(Eerste publicatie: 2-11-2010)
The Guardian publiceerde onlangs een artikel over bedreigde architectuur in Samara. Het ging vooral over de houten huizen van de stad, maar ook een aantal bouwwerken uit het Sovjet-constructivisme zijn dringend aan restauratie toe. Zo ook de fabriekskantine van architect Jekaterina Maksimova, gebouwd in de vorm van hét Sovjet-symbool, de hamer en sikkel.
Ik zag de foto en vroeg me meteen af: hoeveel gebouwen in de vorm van een hamer en sikkel telt de voormalige USSR? Ik ging op zoek, rekende onderweg af met een stadsmythe uit Sint-Petersburg en kwam uiteindelijk terecht bij - ik kan het ook niet helpen – mijn geliefde FC Zenit.
Ooit schreef ik een klein stukje voor de gids In Your Pocket over de Petersburgse wijk tussen de metrostations Narvskaja en Avtovo. Daar konden architecten in de jaren twintig en dertig hun constructivistische ideeën verwezenlijken. Heel wijs schreef ik: The school in the shape of a hammer and a sickle (Ploshad Stachek 5) deserves to be on anyone’s preservation list…
Ik zette de school uiteraard op mijn lijst van Sovjet-gebouwen in de vorm van een hamer en sikkel, die nu meteen al – nog zonder enig zoekwerk – twee gebouwen telde! Maar helaas, al snel moest ik de school weer schrappen. Een beetje als een schilderij dat toch geen echte Rembrandt blijkt te zijn. Dit is het gebouw, uit 1927, van architect Aleksandr Nikolski (1884-1953):
Menig gids (In Your Pocket, bijvoorbeeld) meldt onchalent, als vaststaand feit, dat de school gebouwd is in de vorm van een hamer en een sikkel… Maar ik keek eens aandachtig naar bovenstaande plattegrond en dacht hetzelfde als u: hamer en sikkel? Nergens vond ik de bevestiging dat architect Nikolski bij zijn ontwerp dat Sovjet-symbool voor ogen had gehad. Serieuze architectuur-sites zeggen hooguit dat zijn schoolgebouw doet denken aan een hamer en sikkel… Waarmee deze aardige stadsmythe mij wel ontzenuwd lijkt.
Een ander gebouw in de vorm van een hamer en sikkel heb ik nog niet gevonden, mijn mooie lijst telt vooralsnog alleen die bedrijfskantine in Samara. Wel kwam ik nog wat aardigs tegen over architect Nikolski. Hij specialiseerde zich gaandeweg in sportcomplexen. En laat hij nou één van de ontwerpers zijn van het stadion waar FC Zenit (toen nog Stalinets geheten) zijn eerste wedstrijden speelde! Van het stadion, met de prachtige naam Rode Sportieve Internationale, rest helaas nog slechts één bouwvallige tribune.
Nikolski was ook één van de ontwerpers van het grote Kirov-stadion uit 1950, waar Dick Advocaat zijn eerste thuisduel als trainer van Zenit meemaakte. Advocaat is niet meer de trainer van Zenit en het Kirov-stadion is gesloopt. Het moest wijken voor de nog in aanbouw zijnde nieuwe thuishaven van de club. Hieronder een model van het oude stadion:
