sint-petersburg

Socialistisch realisme en sport - 1: Aleksandr Samochvalov

in ,

(Eerste publicatie: 25-1-2011)

Mijn recente rondgang langs de boekwinkels van Sint-Petersburg leverde een aangename verrassing op: de Russische vertaling van Sport in the USSR. Physical Culture – Visual Culture, van Mike O’Mahony. Het Engelse origineel was me ontgaan.

O’Mahony wijdt enkele bladzijden aan één van mijn favoriete schilderijen uit het socialistisch realisme. Het is van Aleksandr Samochvalov: S.M. Kirov neemt een parade van sporters af (1935). Ik dacht het schilderij goed te kennen, maar ging na lezing toch naar het Russisch Museum voor een nadere inspectie.

De parade wordt gehouden op het Paleisplein in Sint-Petersburg. Linksboven is een stukje van het Winterpaleis zichtbaar. De parade is uiteraard strak georganiseerd, maar het protocol wordt doorbroken door zeven jongedames die hun enthousiasme niet de baas kunnen. Huppelend en springend, in een golfbeweging die in gang lijkt gezet door de sportster in het midden, bieden ze partijleider Kirov bloemen aan. Fascinerend is de compositie: de centrale figuur, kameraad Kirov, heeft een bescheiden plekje gekregen, bijna weggedrukt in een bovenhoek. Door de beweging van de vrouwen, hun gestrekte, bijna hunkerende armen en door de gedraaide hoofden van de mannen aan de kop van de parade, wordt je blik toch naar hem toegeduwd.

Er is natuurlijk nog een belangrijke figuur op het doek: Lenin. Zijn bijna vaderlijke aanwezigheid legitimeert de macht van Kirov. Lenins erfenis is bij de lokale leider in goede handen. Het rare is nu: ik ken dit schilderij al jaren en nooit heb ik me afgevraagd waar Stalin eigenlijk was…

Aleksandr Samochvalov

Aleksandr Samochvalov

Nou, die was er wel degelijk. Reproducties uit de jaren dertig (O’Mahony drukt er eentje af) laten zien dat aanvankelijk Stalin op de plek van Lenin stond afgebeeld. Ik heb niet kunnen achterhalen wanneer de Grote Mensenvriend is weggeschilderd. Samochvalov kan het nog zelf hebben gedaan, de schilder overleed in 1971, lang dus na Stalins dood.

Alle reden om eens een kijkje te gaan nemen in het Russisch Museum. Zou er op het schilderij íets te zien zijn van deze toch vrij forse ingreep? Over wat ik in het museum aantrof (helaas niet het schilderij van Samochvalov), daarover meer in mijn volgende stukje.

Even nog een detail. Op het schilderij van Samochvalov zijn vliegtuigen te zien. Dat was in de jaren dertig bij dit soort buitentafereeltjes bijna een verplicht nummer. De vliegtuigen stonden symbool voor industrieel succes en macht. Samochvalov heeft zich een beetje in bochten moeten wringen om ook hier vliegend materieel te laten zien. Er was alleen bovenaan nog een plekje, maar daardoor hangen de vliegtuigen nu ergens boven de Litejni prospekt, of nog verder. In werkelijkheid vlogen ze natuurlijk – als er ook inderdaad echt vliegtuigen aan het feest hebben meegedaan - pal boven de parade op het plein.

Word vervolgd.

De Muzikantjes, de clown en het meisje van de trapeze

in , ,

(Eerste publicatie: 15-1-2011)

In Sint-Petersburg ga ik altijd even langs bij De Muzikantjes. Ze staan rond een lamp aan de muur boven de deur van de bladmuziekwinkel op de Nevski prospekt, naast boekwinkel Dom Knigi.

De Muzikantjes moeten hard hun best doen, want ’s avonds gaat van hun energie de lamp branden. In de winter mogen ze helemaal niet ophouden, want dan moeten ze ook nog vechten tegen het ijs. Dat lukt de ene keer wat beter dan de andere.

Als je midden onder de lamp gaat staan en goed luistert, kun je, heel zachtjes (het zijn maar kleine muzikantjes), horen wat ze spelen: Na sopkach Mantsjoerii / In de heuvels van Mantsjoerije:

(Er is ook een tekst bij die muziek, over de Russisch-Japanse oorlog van 1904-1905. Een jaar of tien geleden heb ik er een heel andere tekst op geschreven. Over een clown die verliefd is op het meisje van de trapeze. Dat wordt allemaal niks, want dat kind is allang getrouwd met de dompteur. En die clown elke avond maar vrolijk doen voor het hooggeëerd publiek. Een ernstige vorm van heiligschennis, natuurlijk, zo’n nieuwe tekst, maar voor geld doe ik alles. En was er iemand geïnteresseerd in die prachtige versie van mij? Geen hond, meneer, geen hond.)

Een souvenir uit het woonhuis van Nabokov

in , ,

(Eerste publicatie: 13-1-2011)

IMG_6511.jpg

Eerst wilde ik hier een nieuwe aflevering van Raad de Plaat! van maken. Dat mijn talrijke trouwe lezers zich suf zouden piekeren: waar ligt dit gasmasker nou toch? Ik doe het maar niet, want het lijkt me onwaarschijnlijk dat iemand het weet. Hoewel het eigenlijk niet eens zo moeilijk is. Dit Sovjet-gasmasker ligt natuurlijk op de derde verdieping van het voormalige woonhuis van Vladimir Nabokov in Sint-Petersburg.

Het was aanvankelijk een zware dag, met opspattend smeltwater en geploeter door sneeuwblubber. Toen duwde ik de deur open van het Nabokov-museum. Ik ga daar in september naar toe met een groep toeristen en moest nog wat afspreken met een van de medewerkers, de zeer sympathieke Danila Sergejev. Dat was in vijf minuten gebeurd en toen kwam de dame van de receptie in actie. Of ik boven misschien een kijkje wilde nemen.

‘Boven’, dat is de eerste en tweede verdieping van wat vroeger het woonhuis van de rijke familie Nabokov was. De begane grond is al ruim tien jaar een museum, boven zat de redactie van de krant Nevskoje Vremja. Die zijn, zeer onlangs, eindelijk vertrokken en de talloze vertrekken wachten nu op een ingrijpende restauratie.

De vrouw van de receptie deed alle deuren voor me open. Als ik iets wilde fotograferen, moest ik vooral m’n gang gaan en ze liet me alleen.

Dit was ooit de werkkamer van Nabokovs vader:

De donkere kamer van de redactie:

Een origineel stijlkenmerk, zou een makelaar zeggen.

En nog een aantal foto’s. Het houten monogram is van Vladimir Nabokovs moeder, Jelena Nabokova (Елена Набокова):

Na een half uur kwam de vrouw van de receptie toch eens kijken of alles in orde was. Dat gasmasker? Neem maar mee, hoor. Ik was eigenlijk op zoek naar een meer literair getint souvenirtje, maar vooruit, een gasmasker uit het huis van Nabokov, ook leuk.

Ik liep naar huis. De jagende natte sneeuw en de groeiende sneeuwblubberlaag konden mijn stemming niet meer bederven.

Dieren opzetten in Sint-Petersburg - een boek voor Tinkebell

in , ,

(Eerste publicatie: 21-1-2011)

Ik had dit stukje willen noemen: Boeken kopen in Sint-Petersburg terwijl het dooit – deel 3, maar het is vandaag ietsje onder nul.

Ik stapte het antiquariaat Akademkniga nummer 5 binnen, adres: 9de Linija nummer 16. Je moet wel weten waar ’t zit, je loopt er zo voorbij. Prettige winkel, voorkomend personeel.

