(Eerste publicatie: 27-1-2011)
Ik liep door het prachtige Russisch Museum in Sint-Petersburg en zag haar al van verre: het Meisje in voetbalshirt (Aleksandr Samochvalov, 1932).
Eigenlijk was ik op zoek naar een ander schilderij van Samochvalov: S.M Kirov neemt een parade van sporters af, maar dat hing niet op zaal. (Waarom juist dat doek me zo interesseerde, leest u hier). Ik moest het doen met wat er wel hing van Samochvalov. Dat was geen straf.
De moderne, in sport geïnteresseerde museumbezoeker denkt bij Meisje in voetbalshirt natuurlijk meteen: Juventus!*) De Italiaanse club heeft dezelfde kleuren (en wordt ook wel – niet helemaal toepasselijk in dit geval – De oude dame genoemd). Samochvalov dacht aan heel andere dingen: hij wilde een moderne Sovjet-vrouw uitbeelden, die bevrijd van kapitalistische ketenen aan zelfontplooiing kan doen. Combineer dat met de toen heersende sport- en gymnastiekcultus en je krijgt het Meisje in voetbalshirt. Het meisje (de jongedame, zo u wilt) op het schilderij is Jevgenija Adamova, waarvan ik alleen weet dat ze onderwijzeres was.
In dezelfde zaal hing nog meer werk van Samochvalov. Het leuke is dan, als je zo eens rondkijkt, dat het geheel meer is dan de som der delen. Je krijgt er gratis een aantal gedachten en conclusies bij. Vlakbij Meisje in voetbalshirt hing Gemilitariseerde Komsomol (1932-1933):
Ik ben wel tien keer tussen beide doeken heen en weer gelopen en m’n kop d’r af als daar in het midden niet dezelfde onderwijzeres Jevgenija Adamova ligt. Een dromerige Jevgenija sluit haar beide handen bijna liefdevol om het geweer. Ik weet niet waar ze op dat moment aan denkt, maar volgens mij niet aan schietoefeningen. Het maakt het lijfelijke, lichamelijke van Meisje in voetbalshirt meteen een stuk sterker. Die loshangende veters in het shirt zijn opeens behoorlijk suggestief.
En toen stond ik plots, boem, oog in oog met dit schilderij:
De conductrice, ook van Samochvalov (1928). Die gooit haar dikke jas open en onthult een bijna doorzichtige jurk. Je ziet de contouren van wat daar weer onder zit. Terwijl de stevige jas toch duidt op winterse temperaturen.
In lichte verwarring verliet ik het Russisch Museum. Ik ga op zoek naar boeken over Samochvalov. Ik wil weten wie die Jevgenija Adamova was en waar Samochvalov met zijn gedachten zoal zat.
*) Een bekend medewerker van Studio Sport, regelmatig in beeld, corrigeerde mij. De moderne, in sport geïnteresseerde museumbezoeker denkt hier volgens hem niet meteen aan Juventus, maar aan Heracles.