkeling en zelforganisastie.” Volgens Afanasjev leidt dit tot een toenemende primitiviteit van de samenleving. Russen hebben geleerd om zich aan te passen aan laagheden. “Dat betekent niet dat Rusland bewoond wordt door schoften. Het betekent dat Rusland bewoond wordt door mensen die bereid zijn om schoften te worden.”

Pavel Litvinov

Arme scholieren. Kom je op een feestelijke prijsuitreiking, krijg je zoiets te horen. Maar gelukkig kwam na Afanasjev Pavel Litvinov aan het woord. “Ik ben bijzonder geroerd door het werk van de scholieren en de leraren, omdat de toekomst van Rusland afhangt van wat we weten over ons land, over zijn geschiedenis. De eminente historicus, de eminente mens professor Afanasjev heeft vandaag een bittere toespraak gehouden over de toekomst van Russische beschaving. Misschien is het mijn aangeboren optimisme dat me dwingt om het niet met hem eens te zijn: ik ben van mening dat onze toekomst open is en uitsluitend van ons afhangt. En vooral van de jongeren. Ik ben ervan overtuigd dat de toekomst beter zal zijn, al zal dat misschien nog even duren.”

Het concours vierde dit jaar zijn tienjarig jubilieum. De 30.000 werkstukken die door de jaren heen werden ingezonden, gaan gepubliceerd worden op de site urokiistorii.ru.

In de Goelag werden in Nederland gebouwde schepen gebruikt voor gevangenenvervoer

(Eerste publicatie: 6-2-2009)

View fullsize

De Dzhurma

Een van de indrukwekkendste boeken over de kampen van de Goelag is van Evgenya Ginzburg: Krutoi Marshrut, in het Engels verschenen onder de titel Journey into the Whirlwind.

Huiveringwekkend is haar relaas van haar gedwongen reis naar Magadan, voor een deel via de zee, in het ruim van een vrachtschip, omgeven en belaagd door criminelen. Vorig jaar ontdekte ik, dankzij het boek Stalin’s Slave Ships van Martin Bollinger, dat Evgenya Ginzburg vervoerd werd op De Brielle, een van oorsprong Nederlands vrachtschip. Het liep in 1920 van stapel in Vlissingen. Midden jaren dertig werd het met nog twee andere schepen verkocht aan Rusland, dat vervoer nodig had voor de talloze gevangen die vanaf Vladivostok nog verder getransporteerd moesten worden. De Brielle werd door de Sovjets omgedoopt in Dzhurma. In het ruim van de Dzhurma werden duizenden politieke gevangenen als Ginzburg naar hun ellendige bestemming vervoerd.

Nederlandse schepen in de Goelag … Ik stapte ermee naar Gerard Jacobs (schrijver van De goden hebben honger, over de Siberische kampen). Hij dook in de archieven van de Nederlandse scheepswerven en klopte aan bij de VPRO. Het resultaat is komende zondag en 15 februari te horen in OVT, het geschiedenisprogramma van de VPRO op Radio 1. (De eerste aflevering komt zondag aan bod in het tweede uur, vanaf ongeveer 11.20 uur).

Hier een interview met Martin Bollinger (Russisch).

Amerikaanse honkballers in de Goelag

(Eerste publicatie: 2-2-2009)

View fullsize

Op het eerste gezicht lijkt dit een normale foto: twee honkbalteams die zich voor of na de wedstrijd even laten vereeuwigen. Leuk voor later! Maar wacht even, kijk naar de shirtjes. Russische letters … Is er dan in Rusland ooit gehonkbald?

Ja zeker, door Amerikanen, die in de jaren dertig van de vorige eeuw de depressie in eigen land waren ontvlucht en in de Sovjetunie meebouwden aan het arbeiderparadijs. Ze namen hun nationale sport mee en organiseerden zelfs een echte competitie. De foto is gemaakt in het Moskouse Gorki Park. De jongens met de M op het shirt speelden ongetwijfeld voor een Moskouse ploeg, de jongens van ГАЗ (GAZ) waren vermoedelijk van de Горьковский Aвтомобильный Zавод, de Gorki Auto Fabriek. Arme jongens. Een paar later waren de meesten vermoord in de kelders van de KGB of rotten ze weg in de kampen van de Goelag. Dat was het lot van talloze buitenlandse (ook Nederlandse) ingenieurs en technici die hun beste krachten wilden geven aan het socialisme. Ze werden vermalen.

Historicus Timotheos Tzouliadis schreef een boek over de Amerikanen in Stalins USSR. Hij schat hun aantal op zes- à tienduizend. Ze werkten onder meer in Gorki (het huidige Nizjni Novgorod), waar volgens het Ford-procédé een autofabriek uit de grond was gestampt. Slechts een enkeling keerde in de jaren zeventig en tachtig naar huis terug.

Timotheos Tzouliadis: The Forsaken. (Penguin Press).

Recensies: hier en hier (Engels)