(Eerste publicatie: 14-4-2011)

Op 10 december 1937 werden in Leningrad 34 doven ter dood veroordeeld, negentien andere doven kregen tien jaar kamp. Ze werden schuldig bevonden aan de vorming van een “fascistisch-terroristische organisatie”, banden met het Duits consulaat en de voorbereiding van aanslagen op Sovjet-leiders. In 2008 werd op de gedenkplaats in Levasjovo, in de buurt van Sint-Petersburg, voor de vermoorde doven dit gedenkteken opgericht:

De veroordeelde doven waren allen lid van de zeer actieve Leningradse Vereniging van Doofstommen (Глухонемых - gluchonemych, letterlijk: doofstommen. Het woord doofstom was voor de oorlog ook in Nederland een ‘normaal’ woord, tegenwoordig wordt het niet of nauwelijks meer gebruikt.)

Wrang genoeg was het voorzitter Totmjanin zelf die de zaak in gang zette. Leden van zijn vereniging verdienden wat geld bij door zelfgemaakte ansichtkaarten aan de man te brengen. Als ‘eerlijke communist’ meldde Totmjanin dit bij de politie. Die deed huiszoeking bij enkele doven en vond daar kaartjes met de afbeelding van Hitler… Die bleken afkomstig van ene Albert Blühm (Блюм), een dove politieke emigrant uit Duitsland. Het ging om propaganda-kaartjes die in de jaren dertig in Duitse sigarettenpakjes zaten. Blühm had die pakjes opgestuurd gekregen van familie in Duitsland.

In 1937, op het hoogtepunt van de Stalin-terreur, was dit voor de beulen van de NKVD een kans voor open doel. Er werd een spionagezaak van gemaakt en er werden (met inschakeling van doventolken…) bekentenissen afgedwongen. Tot de geëxecuteerden behoorde ook voorzitter Totmjanin.

Ik raakte pas op de hoogte van deze ‘dovenzaak’ toen ik bovenstaande foto tegenkwam. Hier een filmpje over de onthulling van het beeld: [filmpje niet meer beschikbaar]

Het beeld staat op de gedenkplaats in Levasjovo, waar een kleine twintig jaar lang slachtoffers van de terreur gedumpt werden in massagraven. In het inmiddels hoog opgeschoten bos staan en liggen geïmproviseerde gedenktekentjes. Behalve het beeld voor de doven, zijn er ook officiële gedenktekens voor onder meer Poolse, Noorse, Duitse, Estse, Litouwse en Letse slachtoffers van de Stalinterreur. Bij mijn eerstkomende verblijf in Sint-Petersburg staat een bezoek aan Levasjovo zeker op het programma.

Levasjevo Gedenkplaats, Gorsjkoe Sjosse 143, dagelijks geopend van 09.00 – 18.00 uur. Vanaf metro Prospekt Prosvesjtsjenija bus 75 of taxibusje 455.