 

Nu kan je in een academisch antiquariaat van alles verwachten, maar van dit boek keek ik toch wel op: M.A. Zaslavski, Nieuwe methode om dieren op te zetten. Sculpturale taksidermie. Uit 1971. Ik ben geen bibliofiel en dieren opzetten doe ik de laatste tijd ook niet veel meer, maar dit kon ik niet laten liggen. Het boek mag uit de jaren zeventig zijn, de illustraties ogen uit de jaren dertig en geven het boek extra, eh, cachet. Heldere tekeningen ook. Een doe-het-zelver (kunstenares Tinkebell, ik noem maar iemand) doet er een moord voor.

Dit is (was) een witstaartgnoe. Of ‘ie gelukt is, weet ik niet, ik ben een witstaartgnoe in het echt nog niet tegengekomen:

Ik ga het boek niet lezen, want dan ga ik citeren en kan ik niet meer ophouden.

Boeken kopen in Sint-Petersburg terwijl het dooit - deel 2

in , ,

(Eerste publicatie: 11-1-2011)

Een goede boekwinkel is een winkel waar je met het ene boek in je hoofd naar binnen stapt en met een heel ander in je hand weer naar buiten komt. Maar eerst even een waarschuwing voor mijn klasgenoten komende week op het Nederlands Instituut. Zo ziet het eruit vlakbij het instituut:

Daar was nog wel door te komen. Lastiger was het eerste stuk te voet vanaf metrostation Tsjernysjevski, en dan vooral het deel langs de Tavritsjeski sad. Dat was een ijsvloer waar je zelfs met schaatsen onder je leven niet zeker bent. Russen lopen daar – tot op hoge leeftijd – gewoon overheen. Decadent als ik ben (mijn Russische vrienden op de studentenflat noemden me indertijd vriendelijk Bourgeois), gebruik ik een hulpmiddel. Aanbevolen, in Nederland te koop bij schoenmaker of bergsportwinkel:

 

Een goede boekwinkel is Porjadok slov aan de Fontanka, vlakbij het circus. Ik kwam naar buiten met Sport v SSSR, een uit het Engels vertaald werkje van een zekere Mike O’Mahony (Sport in the USSR. Physical Culture – Visual Culture). Ook een leuke boekwinkel is Knizjnaja Lavka Pisatelej aan de Nevski. Daar maakte ik onverwacht kennis met de schrijver Igor Smolnikov, die achter een tafeltje zat met daarop een stapeltje van zijn boeken. Ik moest naast ‘m komen zitten en hij drukte me een exemplaar van zijn Bolsjoi Boeket Podsnezjnikov in mijn handen, een vorm van chantage waar ik graag aan toegaf. Hij signeerde het exemplaar, vertelde over de oorlog en liet zich gewillig fotograferen.

En een paar meter verderop zat nog een schrijver! Ik ben alleen even langs haar tafeltje gelopen en ben niet gaan zitten, want ik dacht dat Igor misschien wel jaloers zou zijn.

Boeken kopen in Sint-Petersburg terwijl het dooit

in , ,

(Eerste publicatie: 10-1-2011)

Ik doe de buitendeur open en sta midden in een gevarenzone, afgezet met rood lint. Het dooit een paar graden en in Sint-Petersburg betekent dat: vallende ijsbrokken! Vandaag is ons huizenblok aan de beurt. De brokken worden losgebikt, het trottoir is met linten afgezet. Ik zie het bericht in de krant al voor me: “We hadden net dat brok los, doet die meneer de deur open. Ja, dat konden wij ook niet weten.”

 

Ik buig me onder het lint door en een lieftallig meisje van ongeveer zestien kijkt me drie seconden verliefd aan. Dat is op mijn leeftijd behoorlijk lang. Ze vraagt of ik bier voor haar wil kopen.

Sint-Petersburg en dooi is een verschrikkelijke combinatie. Ik schuifel over spekgladde trottoirs met waterijs, Russen schieten me aan alle kanten voorbij (die zijn geoefend) en ik besluit vandaag maar eens een giftig stukje te schrijven. Over hoe je in Rusland boeken koopt.

