Met de trein naar Leiden (2011) - met de tram door Leningrad (1973). Плывет моя сороковка по городу.

December 03, 2014 in transport/verkeer, jaren 70, sint-petersburg

(Eerste publicatie: 13-7-2011)

Wij van het weblog Rusland veraf en nabij gaan even de batterijen opladen. De komende twee weken zijn wij een deel van de dag te vinden op de Leiden Summer School in Languages and Linguistics voor een Masterclass Active Russian. Geen idee hoe of wat, en met wie, maar kwaad kan het nooit.

Misschien dat er tussen de bedrijven door nog een enkel stukje op dit blog zal verschijnen, maar de kans daarop is niet groot. Eind van de maand pakken we de draad weer op.

Verveelt u zich tijdens deze blogstilte en houdt u van Sint-Petersburg, dan brengen onderstaande filmpjes mogelijk nog enige verstrooiing. Inhoudelijk niet echt boeiend, maar wel mooie zwart-wit beelden van Leningrad in 1973. De vrouwelijke trambestuurder is van de remise op het Vasili Eiland waar ik eerder een stukje over schreef. “Плывет моя сороковка по городу”.

Emmer met Moeren: tram- en trolleybustaal van Sint-Petersburg

December 02, 2014 in architectuur, transport/verkeer, russische taal, sint-petersburg

(Eerste publicatie: 20-6-2011)

Altijd al een ereronde willen maken? In Sint-Petersburg kan het, en het is niet duur. U gaat naar het noorden van de stad en neemt daar tram 22. Als u op het juiste moment overstapt op tram 17, maakt u in korte tijd een rondje over de Prospekt van Cultuur, de Prospekt van Onderricht, de Prospekt Friedrich Engels en de Prospekt Loenatsjarski. In omgekeerde richting kan ook. Vanwege de eerbiedwaardige straatnamen (Loenatsjarski was Volkscommissaris van Onderwijs), wordt deze tramroute in de volksmond ook wel de Ereronde genoemd.

Na de Ereronde kunt op de Prospekt Loenatsjarski tram 57 nemen. U rijdt dan op de Vuilnisexpress. Die dankt zijn naam aan het eindpunt op de Loenatsjarski Prospekt, dat, in schril contrast met de Ereronde, de Vuilnisbelt wordt genoemd.

Een uitgebreide lijst met tram- en trolleybustaal in Sint-Petersburg vindt u hier. Natuurlijk zijn er koosnaampjes voor diverse tramtypes, zoals het Amerikaantje, de Sprinkhaan en de Blend-a-med. Dan heb je nog de Spring-in-‘t-veld (Попрыгунчик, een wagon die om de haverklap uit de rails loopt), de Kopeke (de trams van lijn 1) en de Emmer met Moeren (Ведро с гайками, een wagon van het type LM-99, die erg veel lawaai maakt).

Nog eentje dan: het werkwoord кольцеваться. Dat doet een tram die op het eindpunt een draai maakt. Ook aardig: Попрошайка (Bedelares, oftewel: de conductrice). En dan natuurlijk ook: Попрошайкина печка: het kacheltje bij de stoel van de conductrice. En met zo veel taalkundig vermaak ben je voor je het weet bij de Finish, oftewel: bij het Finlandstation.

Overigens maken tram en trolley in Sint-Petersburg moeilijke tijden door. De lokale overheid, die de stad zo graag wil opstoten in de vaart der volkeren, vindt het maar lastig, al dat elektrisch aangestuurd spul. Vooral het aantal wagons en tramlijnen neemt af. Liefhebbers van de tram en beschermers van de oude stad strijden voor het behoud van de remise op het Vasili Eiland.

Die functioneert al enkele jaren niet meer als remise, maar herbergt nog wel een trammuseum. Drie van de zes hangars hebben de status van regionaal monument. Er is een aanvraag ingediend om het gehele complex de status van federaal monument te verschaffen. Het is de vraag of die status er komt en of dat dan nog op tijd is om de remise te redden. De slopers lopen zich warm, er moet een tv- en filmcentrum komen met een hotel, een businesscentrum en ander winstgevend goed. Ik ben er vaak langsgelopen, langs de remise. Volgende keer moet ik ook maar eens naar binnengaan. Zo lang het nog kan. Voor je het weet heb je dit voor je neus:

Over de strijd voor het behoud van de remise leest u hier meer (Engels).

Bij FC Zenit is de kerk nooit ver weg. En een grammaticales tijdens het voetbal

November 30, 2014 in sport, voetbal, russische taal, sint-petersburg

(Eerste publicatie: 31-5-2011)

Hoeveel voetbalstadions zijn er met uitzicht op een kerk? Niet veel, denk ik. En hoeveel voetbalstadions zijn er met uitzicht op meerdere kerken? Nog minder, denk ik. Koop bij FC Zenit een kaartje voor een hoge ring en je ziet er drie. (Of misschien wel vier. Volgende keer even checken.) Kijk bijvoorbeeld even naar het eerste filmpje, zet ‘m stop op 0.40 en deel mijn verdriet. Er is een nieuw stadion in aanbouw. Heel modern en zo, en geen kerk in de buurt.

De twee filmpjes hieronder zijn van afgelopen zondag. Wij wonnen met 3-0 van Spartak Moskou. Het eerste doelpunt is van Danko Lazovic, die wij helaas nog kennen uit zijn PSV-tijd. Op de fansite van FC Zenit schreef iemand na zijn aankomst in Sint-Petersburg: Welkom, Slavische broeder!

En attentie, docenten Russisch! Het tweede filmpje bevat een prachtig voorbeeld van het gebruik van het nesoversjennyi vid in het Russisch. Meteen aan het begin zegt de commentator: Zenit vyigryvaet 2-0. Een ongeoefend Nederlands oor denkt dan te horen: Zenit wint (heeft dus al gewonnen) met 2-0. Nee, hier wordt gezegd: Zenit is met 2-0 aan het winnen, oftewel: ze staan met 2-0 voor, het is nog niet voorbij. (Wat meteen ook blijkt: Spartak krijgt er mooi nog eentje om de oren.) Het tegenovergestelde heb je natuurlijk ook: Zenit proigryvaet (Zenit staat achter), maar dat komt veel minder vaak voor.

Sint-Petersburg heeft een monument voor een wak

November 30, 2014 in sint-petersburg, tweede wereldoorlog

(Eerste publicatie: 26-5-2011)

Een monument voor een wak? Jazeker, een monument voor een wak. Sint-Petersburg heeft het.

Het monument is er sinds 2001 en ik moet er al heel vak langs zijn gelopen zonder het op te merken. Je moet ook wel weten waar het zit! Ga naar de Fontanka en loop bij nummer 21 de afloop af naar het water. En zie…

De tekst luidt: Hier uit een wak in het ijs haalden de inwoners van het belegerde Leningrad water. Volgens de omschrijvingen die ik tegenkwam, heeft de vrouw aan haar linkerhand of op haar linkerarm (het Russisch heeft één woord voor arm en hand) een kind en in haar rechterhand een emmer. Op de foto zie ik dat niet terug, maar ik ga het monument natuurlijk bekijken bij mijn eerstvolgende bezoek aan Sint-Petersburg.

Vorig jaar werden op 22 juni (de dag waarop in 1941 de Duitsers de Sovjetunie binnenvielen) om 04.00 uur bij het gedenkteken 1418 kaarsjes aangestoken, een voor elke dag van het beleg van Leningrad. Of dat ook dit jaar weer gebeurt, weet ik niet. Ik weet ook niet of mijn liefde voor de stad zo ver gaat, dat ik daar bij zou willen zijn, op dat tijdstip.

Rusland in het klein - Madurodam in Sint-Petersburg

November 27, 2014 in toerisme, sint-petersburg

(Eerste publicatie: 21-4-2011)

Komend najaar wordt hij pas echt in bedrijf gesteld, maar u kunt er zondag, tijdens de bouw, al een kijkje gaan nemen: een maquette van Rusland, van Kaliningrad tot Kamtsjatka, 80 meter lang, 600 meter in het vierkant. Ik heb weinig met Madurodam en aanverwante attracties, maar dit oogt indrukwekkend.

Er is inmiddels vier jaar aan het project gewerkt en de bouwers vinden het zelf ook erg indrukwekkend. Zo lezen we op de bijbehorende site dat de technische snufjes het bewijs vormen van het “grenzeloze intellectuele potentieel van het land”. Door de maquette zullen de Russen nog meer eerbied voor hun eigen land gaan voelen, terwijl buitenlanders nog eens te zien krijgen hoe aantrekkelijk het is om in Rusland te investeren. Wie weet. Mij lijkt die maquette gewoon leuk.

Onder een zes meter hoog gebergte gaat het technisch hart schuil. Daar wordt de verlichting gestuurd, die van oost naar west de dag en de nacht over het land laten schuiven. Hier wordt ook de treinenloop geregeld (er ligt zo’n 2 km spoor). De auto’s stoppen voor elkaar, kunnen inhalen en op elke plek worden neergezet: ze vinden zelf hun weg. Hoe dat technisch zit, wil ik niet weten, maar ook dit oogt weer indrukwekkend:

Ondanks de grote omvang van de maquette, hebben de makers oog voor aardige details. Hier is een camera-ploeg van het Eerste Kanaal uitgerukt voor een reportage over graancirkels:

Mijn oog viel in de filmpjes natuurlijk op het tankwagentje met het opschrift: Alles super. Niet alles aan het project is Russisch, er is een vrij grote Duitse betrokkenheid. Dat daarbij niet alles vlekkeloos is verlopen, blijkt op de site, waar modelbouwbedrijf Brima uit Gau-Algesheim er nogal van langs krijgt. Dat lijkt me niet chique en ook niet slim, als je het investeringsklimaat in Rusland wil promoten. Zeker niet als zoiets gebeurt in nogal onbeholpen Engels. (In February 2010 we had a meeting at the fair in Nurenberg with Mr. Preiser and Uwe Brillmayer told the phrase: " Russia is my second Motherland ". When you get big money, get some presents, eat in the good restaurants, in this case - russian mentality is the best. But when Russians asked - where was your good qualitative work - russian mentality began the BAD.)

De maquette-in-aanbouw is te bezichten: zondag 24 april, 12.00 – 17.00 uur. Toegang 350 roebel, kinderen 200 roebel. Ul.Tsvetotsjnaja 16. (M: Moskovskie Vorota).

Meer foto’s zijn hier te bekijken en ook op de site van het project zelf.

Dovenvereniging Leningrad – in 1937 een broeinest van ‘fascistische terreur’

November 27, 2014 in goelag, sint-petersburg

(Eerste publicatie: 14-4-2011)

Op 10 december 1937 werden in Leningrad 34 doven ter dood veroordeeld, negentien andere doven kregen tien jaar kamp. Ze werden schuldig bevonden aan de vorming van een “fascistisch-terroristische organisatie”, banden met het Duits consulaat en de voorbereiding van aanslagen op Sovjet-leiders. In 2008 werd op de gedenkplaats in Levasjovo, in de buurt van Sint-Petersburg, voor de vermoorde doven dit gedenkteken opgericht:

De veroordeelde doven waren allen lid van de zeer actieve Leningradse Vereniging van Doofstommen (Глухонемых - gluchonemych, letterlijk: doofstommen. Het woord doofstom was voor de oorlog ook in Nederland een ‘normaal’ woord, tegenwoordig wordt het niet of nauwelijks meer gebruikt.)

Wrang genoeg was het voorzitter Totmjanin zelf die de zaak in gang zette. Leden van zijn vereniging verdienden wat geld bij door zelfgemaakte ansichtkaarten aan de man te brengen. Als ‘eerlijke communist’ meldde Totmjanin dit bij de politie. Die deed huiszoeking bij enkele doven en vond daar kaartjes met de afbeelding van Hitler… Die bleken afkomstig van ene Albert Blühm (Блюм), een dove politieke emigrant uit Duitsland. Het ging om propaganda-kaartjes die in de jaren dertig in Duitse sigarettenpakjes zaten. Blühm had die pakjes opgestuurd gekregen van familie in Duitsland.

In 1937, op het hoogtepunt van de Stalin-terreur, was dit voor de beulen van de NKVD een kans voor open doel. Er werd een spionagezaak van gemaakt en er werden (met inschakeling van doventolken…) bekentenissen afgedwongen. Tot de geëxecuteerden behoorde ook voorzitter Totmjanin.

Ik raakte pas op de hoogte van deze ‘dovenzaak’ toen ik bovenstaande foto tegenkwam. Hier een filmpje over de onthulling van het beeld: [filmpje niet meer beschikbaar]

Het beeld staat op de gedenkplaats in Levasjovo, waar een kleine twintig jaar lang slachtoffers van de terreur gedumpt werden in massagraven. In het inmiddels hoog opgeschoten bos staan en liggen geïmproviseerde gedenktekentjes. Behalve het beeld voor de doven, zijn er ook officiële gedenktekens voor onder meer Poolse, Noorse, Duitse, Estse, Litouwse en Letse slachtoffers van de Stalinterreur. Bij mijn eerstkomende verblijf in Sint-Petersburg staat een bezoek aan Levasjovo zeker op het programma.

Levasjevo Gedenkplaats, Gorsjkoe Sjosse 143, dagelijks geopend van 09.00 – 18.00 uur. Vanaf metro Prospekt Prosvesjtsjenija bus 75 of taxibusje 455.

2.000 high fives op de roltrap? Gaan we in de metro van Sint-Petersburg ruim overheen!

November 16, 2014 in metro, sint-petersburg

(Eerste publicatie: 6-2-2011)

Altijd al een keertje willen doen: afdalen in de metro van Sint-Petersburg, staande op de roltrap met een lopende camera. Onlangs kwam het er eindelijk van. Eerst naar binnen bij mijn vaste opstapstation Vasiliostrovskaja (klemtoon op de tweede o):

Muntje in de tourniquet (kan ook met een soort abonnementenkaartje, maar dat had je vroeger in de Sovjetunie niet, dus dat vind ik niks), drie meter doorlopen en de roltrap op. Daar gaan we:

En hier zijn we op station Tsjernysjevskaja (klemtoon op de tweede e). Aan het begin van de spits, zittend op een bankje, lopende camera. Rusland is een slecht georganiseerd land, maar onder de grond loopt alles gesmeerd. Waarom dat daar wel kan, weet ik niet. In de spits om de minuut een trein:

Op de terugweg ging ik op Vasiliostrovskaja (klemtoon opnieuw op de tweede o) weer omhoog. Hier is goed te zien dat je bij het afdalen rechts gaat staan. Heb je haast, dan kan je links passeren. Op het bovenste filmpje, waar ik zelf afdaal, hoor je de voetstappen van de linkspasseerders.

En toen kwam ik dit prachtige filmpje tegen over de metro van New York. Als we dat nou ook eens in Sint-Petersburg gaan doen? Ik weet alleen niet wat ‘high five’ in het Russisch is. Gaaj faiv, vermoed ik. En die Rob, met z’n pathetic 2.000 high fives in drie kwartier, daar gaan we natuurlijk ruim, ruim, ruim overheen!

Socialistisch realisme en sport - 3: De doelman als poortwachter van het vaderland

November 14, 2014 in schilderkunst, sport, voetbal, sint-petersburg

(Eerste publicatie: 31-1-2011)

Mijn bescheiden voetballoopbaan ben ik begonnen als keeper. Rond mijn dertiende dacht ik dat mijn talenten beter tot hun recht zouden komen in het veld. En ik werd linksback. Ieder zijn verdriet.

Had mijn voetbaljeugd zich afgespeeld in de jaren dertig in de Sovjetunie, dan was ik misschien wel keeper gebleven. Tussen de palen genoot je toen aanzien! De dreiging van nazi-Duitsland werd steeds groter en over sport werd meer en meer geschreven in militaire termen. Bij het voetbal kreeg de doelman een speciale status: hij werd in literatuur, films en schilderkunst neergezet als de bewaker van de laatste verdedigingslinie. Dat het Russische woord voor doel eigenlijk poort betekent, maakte zijn symbolische waarde nog groter. De doelman werd de poortwachter van het vaderland.

Op het bovenstaande schilderij De doelman van Aleksandr Dejneka (1934) is de poortwachter een reus in vergelijking met de andere spelers. Hij overheerst het totale beeld. Zonder hem is het team verloren. Dat is ook het geval in de film De doelman uit 1936. Een boerenknul wordt ontdekt als doelman en verdedigt de poort van de Sovjetunie in een wedstrijd tegen het buitenlandse team de ‘Zwarte Stieren’ (een verwijzing naar het fascisme). De Zwarte Stieren spelen gemeen, maar de jonge doelman Anton houdt stand. In de laatste minuut stopt hij zelfs een strafschop, schiet de bal uit, rent er achteraan en scoort. Let ook op het contrast tussen de standvastige Anton en de doelman van de Zwarte Stieren: een miserabel, zenuwachtig mannetje:

Voor alle duidelijkheid klonk tijdens de film ook nog maar de Sportmars, met de tekst:

Wees gereed / wanneer het moment daar is / om de vijand te verslaan / verjaag ze van alle grenzen / linkerkant! rechterkant! / Sta niet te slapen. / Hé, doelman / bereid je voor op de strijd / als schildwacht ben je bij de poort gezet! / Bedenk dat er achter jou geen grensstrook meer is!

Nog een voorbeeld van de bijzondere status van de doelman was de nieuwe versie van het beeldje De voetballers van Iosif Tsjajkov. De originele, kleine variant van gips (1929) liet twee veldspelers zien. In 1939 werd een grote, bronzen variant gemaakt voor de Wereldtentoonstelling in New York. Daar draagt de onderste van de twee opeens handschoenen en een trui. Het beeld stond jarenlang op een ereplaats: het plein voor de Tretjakov Galerie in Moskou:

Eigenlijk is het maar goed dat de doelman in mijn voetbaljeugd niet zo’n bijzondere status had. Er glipte wel eens een balletje tussen m’n benen door. Daar werd niet om gelachen, maar het woord landverraad heeft in de kleedkamer nooit geklonken.

(Bron: de Russische vertaling van Mike O’Mahony – Sport in the USSR. Physical Culture – Visual Culture.)

Hier deel 1 en deel 2 en deel 4.

Socialistisch realisme en sport - 2: Meisje in voetbalshirt

November 14, 2014 in schilderkunst, sint-petersburg

(Eerste publicatie: 27-1-2011)

Ik liep door het prachtige Russisch Museum in Sint-Petersburg en zag haar al van verre: het Meisje in voetbalshirt (Aleksandr Samochvalov, 1932).

Eigenlijk was ik op zoek naar een ander schilderij van Samochvalov: S.M Kirov neemt een parade van sporters af, maar dat hing niet op zaal. (Waarom juist dat doek me zo interesseerde, leest u hier). Ik moest het doen met wat er wel hing van Samochvalov. Dat was geen straf.

De moderne, in sport geïnteresseerde museumbezoeker denkt bij Meisje in voetbalshirt natuurlijk meteen: Juventus!*) De Italiaanse club heeft dezelfde kleuren (en wordt ook wel – niet helemaal toepasselijk in dit geval – De oude dame genoemd). Samochvalov dacht aan heel andere dingen: hij wilde een moderne Sovjet-vrouw uitbeelden, die bevrijd van kapitalistische ketenen aan zelfontplooiing kan doen. Combineer dat met de toen heersende sport- en gymnastiekcultus en je krijgt het Meisje in voetbalshirt. Het meisje (de jongedame, zo u wilt) op het schilderij is Jevgenija Adamova, waarvan ik alleen weet dat ze onderwijzeres was.

In dezelfde zaal hing nog meer werk van Samochvalov. Het leuke is dan, als je zo eens rondkijkt, dat het geheel meer is dan de som der delen. Je krijgt er gratis een aantal gedachten en conclusies bij. Vlakbij Meisje in voetbalshirt hing Gemilitariseerde Komsomol (1932-1933):

Ik ben wel tien keer tussen beide doeken heen en weer gelopen en m’n kop d’r af als daar in het midden niet dezelfde onderwijzeres Jevgenija Adamova ligt. Een dromerige Jevgenija sluit haar beide handen bijna liefdevol om het geweer. Ik weet niet waar ze op dat moment aan denkt, maar volgens mij niet aan schietoefeningen. Het maakt het lijfelijke, lichamelijke van Meisje in voetbalshirt meteen een stuk sterker. Die loshangende veters in het shirt zijn opeens behoorlijk suggestief.

En toen stond ik plots, boem, oog in oog met dit schilderij:

De conductrice, ook van Samochvalov (1928). Die gooit haar dikke jas open en onthult een bijna doorzichtige jurk. Je ziet de contouren van wat daar weer onder zit. Terwijl de stevige jas toch duidt op winterse temperaturen.

In lichte verwarring verliet ik het Russisch Museum. Ik ga op zoek naar boeken over Samochvalov. Ik wil weten wie die Jevgenija Adamova was en waar Samochvalov met zijn gedachten zoal zat.

Hier deel 1 en deel 3.

*) Een bekend medewerker van Studio Sport, regelmatig in beeld, corrigeerde mij. De moderne, in sport geïnteresseerde museumbezoeker denkt hier volgens hem niet meteen aan Juventus, maar aan Heracles.