De traan van Solzjenitsyn op de begraafplaats van het Donskoj klooster.

(Eerste publicatie: 27-9-2012)

Ik liep in Moskou het grote, stevig ommuurde Donskoj klooster binnen en botste bijna tegen een  witte pantserwagen op die een meter boven een vrachtwagen hing. Dat leidde nogal af van de opdracht die ik mij had gesteld: vind het graf van een KGB-beul met bloed aan zijn handen, die niet al te lang geleden met een mooie grafsteen is geëerd.

In een hoek stonden ook nog een T34-tank en een Stalinorgel, en ook daar was een takelwagen in de weer. “Gebeurt dit hier dit elke dag?” vroeg ik aan een priester. “Nee. We hebben een nieuwe directie. We hadden ook herten en pauwen, die zijn al weg.”

Met geld van gelovigen werden in de Tweede Wereldoorlog tanks en ander materieel geproduceerd. Wat daar uiteindelijk van over was, belandde voor een deel via het Museum van de Strijdkrachten binnen de muren van het klooster. Wat de nieuwe directie tegen die tanks heeft (en tegen herten en pauwen), weet ik niet, maar als u ze nog wilt zien, bent u te laat.

Nadat ik een boel foto’s had gemaakt, besloot ik toch maar eens op zoek te gaan naar dat graf. Al snel begreep ik dat ik mijn bezoek aan het klooster wel wat beter had mogen voorbereiden. De grafsteen kon ik niet vinden. Plots herinnerde ik me ook dat er op het kloosterterrein in het geheim veel slachtoffers van de Stalinterreur waren begraven. Ook daar had ik van tevoren weleens wat over mogen lezen. Al rondslenterend vond ik er geen sporen van. Waarbij ik als excuus kan aanvoeren dat ik opnieuw nogal werd afgeleid: de koepels van het klooster en de herfstkleuren van de bomen trokken mijn blik steeds weer omhoog.

Toen zag ik opeens een foto van Aleksandr Solzjenitsyn. Ach ja, natuurlijk, die was hier begraven! (Dat is wel het voordeel van een slechte voorbereiding; je wordt af en toe verrast.) Ik liep op de foto af en zag een traan op het glas zitten.

Nu zou ik kunnen afsluiten met een alinea over die begraven Stalinslachtoffers, die KGB-beul en de traan van Solzjenitsyn, maar dan wordt het erg pathetisch. En het was tenslotte ook maar een regendruppel. Een aardige herfstfoto dan maar tot slot:

(Bovenstaand stukje stond twee dagen in de steigers. Inmiddels heb ik gezocht naar meer informatie over die Stalinslachtoffers. Al snel las ik dit: "The cemetery [met de massagraven] is also called the New Cemetery of Donskoy Monastery and should not be confused with the neighbouring and much bigger Old Donskoy Cemetery." Ik was dus op het verkeerde kerkhof. Hoe mooi het daar ook was, het is vrij gênant. Ik probeer dit nog tijdens mijn huidige verblijf in Moskou goed te maken met een nieuw bezoek, nu aan de goede begraafplaats.)

Update: over mijn tweede bezoekje, nu aan de Nieuwe begraafplaats, leest u hier. 

Hoe ik op de Moskouse paardenrenbaan geld won – en volledig onterecht ook verloor.

(Eerste publicatie: 23-9-2012)

Ik kon de man met de stoppelbaard (niet de man hierboven) moeilijk verstaan, maar Piligrim, dat was de favoriet en die ging winnen – zoveel was duidelijk. De man gooide er nog allerlei vaktermen uit en ik begreep: ik heb hier te maken met een kenner. Ik daarentegen maakte mijn debuut bij de Moskouse paardenraces en dan kan je maar beter luisteren naar een vakman.

Was er misschien nóg een sterk paard onder de zes deelnemers? Mijn adviseur aarzelde geen seconde. Mengir! Hij pakte mijn programmaboekje, zette een dubbele cirkel om nummer 5 (Piligrim), een streep onder nummer 6 (Mengir) en wees me de weg naar de kassa. Daar zette ik 150 roebel in op het tweetal. De communicatie met de dame achter het glas verliep wat moeizaam – zij was beter vertrouwd met de wed-terminologie dan ik – en dat zou me nog aardig wat geld gaan kosten – waarover zo meteen meer.

------

De sfeer op de mooie tribune was gemoedelijk, al vlogen er regelmatig vloeken door de lucht, natuurlijk van gokkers die niet zo’n goede adviseur hadden als ik. Velen van hen leken al uren op de baan te verblijven – ze hadden zich geïnstalleerd met drank en gezoute vis, breed uitgestald op een krant.  

Ik bladerde nog eens door mijn programmaboekje. Je had in mijn race ook nog Morosjka, Georgin, Kantsler (Kanselier) en Lichoi Paren (Stoere Bink), maar die waren natuurlijk kansloos.

En daar was de start! Piligrim (Pelgrim) lag meteen aan kop. Mengir daarentegen liep, geheel tegen de afspraak in, helemaal achteraan met een flinke achterstand op de overige vijf. We werden op de hoogte gehouden van het verloop van de race door een vrouwelijke speaker. Er klonk weinig enthousiasme in haar stem, wat ook gold voor de man achter mij, die kennelijk ook had ingezet op Mengir. Hij wenste paard en pikeur een paar vreselijke dingen toe, en dat hielp. Met nog driekwart baan te gaan begon onze Mengir aan een machtige eindsprint. Peligrim was niet meer te achterhalen (gelukkig maar, dacht ik), maar de rest van het veld ging hij met veel vertoon van macht voorbij. Uitslag: 1. Peligrim, 2. Mengir. Hier hebt u de foto van de finish:

Ik ging naar de kassa en kreeg 550 roebel uitbetaald. Even zocht ik nog naar mijn adviseur, maar die zag ik zo gauw niet, wat misschien maar goed was ook. Voor je het weet gaat je complete winst op aan alcoholische bedankjes.

Thuis bladerde ik het prorammaboekje nog eens door … Wat bleek, ik had aanzienlijk meer moeten winnen dan die magere 400 roebel! Er zijn, zo las ik, vier inzetten mogelijk:

1. Odinar: je voorspelt de winnaar van een race
2. Parnyi: je voorspelt de eerste twee paarden in willekeurige volgorde
3, Dvojnoj  Ekspress: je voorspelt de eerste twee paarden in de juiste volgorde
4. Trojnoj Ekspress: je voorspelt de eerste drie paarden in de juiste volgorde.

Ik bleek parnyi te hebben gespeeld, terwijl ik dvojnoi had bedoeld, daar aan de kassa bij het inzetten. Hoeveel méér ik eigenlijk had moeten winnen, weet ik niet, maar toch wel een aardig bedrag, denk ik. Het was een domper, na weer een mooie dag in Moskou.   

De kassa van de renbaan, niet van het wedkantoor

Moskou, Tsjistye Proedy. De Herfsteend.

(Eerste publicatie: 22-9-2012)

Herfst in Moskou in zeventig seconden:

Ken u deze eendensoort? Ik had ze nog niet eerder gezien, maar herkende ze meteen. We hebben we hier te maken met twee prachtexemplaren van de Moskouse Herfsteend. Die worden in september uitgezet in de vijvers, omdat ze zo mooi kleuren bij de herfstbladeren.

En ja, het was onder de 18 graden, dan krijgt in Rusland alles wat tien jaar of jonger is een muts op. Ik durf er wat onder te verwedden dat het meisje met het ijsje onder haar spijkerbroek ook nog een dikke maillot aanhad.

Ik vernam gisteren dat er vandaag een massale fietstocht zou worden gehouden in het centrum van Sint-Petersburg. Daar werd ik een beetje opstandig van. Is er een fietstocht in mijn Sint-Petersburg, en waar zit ik? In Moskou. Maar na een prachtige herfstdag in de Russische hoofdstad, heb ik er vrede mee.