In mijn rugzakje heb ik het Lijstje van Nemzer: boeken uit 2010 die me bijna alle ontgaan waren, maar die volgens criticus Andrej Nemzer de moeite waard zijn. Ik vertrouw op dat lijstje, want Nemzer noemt onder meer Лада, или Радость van Тимура Кибирова. Dát heb ik gelezen en ik vond het geweldig. Dan zal die Nemzer er wel verstand van hebben.

Het grote filiaal van boekwinkel Bukvojed aan de Nevski prospekt. Drie verdiepingen. Ik mijd dat soort supermarkten liever, maar ik heb weinig tijd en ik wil die boeken hebben. Proza: derde verdieping. Ik beland tussen schappen waar ik maar één systeem kan ontdekken: drie planken met Viktor Pelevin en verder alles door elkaar. Het meisje van de boekwinkel: “Klopt, er zit geen systeem in. Daarom werken wij hier, om de klanten de boeken te wijzen.” Met drie titels van het Lijstje van Nemzer wil ik de boekwinkel verlaten, maar dat gaat natuurlijk zo maar niet.

Het alarm gaat af.

Een alleraardigste man controleert of de titels op mijn bonnetje overeenstemmen met de boeken in mijn plastic tasje. Alles klopt, één van de boeken gaat nog een keertje over de ‘demagnetisator’. De inhoud van mijn rugzakje interesseert de man niet, wat ik sympathiek vind.

De volgende boekwinkel zit aan de Litejni prospekt (vlakbij het Achmatova museum, de naam schiet me niet te binnen). De verkoopsters, vier in totaal – ja, het is een heel kleine winkel – gedragen zich geheel in overeenstemming met de opmerking van het meisje van Bukvojed: de boeken staan er keurig op alfabet, een feilloos systeem en de vier verkoopsters voeren dus geen flikker uit. Ik geloof niet dat ze mijn aanwezigheid hebben opgemerkt. Ondanks het perfecte systeem vind ik niets van het Lijstje van Nemzer. Op naar Dom Knigi.

Dom Knigi, het bekendste boekenhuis van Sint-Petersburg, mijd ik liever ook. Net zo’n pakhuis als Bukvojed. Belangrijkste verschil: hier klinkt pianomuziek, bij Bukvojed moet je hard praten om boven The Police uit te komen. Verder hebben we hier te maken met een mengeling van de vorige twee systemen: de boeken staan op alfabet, maar dat wil niet zeggen dat je ze ook kunt vinden. Daar hebben ze bij Dom Knigi een eigen zoeksysteem voor. Dan geef je de titel op aan een meisje, dat de titel intikt op een scherm en vervolgens op een plank afloopt waar jij net ook een kwartier hebt gestaan. Ze schuift de eerste rij boeken weg, legt een tweede rij bloot en overhandigt me routineus het gewenste boek.

Het aardige is nu: als je thuiskomt, met toch wel wat titels van het Lijstje van Nemzer in je tas, dan is de voldoening veel groter dan die ooit in Nederland zal zijn. Je hebt het systeem een beetje verslagen.

Het ijs was inmiddels weggebikt en mijn gastvrouw had bier gekocht. Nee, ze had het niet koud gezet, want koud bier drinken in de winter, daar word je verkouden van.

Gouverneur Matvijenko van Sint-Petersburg en de strijd tegen sneeuw en ijspegels

in ,

(Eerste publicatie: 5-1-2011)

De waarschuwing hier links kent iedereen in Sint-Petersburg. Er staat: Burgers! Bij een artilleriebeschieting is deze kant van de straat het gevaarlijkst! De waarschuwing stamt uit de Tweede Wereldoorlog. Een enkel voorbeeld is bewaard gebleven als gedenkteken.

Op het net kwam ik deze variant linksonder tegen, een mooi stukje agitprop:

Er staat: Burgers! Onder V.I. Matvijenko is elke kant van de straat levensgevaarlijk!

Vorige winter werd Sint-Petersburg geplaagd door overvloedige sneeuwval. Straten werden onbegaanbaar, auto’s raakten bedolven en zware ijspegels aan dakgoten maakten de trottoirs beneden levensgevaarlijk. V.I. Matvijenko, de gouverneur van de stad, kondigde maatregelen aan en liet afgelopen zomer weten dat Petersburg winterklaar was! Dat bleek te optimistisch. Stevige sneeuwval leidt deze winter opnieuw tot flinke problemen. Wegen zijn weer onbegaanbaar en vallende ijspegels hebben slachtoffers gemaakt.

Gouverneur Matvijenko vindt de kritiek overdreven. De verwijzingen her en der naar het beleg van Leningrad, toen het leven in stad ’s winters volledig tot stilstand kwam, vindt ze ongepast. En de burgers zouden ook best zelf de handen uit de mouwen mogen steken. Dat is dan weer tegen het zere been van de hardwerkende belastingbetalers in Sint-Petersburg, die vinden dat de gemeentediensten gewoon hun werk moeten doen.

Er zijn veel buitenlandse sneeuwruimers aangekocht, maar er zijn nog onvoldoende chauffeurs die met dat moderne spul overweg kunnen. Geparkeerde auto’s maken sneeuwruimen ook lastig. Dat kwaad wordt inmiddels bestreden met een nieuw verkeersbord met daarop de uren waarop geruimd gaat worden. Daarover een aardig filmpje:




Er zijn er voorlopig zestig van gemaakt, bij wijze van proef. Ze hebben een ‘informatief’ karakter, op een ‘overtreding’ staan geen sancties. Maar, zo zegt de man van de gemeente, we hopen op de medewerking van de autobezitters. “We wonen tenslotte in Sint-Petersburg”, waarmee hij doelt op de reputatie van de stad, waar iedereen net wat beschaafder is en vriendelijker dan elders in het land. Volgens het meisje van de televisie lijkt het erop dat de nieuwe borden vooral daar worden neergezet waar al een parkeerverbod geldt. Zodat de auto’s van ‘onoplettende chauffeurs’ toch gewoon kunnen worden weggesleept.

Let ook op de prachtige bontmantel op 2.40. Ik denk dat je met die mevrouw beter geen ruzie kunt krijgen.

Over de ijspegels nog het volgende. Jelle Brandt Corstius antwoordde via twitter op een vraag van een lezer over het aantal doden door ijspegels. Dat waren er vorige winter in Sint-Petersburg vijf (150 gewonden). En hij wees ook nog op een artikel over tien ijspegeldoden worldwide.

Stuur een kaartje naar Stockmann in Finland: tegen de verminking van Sint-Petersburg

in ,

(Eerste publicatie: 28-12-2010)

Kerstkaarten verstuur ik al jaren niet meer. Zelf krijg ik er – geheel terecht - ook steeds minder. (De teller staat dit jaar op vier, inclusief eentje gericht aan Rosanne Hartman. Geen idee wie dat is).

Maar dit jaar gaat er een kerstkaat de deur uit! Naar Finland. Gericht aan toimitusjohtaja Hannu Penttillä. Dat is de hoogste baas van het bedrijf Stockmann, dat een stevige bijdrage heeft geleverd aan de verminking van Sint-Petersburg. Om plaats te maken voor een Stockmann-winkelcentrum is het historische pand aan de Nevski Prospekt 144 gesloopt. Bovendien kwam er een glazen bovenverdieping die pijn aan de ogen doet:

De precieze geschiedenis van deze architectonische misdaad, die zich uitstrekt over 15 jaar, ligt verborgen onder een dikke deken van bureaucratische mist. Stockmann beweert dat de vereiste vergunningen zijn afgegeven. Dat kan best, schrijft de lokale pers, maar die vergunningen hadden nooit afgegeven mogen worden, omdat het project tal van regels schendt op het gebied van monumentenbeheer, bouwhoogte en bescherming van het stadsgezicht.

Boze burgers zijn een actie begonnen: boycot het winkelcomplex en stuur een kaart naar Stockmann. (U ziet de kaart bovenaan dit stukje.) Feliciteer ze met het nieuwe jaar en vraag ze om op z’n minst – het hele gebouw slopen gaat niet gebeuren - de glazen bovenbouw te verwijderen.