Het wordt nog eens wat, tussen Moskou en mij! 

Het Moskou van na de oorlog, gefilmd in kleur, met het commentaar van “een judas”.

(Eerste publicatie: 29-8-2012)

Tijdens mijn zeer bescheiden zoekwerk voor mijn vorige stukje (over panoramafilms in de USSR) stuitte ik op prachtige kleurenbeelden van het naoorlogse Moskou. Het betreft een documentaire van een kleine veertig minuten uit 2010, getiteld Tsvet zjzni. Nachalo (De fine fleur van het leven. Het begin), samengesteld uit fragmenten van bioscoopjournaals.

Je kijkt je ogen uit. (De kleurenbeelden beginnen op 1.18).

Naast nieuwbouw, zien we nog tal van houten huizen en ook moestuintjes. Modeshows, parades van gymnasten, zomerkampen voor pioniertjes, bijna lege straten met, eh, oldtimers, dakterrassen, een voetbalwedstrijd in het Dinamostadion (ik heb nog niet kunnen achterhalen welke precies)… Te veel om op te noemen. Mijn favoriete beelden: de parade van koeien (vanaf 29.19). En in de categorie ‘naïef en onbedorven’: de metershoge wietplanten op 22.36.

De gesproken tekst, gelezen door acteur Lev Doerov, is gebaseerd op de memoires van Aleksandr Tyrenko, volgens de toelichting bij de documentaire een ‘gewone Moskoviet’. Die tekst relativeert de voor het merendeel nogal opgetogen beelden. Bij nieuwbouw en verhuizende Moskovieten wordt opgemerkt dat heel Moskou op een wachtlijst stond voor betere woonruimte. Inwoners van Gorki (het huidige Nizjny Novgorod) schreven de regering in Moskou:  “We zijn dat geklets in de kranten en op de radio over het goede en gelukkige leven zo zat! De winkels zijn leeg, op de markt is alles duur”  (10.25).

Dat soort kanttekeningen zijn tegen het zere been van het groeiende leger USSR-adepten. Die krijgen daar een koliek van. Zo stuitte ik op deze reacties:

“Ze bouwen nieuwe huizen, en dat insect bromt over rijen. (…) Hij is uit een spleet gekropen vlak bij het riool, ze moesten die duizendpoot plattrappen”. Ook aardig: “Een brutale leugenaar, die commentator! Het is heel simpel om zijn grove geklets te ontmaskeren. Hij zegt dat hij toen een kind was (…), maar onder het masker van ‘ooggetuige’ vertelt hij heel volwassen dingen. Gewoon een judas.”  Waar dan weer reacties van anderen tegenover staan die de kanttekeningen onderschrijven.

Wat ik me afvraag: hebben alle fragmenten indertijd ook echt het bioscoopjournaal gehaald? Of zijn er ook niet uitgezonden beelden uit het archief gebruikt? Ik denk het laatste. Die aangeschoten man in het dorp (10.55), sowieso alle beelden uit dat dorp … Of  volgden die journaals het gebruikelijke stramien van de krantenartikelen uit die tijd? Eerst een lofzang op wat er allemaal al niet bereikt was onder de Sovjets, gevolgd door het onheilspellende woordje odnako, waarna een bepaalde misstand aan de kaak werd gesteld?

O ja, op 31.41, die zonnebril van Chroesjtjov! En van nog een paar figuren daar in de ereloge. En op 33.00, die mevrouw op dat bankje, weer zo’n zonnebril! Waren die in de mode? Werden die gratis uitgedeeld?

Naast nieuwbouw, zien we nog tal van houten huizen en ook moestuintjes. Modeshows, parades van gymnasten, zomerkampen voor pioniertjes, bijna lege straten met, eh, oldtimers, dakterrassen, een voetbalwedstrijd in het Dinamostadion (ik heb nog niet kunnen achterhalen welke precies)… Te veel om op te noemen. Mijn favoriete beelden: de parade van koeien (vanaf 29.19). En in de categorie ‘naïef en onbedorven’: de metershoge wietplanten op 22.36.

De gesproken tekst, gelezen door acteur Lev Doerov, is gebaseerd op de memoires van Aleksandr Tyrenko, volgens de toelichting bij de documentaire een ‘gewone Moskoviet’. Die tekst relativeert de voor het merendeel nogal opgetogen beelden. Bij nieuwbouw en verhuizende Moskovieten wordt opgemerkt dat heel Moskou op een wachtlijst stond voor betere woonruimte. Inwoners van Gorki (het huidige Nizjny Novgorod) schreven de regering in Moskou:  “We zijn dat geklets in de kranten en op de radio over het goede en gelukkige leven zo zat! De winkels zijn leeg, op de markt is alles duur”  (10.25).

Dat soort kanttekeningen zijn tegen het zere been van het groeiende leger USSR-adepten. Die krijgen daar een koliek van. Zo stuitte ik op deze reacties:

“Ze bouwen nieuwe huizen, en dat insect bromt over rijen. (…) Hij is uit een spleet gekropen vlak bij het riool, ze moesten die duizendpoot plattrappen”. Ook aardig: “Een brutale leugenaar, die commentator! Het is heel simpel om zijn grove geklets te ontmaskeren. Hij zegt dat hij toen een kind was (…), maar onder het masker van ‘ooggetuige’ vertelt hij heel volwassen dingen. Gewoon een judas.”  Waar dan weer reacties van anderen tegenover staan die de kanttekeningen onderschrijven.

Wat ik me afvraag: hebben alle fragmenten indertijd ook echt het bioscoopjournaal gehaald? Of zijn er ook niet uitgezonden beelden uit het archief gebruikt? Ik denk het laatste. Die aangeschoten man in het dorp (10.55), sowieso alle beelden uit dat dorp … Of  volgden die journaals het gebruikelijke stramien van de krantenartikelen uit die tijd? Eerst een lofzang op wat er allemaal al niet bereikt was onder de Sovjets, gevolgd door het onheilspellende woordje odnako, waarna een bepaalde misstand aan de kaak werd gesteld?

O ja, op 31.41, die zonnebril van Chroesjtjov! En van nog een paar figuren daar in de ereloge. En op 33.00, die mevrouw op dat bankje, weer zo’n zonnebril! Waren die in de mode? Werden die gratis uitgedeeld?

Waar luistert Moskou naar? Rammstein bij het Rode Plein, Okoedzjava op de Arbat.

(Eerste publicatie: 7-8-2012)

Het idee is van Tyler Cullen, student aan een filmschool in New York. Vraag aan een voorbijganger met oortjes in of een koptelefoon op waar hij naar luistert. Laat een stukje van de genoemde muziek horen en stap op de volgende voorbijganger af.

Tyler deed het vorig jaar in New York. Zijn idee werd in meerdere steden nagevolgd, onlangs ook in Moskou:

Het is vervreemdend. Zo veel mensen die rondlopen in dezelfde metropool, maar tegelijkertijd ook in een eigen wereld, afgedekt door een koptelefoon. Zo heeft ieder zijn eigen achtergrondmuziek: het Rode Plein met Rammstein. Zelf zou  ik op die plek natuurlijk kiezen voor Nathalie van Gilbert Becaud. (En daarna keihard American Girl van Tom Petty.)

Aardig is de man die naar Boelat Okoedzjava luistert (op 3.20). Hij loopt op de Arbat, waar je eigenlijk alleen naar diens Mijn Arbat mag luisteren, maar nou ja. Ook leuk: de jongen op 4.50 die vertelt dat hij naar een eigen nummer luistert. – Wie zingt het? – Ik zing het zelf.

Hier de versie uit New York:

En hier Amsterdam (“De Toppers. Niet verder vertellen!”):

Op 4.32 worden The Decembrists genoemd. Dat bandje kende ik niet, maar in Sint-Petersburg, toen dat Leningrad heette, hebben ze er nog eens een plein naar vernoemd. 

Duits wapentuig in Moskou op de enige bewaard gebleven Sovjet-kleurenfilm uit de oorlog

(Eerste publicatie: 20-6-2012)

Ik kwam dit filmpje tegen bij blogger Eugene. Volgens hem zien we hier de enige Sovjet-kleurenfilm uit de Tweede Wereldoorlog die bewaard is gebleven. De titel: Trofeeën van grootse veldslagen, gemaakt in 1943.

Het zijn intrigerende beelden, niet alleen vanwege die kleuren.

Met de toenemende successen van het Rode Leger ontstond er een probleem: wat doe je met al het buitgemaakte materieel? Als leek sta je daar niet zo bij stil, maar inderdaad: je laat al die tanks, vliegtuigen, kanonnen, vrachtwagens  en pontonbruggen niet zo maar wegroesten.

In april 1943 werd er een speciaal Trofee-comité gevormd dat zich moest gaan bezighouden met het verzamelen, afvoeren en sorteren van buitgemaakte spullen en plannen moest opstellen voor hergebruik. Twee weken later werden de taken en bevoegdheden nader gespecificeerd. (De betreffende verordeningen vindt u hier en hier, in het Russisch.)  De bevelhebbers aan het front dienden transport ter beschikking te stellen. Er werden demonteer-eenheden gevormd en er kwamen speciale afvoertreinen met hijskranen en (buitgemaakte) locomotieven. Bij de afvoer richting stations diende in eerste instantie gebruik te worden gemaakt van “leeg terugkerende wagens” (“с использованием в первую очередь обратного автопорожняка” – prachtig!). Het Trofee-comité diende ook nog zorg te dragen voor de inrichting in Moskou van een permanente tentoonstelling van buitgemaakt materieel.

Het filmpje bovenaan is gemaakt op die tentoonstelling in het Gorki Park. Die werd geopend op 22 juni 1943 (exact twee jaar na de Duitse invasie), werd voortdurend aangevuld en sloot uiteindelijk pas in 1948 haar deuren. Veel materiaal kwam terecht in het Museum van de Strijdkrachten van de USSR.

De propagandistische waarde van het filmpje is groot. Op het oog onbezorgde Moskovieten (let op het aantal dames in zomerjurken) wandelen tussen het oorlogstuig van de vijand, die – dat kan niet anders – gewoon verslagen gaat worden. Het bewijs is eigenlijk al geleverd, kijk maar. De ironische toon van de commentator (acteur Boris Tsjirkov) doet de rest.

Hier een korter, kaler filmpje, zwart-wit, met Duitse ondertitels (“sechsläufiger Granatwerfer”):

En in dit filmpje (vanaf 1.20) brengen “kameraden” van de Britse vakbonden in 1943 een bezoek aan de Moskouse tentoonstelling. Het onderwerp daarna in dit bioscoopjournaal (vanaf 2.26) is trouwens ook de moeite waard. Onder de titel: ‘Meer turf!” zien we beelden van Russisch turfwinning. Rond de tijd dat die beelden gemaakt werden, stond ook mijn vader turf te steken, in de buurt van Stolwijk:

Gebroederlijk in Stalins massagraf: bergbeklimmers en schoenpoetsers. Karl Schlögel over Moskou, 1937.

(Eerste publicatie: 12-3-2012)

Wat ook en gevaarlijk beroep was onder Stalin: bergbeklimmer. En was je in 1937 in Moskou schoenpoetser, dan was er ook een lelijke kans dat je 1938 niet zou halen.

Een van de plaatsen waar slachtoffers van de Stalinterreur een kogel in het achterhoofd kregen, was Boetovo, gelegen aan de rand van de hoofdstad. Tussen 8 augustus 1937 en 19 oktober 1938 werden daar ruim 20.000 mensen geëxecuteerd. De grafkuilen werden met zand afgedekt met behulp van een bulldozer, merk Komsomolets.

Karl Schlögel geeft in zijn omvangrijke studie Terreur en droom. Moskou 1937 een sociale ‘dwarsdoorsnee’ van de graven in Boetovo. Naamlozen belandden er naast prominente persoonlijkheden: generaals, sportlieden, piloten, kunstenaars – slachtoffers van op hol geslagen willekeur. Ook werden velen vermoord louter en alleen omdat ze tot een bepaalde etnische groep behoorden.

Opvallend, aldus Schlögel, is het grote aantal in Boetovo geëxecuteerde bergbeklimmers en alpinisten, die net als talloze anderen een rol kregen toebedeeld in de meest fantastische spionagecomplotten. Doordat zij zich vaak ophielden in grensgebieden, internationale contacten hadden en deelnamen aan gemengde expedities, waren zij een extra makkelijke prooi. En het waren niet de minste klimmers, naar enkelen van hen waren toppen in het Tian Shangebergte vernoemd. (Over de vermoorde alpinisten volgt nog een apart stukje).

Door Schlögel werd ik ook gewezen op een kleine etnische minderheid, waarvan de leden in de jaren dertig in Moskou veelal als schoenpoetser hun brood verdienden: de Ajsory of Assyriërs. De christelijke Assyriërs ontvluchtten in 1915 het etnisch geweld in Turkije. Een aantal vestigde zich in Georgië en Armenië, enkele tienduizenden trokken verder naar Rusland. Het Russisch niet machtig, waren ze veroordeeld tot eenvoudig handwerk. Schoenen poetsen en repareren werd hun specialiteit. Ziet u vandaag de dag in Moskou of Sint-Petersburg een kiosk met een schoenmaker, mooie kans dat daar een nakomeling van de Assyrische vluchtelingen uit Turkije in zit.

De Assyrische gemeenschap kreeg in de jaren dertig zware klappen. Hun vereniging werd opgeheven, de leiders geëxecuteerd. Ook de kleine scharrelaars met hun schoenenbedoeninkje werden vermoord, samen met zigeuners, waarzegsters en prostituees. Velen van hen belandden in een naamloos graf in Boetovo.

In Boetoevo vonden na eind 1938 geen executies meer plaats. Wel werd het terrein nog gebruikt voor testritten van het voor Stalin bestemde voertuig, type ZIS-110.  De barakken werden ook gebruikt voor krijgsgevangen, later kwamen er nog een sanatorium voor het Ministerie van Binnenlandse Zaken en een vakantiekamp voor de jeugd. In de jaren negentig werden opgravingen verricht. Er werden drie lagen van samengeklonterde stoffelijke resten blootgelegd. Er is nu een gedenkplaats, waarover hier (Engels) en hier (Russisch) meer.  

Schlögel schrijft in Terreur en droom. Moskou 1937 niet alleen over de terreur. Gedetailleerd komen tal van congressen, festiviteiten, parades, bouwprojecten en culturele manifestaties aan bod. Moskou is in 1937 een snelkookpan, een stad die in de hoogste versnelling is gezet, tegen de achtergrond van een levensbedreigende willekeur. Een hallucinerende combinatie van droom en terreur.

(Terreur en droom. Moskou 1937 verscheen in 2008 in het Duits, in 2011 in het Nederlands en Russisch: Карл Шлегель - Террор и мечта. Москва 1937.) 

Metrostroj bouwde en bouwt de Moskouse metro. En een lijstje van metro-ergernissen.

(Eerste publicatie: 22-1-2012)

Een mooi-ronkend filmpje over de Moskouse metro. Of beter gezegd: over Metrostroj, het bedrijf dat de metro gebouwd heeft en nog steeds bouwt. Aanleiding: het 80-jarig bedrijfsjubileum.

Het bedrijf kijkt al enige tijd over de grenzen en bouwt ook tunnels en bruggen in andere landen. Het filmpje is zó wervend, dat je na afloop de neiging hebt om te zeggen: doe u mij maar twee van die tunnels… Het is een beetje als een Nederlands filmpje over onze dijken.

Ook mooi om te zien is hoe het commentaar bij beelden uit de Sovjet-tijd (vanaf 05.20, bijvoorbeeld) niet detoneert binnen het moderne geheel. Misschien een aardig experiment: plak dat ronkende Sovjet-commentaar uit de jaren dertig eens onder een Nederlands filmpje over de Deltawerken. Ik vermoed een prachtig effect.

Een beetje flauw misschien, maar ik had dat filmpje nog niet gezien of ik stuitte elders op een lijst (in het Russisch) met Moskouse-metro-ergernissen. Die variëren van de zware, terugzwiepende deuren bij de ingang (krijg die liever niet tegen je hoofd), stilstaande roltrappen bij grote drukte, lelijke kiosken en het ontbreken van informatie in het Engels.Een ergernis zijn kennelijk ook de elektronische klokken die aangeven hoe lang geleden de vorige trein is vertrokken. Want is het niet logischer om aan te geven hoelang het nog duurt totdat de volgende trein arriveert? Misschien wel, maar ik vind dat juist wel leuk, want altijd denk je weer: jeetje, pas een minuut geleden ging de vorige trein weg en daar hoor ik de volgende alweer aankomen!

En ik maak nog maar even van de gelegenheid gebruik om mijn eigen filmpje op de trap van de metro van Sint-Petersburg te laten zien. Station Vasileostrovskaja. Ik stap de roltrap op, en … daar gaan we!

De leukste plaatsen van Moskou

(Eerste publicatie: 12-1-2012)

Kent u Tatjana van de Moskouse boekwinkel Moskva? Ik niet – althans niet persoonlijk, maar ik weet wel van haar bestaan. Tatjana doet een papiertje om uw boeken en doet dat zo goed dat de mensen voor haar in de rij staan.

Ik kwam Tatjana tegen in een fraai overzicht (Russisch- en Engelstalig) van bijzondere Moskouse locaties, op de site van Bolsjoj Gorod. Over de boekwinkel Moskva (Ul. Tverskaja 8/1): “Tenminste vanaf midden jaren negentig werkt hier een medewerkster met de naam Tatjana, die in 10 minuten elk niemendalletje verandert in een ideaal cadeau”. In de aanloop naar Nieuwjaar sta je bij haar zo een uur in de rij.

Intrigerend ook lijkt mij Дом Меда / Huis van Honing (u kunt dit ook vertalen als het Huis van de Honing – het Russisch kent geen lidwoorden, dus die keus is aan u). Hier vindt u allerlei soorten honing, ook heel zeldzame, uit heel Rusland. En ook kunt u koemis proeven. Leest u wel even, voordat u dat doet, wat Van Dale over koemis schrijft: “Bedwelmende drank der Kalmukken, door gisting uit zure melk van paarden, ezels of kamelen verkregen”. Mij intrigeert die koemis al jaren, maar nu helemaal, want ik ben bezig in een biografie van Anton Tsjechov. Die had tbc en dacht dat te bestrijden met koemis. (Huis van Honing: Ul. Novokoeznetskaja 5/10/1.)

En via Tsjechov komen we bij zijn vriend Fjodor Sjechtel, de architect van de Rjaboesjinski Villa, ook genoemd in het overzichtje van Bolsjoj Gorod. Daar ben ik wél geweest. Vooral de witte wenteltrap in de hal staat me nog helder voor de geest. Nuttige tip van Bolsjoj Gorod: ga er in de winter heen, dan gaat de façade niet schuil achter gebladerte (Malaja Nikitskaja, 6/2).

Aardig is natuurlijk ook het Museum van Sovjet-speelautomaten, waar ik al eerder over schreef. En verder vindt u in de lijst nog kerken, restaurants, wandelingen, het openluchtzwembad Tsjajka en … een minigolfbaan! Naast het zwembad, aan de Ul. Toertsjaninov, dus dat kunt u mooi combineren. Misschien dat ik daar bij mijn volgende bezoek eens een ronde ga spelen. En dan schrijf ik er zeker een stukje over.