Doe mee! De kerstkaart voor Stockmann vindt je hier. [Linkje functioneert niet meer.]. Stuur de kaart naar: hannu.penttila@stockmann.com. Zet wel iets in het vakje ‘onderwerp’, anders wordt je boodschap mogelijk afgeserveerd als spam. En als tekst iets in de trant van: Happy New Year! My wish: that your wonderful building on Nevski 144 will be decapitated. Zoiets. Maak er iets moois van!

Wie zich wil verdiepen in de geschiedenis van de bouw: twee uitgebreide Russische artikelen hier en hier. Taaie materie.

Constructivisme in de USSR: hoeveel gebouwen zijn er in de vorm van een hamer en sikkel?

in , ,

(Eerste publicatie: 2-11-2010)

The Guardian publiceerde onlangs een artikel over bedreigde architectuur in Samara. Het ging vooral over de houten huizen van de stad, maar ook een aantal bouwwerken uit het Sovjet-constructivisme zijn dringend aan restauratie toe. Zo ook de fabriekskantine van architect Jekaterina Maksimova, gebouwd in de vorm van hét Sovjet-symbool, de hamer en sikkel.

Ik zag de foto en vroeg me meteen af: hoeveel gebouwen in de vorm van een hamer en sikkel telt de voormalige USSR? Ik ging op zoek, rekende onderweg af met een stadsmythe uit Sint-Petersburg en kwam uiteindelijk terecht bij - ik kan het ook niet helpen – mijn geliefde FC Zenit.

Ooit schreef ik een klein stukje voor de gids In Your Pocket over de Petersburgse wijk tussen de metrostations Narvskaja en Avtovo. Daar konden architecten in de jaren twintig en dertig hun constructivistische ideeën verwezenlijken. Heel wijs schreef ik: The school in the shape of a hammer and a sickle (Ploshad Stachek 5) deserves to be on anyone’s preservation list…

Ik zette de school uiteraard op mijn lijst van Sovjet-gebouwen in de vorm van een hamer en sikkel, die nu meteen al – nog zonder enig zoekwerk – twee gebouwen telde! Maar helaas, al snel moest ik de school weer schrappen. Een beetje als een schilderij dat toch geen echte Rembrandt blijkt te zijn. Dit is het gebouw, uit 1927, van architect Aleksandr Nikolski (1884-1953):

92_big.jpg

 

 

 



 

 

Menig gids (In Your Pocket, bijvoorbeeld) meldt onchalent, als vaststaand feit, dat de school gebouwd is in de vorm van een hamer en een sikkel… Maar ik keek eens aandachtig naar bovenstaande plattegrond en dacht hetzelfde als u: hamer en sikkel? Nergens vond ik de bevestiging dat architect Nikolski bij zijn ontwerp dat Sovjet-symbool voor ogen had gehad. Serieuze architectuur-sites zeggen hooguit dat zijn schoolgebouw doet denken aan een hamer en sikkel… Waarmee deze aardige stadsmythe mij wel ontzenuwd lijkt.

Een ander gebouw in de vorm van een hamer en sikkel heb ik nog niet gevonden, mijn mooie lijst telt vooralsnog alleen die bedrijfskantine in Samara. Wel kwam ik nog wat aardigs tegen over architect Nikolski. Hij specialiseerde zich gaandeweg in sportcomplexen. En laat hij nou één van de ontwerpers zijn van het stadion waar FC Zenit (toen nog Stalinets geheten) zijn eerste wedstrijden speelde! Van het stadion, met de prachtige naam Rode Sportieve Internationale, rest helaas nog slechts één bouwvallige tribune.

 

 

 

 

Nikolski was ook één van de ontwerpers van het grote Kirov-stadion uit 1950, waar Dick Advocaat zijn eerste thuisduel als trainer van Zenit meemaakte. Advocaat is niet meer de trainer van Zenit en het Kirov-stadion is gesloopt. Het moest wijken voor de nog in aanbouw zijnde nieuwe thuishaven van de club. Hieronder een model van het oude stadion: