Meneer de president, goeiemorgen...

———————

——————-

(Inspiratie: Boudewijn de Groot en, vooral, Lennaert Nijgh.) 

MENEER DE PRESIDENT, GOEIEMORGEN

Meneer de president, goeiemorgen,

fijn geslapen in je mooie droompaleis?

Die lijken op het slagveld, niet geborgen,

brengen jou toch als groot man niet van de wijs?

Die kraters van jouw machtige raketten,

de volle schuilkelders in weer zo’n vage stad,

Dat rare volk dat zich steeds maar blijft verzetten,

Doen je vast niet denken aan jouw Leningrad. …

Al die moeders, het is jou om het even,

in Koersk, Smolensk en Wolgograd.

Die willen weten waar hun zonen zijn gebleven,

meneer de president, ach wat.

Vanaf de allereerste dag door jou bedrogen,

gesneuveld in de verre modder en de kou.

Het waren jochies nog met bleke, bange ogen,

meneer de president, ach nou.

En als straks je fijne troepen paraderen,

ter viering van die zege ooit op 9 mei,

Met wat minder generaals om jou te eren,

trekt wat nog rest toch maar weer mooi aan jou voorbij.

Je religieuze vrienden met hun grote dromen,

de redding van het christendom zijn zij.

Brand een kaarsje met hen voor hun derde Rome

en denk daar half Europa dan nog bij. 

Waarschuw telkens weer voor het weke Westen,

waar decadentie het steeds wint van pure kracht.

Wat goed is voor het land weet jij het beste,

Vrije verkiezingen is iets waar jij om lacht.

Met rijke makkers en je tientallen miljarden,

met gas en olie voor nog minstens duizend jaar,

en je jachten, je paleizen en je garde.

En denk vooral niet aan die laatste tsaar. 

Hij beschermt ons tegen nog veel meer ellende,

voert ons terug naar onze grenzen van weleer.

Hij hoedt ons voor die bruine NAVO-bende;

onze president - zo’n peer!

————-

Hier het - niet te overtreffen - origineel:

Hoe Poetins ‘ideologie van de belegerde vesting’ en de rehabilitatie van Stalin de ontwikkeling van Rusland in de weg zitten.

----------------

View fullsize

STALIN IS MET ONS!

Stalins systeem was niet alleen immoreel en misdadig, het was ook uiterst ineffectief en kostbaar. De stalinistische kenmerken van het moderne Rusland worden steeds sterker, en dat doet vrezen voor de toekomst van het land.

Leonid Gozman schreef onderstaand opiniestuk voor Forbes.

De overheid wordt er vaak van beschuldigd dat ze het stalinisme doet herleven. Dat houdt verband met twee zaken: ten eerste met de voorzichtige, maar consequente rehabilitatie van Stalin zelf, ten tweede met de afkeer van het huidige regiem. Tegenstanders gebruiken het woord ‘stalinisme’ niet om het regiem te karakteriseren, maar om hun negatieve houding ten opzichte van het regiem uit te drukken.

Daar komt dan steeds een voor de hand liggend antwoord op: dat niets in het land lijkt op de onderdrukking onder Stalin en zoiets, naar het lijkt, ook niet in de planning zit. En dat het dus laster is. Zoals de Sovjet-propagandisten zeiden: “In machteloze woede …”

Maar hoewel wreedheid en bloedvergieten zeer belangrijke eigenschappen waren van de Stalinperiode, bestond het systeem uit meer. Er waren andere zaken die voor het regiem kenmerkend waren. Hun samenhangende verschijning in de huidige tijd maakt de these van het herleven van het stalinisme zeer overtuigend.

View fullsize

Overwinningsdag (Sint-Petersburg, 2017) 

De mens als middel. In de ogen van de communistische leiders, net als in de ogen van de piramidenbouwers, waren mensen niet meer dan materiaal dat kon worden gebruikt. Dat kwam niet alleen naar voren in het schrikbarende aantal slachtoffers van de industrialisatie en de collectivisatie, maar in nog veel meer. Bijvoorbeeld uit de prioriteit van ‘Groep A’ (de productie van productiemiddelen) ten opzichte van ‘Groep B’ (productie van datgene wat mensen konden gebruiken). Zoals Vasili Aksjonov zei, de bolsjewieken hebben gedurende de tientallen jaren van hun bestuur niets gecreëerd voor “het kleine menselijke gemak”.

Het huidige niveau van levensgemak is niet de verdienste van de overheid, maar een gevolg van het feit dat, ondanks de voorwaardelijkheid van ons privé-bezit, de economie in grote lijnen functioneert als een markteconomie. De overheid zelf, die een militaristische begroting aanneemt, die het welzijn en zelfs het leven van mensen opoffert aan de eigen ambities en de belangen van de bestuurlijke elite (duidelijke voorbeelden zijn de contra-sancties, de ‘Dima Jakovljev-wet’, de sloop van kiosken), laat duidelijk zien dat – net als in de tijd van Stalin – mensen voor haar op de laatste plaats komen. De waandenkbeelden van de eigen grootsheid, de absolute soevereiniteit en, uiteraard, de eigen veiligheid, krijgen prioriteit.

Het controleren van gevoelens. Elke overheid controleert bepaalde aspecten van het gedrag van de burgers – van het gebod om te stoppen voor een rood licht tot aan sancties op samenwerking met een buitenlandse inlichtingendienst. Maar het communistische systeem probeerde niet alleen op tal van terreinen het gedrag te controleren, inclusief kledingstijl, haarlengte en het beroemde “Onze mensen gaan niet met een taxi naar de bakker”, maar ook de gevoelens, die ook overeen moesten stemmen met de canon.

Vandaag de dag schrijft een nieuwe, helemaal niet communistische overheid voor waarop, en op wat voor wijze, je trots moet zijn, en waarom, en op wat voor wijze, je moet rouwen. De repressieve wetten die het land als een golf overspoelen, hebben in veel gevallen betrekking op het bestraffen van gevoelens die vanuit de overheid bezien onaanvaardbaar zijn. Informele sociale controle komt de geschreven wetten te hulp. Een mening uiten die afwijkt van de ‘juiste’ is bij veel onderwerpen al uiterst lastig en psychisch niet ongevaarlijk. De angst is aan het terugkeren.

Vijanden rondom. De ideologie van de belegerde vesting is niet vandaag bedacht. Maar onder Stalin had ze een basis: de imperialisten haten ons, omdat wij staan voor de wereldrevolutie en de bevrijding van de onderdrukten. In de jaren na de Revolutie leken de leiders van het land echt te geloven dat de Westerse landen juist om die reden vroeg of laat de Sovjetunie zouden aanvallen.

De ‘belegerde vesting’ van vandaag is mentaal gevaarlijker dan die van toen. Volgens de overheidsconceptie haten ze ons gewoon, omdat we zijn zoals we zijn, vanwege de goedheid en het licht dat wij de ondankbare wereld brengen. Ze hebben ons altijd gehaat en wilden ons altijd vernietigen. Onze vijanden van vandaag zijn niet de heersende klassen, maar volken als zodanig – Engelsen, Georgiërs, Polen. De immanente haat tegen Rusland betekent dat oorlog of onvermijdelijk is, of slechts afgewend kan worden door voorraden droog kruit. Een vraag over, bijvoorbeeld, de kwaliteit van de gezondheidszorg wordt in deze context onpatriottisch.

Anti-intellectualisme. Stalin hield zijn negatieve houding tegenover intellect en opleiding niet verborgen. Hij noemde Boecharin “onze geletterde”, en noemde hem zo een vijand.

Voor de huidige overheid is het archaïsche een natuurlijke bondgenoot. In de vorm van een urenlange rij voor heilige relikwieën of in de vorm van een arbeiderscollectief van een fabriek met verouderde machines. De houding van de machthebbers tegenover intellectuelen is op z’n best waakzaam, en tegenover de plaatsen waar zij verblijven en worden voortgebracht – tegenover vooraanstaande onderwijsinstellingen en wetenschappelijke instituten – openlijk vijandig.

View fullsize

Moederland! Vrijheid! Poetin! (Sint-Petersburg, 2017)

Autocratie contra de wet. Onder Stalin stonden de grondwet en de wetten volledig los van de werkelijkheid. De wil van de leider en zijn landvoogden was allesbepalend. Het was een tot het uiterste doorgevoerde autocratie, waarvan Poesjkin ooit droomde dat die vernietigd zou worden.

Vandaag hebben de wetten en de grondwet ook een decoratief karakter. Het gaat niet alleen om het gecorrumpeerd zijn van de rechtbanken en van het strafrechtelijk systeem. Bij de concrete toepassing van het recht, en ook bij burgers die richtlijnen zoeken, is de positie van de leiding, in het bijzonder van de belangrijkste persoon, oneindig veel belangrijker dan welke juridische procedures dan ook. Zoals in de film Leviathan bestaat het recht slechts zolang het niet botst met de wensen of de belangen van de leiding.

Rechtssubjecten doen vrijwillig afstand van hun volmachten. Je kan je niet voorstellen dat de Staatsdoema een wetsvoorstel dat van de president komt, afwijst (ook al kunnen afzonderlijke parlementsleden, die met alle anderen hebben meegestemd, in privé-gesprekken hun onvrede uiten). En de Federatieraad heeft niet alleen unaniem de president het recht gegeven om buiten de landsgrenzen de strijdkrachten in te zetten, zonder daar een beperking in tijd of territorium aan te verbinden, maar heeft dat zelfs gedaan zonder ook maar een debat! De autocratie heeft natuurlijk nog lang niet het niveau bereikt als onder Stalin, maar de tendentie maakt indruk.

Illusie in plaats van werkelijkheid. Het Stalinsysteem berustte op een leugen. Het verleden en het heden werden verminkt. De productiecijfers van industrie en landbouw, militaire verliezen, demografische cijfers – alles was geheim, en wie een reëel beeld probeerde te geven, werd onderdrukt. Het volk kreeg die cijfers gepresenteerd waarvan de leiding vond dat het de juiste waren om te presenteren.

Dankzij de moderne technologie en de fundamenteel andere structuur van de samenleving is het niet meer mogelijk om zo ongegeneerd te liegen. Toch vervangt de moderne Russische overheid, gebruikmakend van een monopolie op de televisie, met behoorlijk succes het verleden van het land door een mythe die haar zelf goed uitkomt, vertelt ze over de successen van de ‘Russische wereld’ en de morele autoriteit van het land, doet ze aan de mensen gedane beloftes vergeten, verklaart ze mislukkingen aan de hand van intriges van binnen- en buitenlandse vijanden, en successen aan de hand van het persoonlijk ingrijpen en de wijsheid van één persoon. De mate waarin de werkelijkheid wordt verminkt, komt al in de buurt van wat in de tijd van Stalin gebeurde.     

Repressief apparaat. Het repressieve apparaat vormde de basis van het staatsbestel onder Stalin. De rol ervan werd daarna kleiner, het beperkte zich tot datgene waarmee het zich in feite dient bezig te houden.

De laatste jaren zien we de wedergeboorte van het repressieve apparaat. Er worden nieuwe structuren gevormd, de oude worden ruimhartig gefinancierd. Binnen het systeem van de macht wordt het steeds moeilijker om mensen te vinden die geen dienst hebben gedaan in de organen. Er wordt serieus gesproken over de presumptie van juistheid van alles wat medewerkers vanpolitie en justitie doen. In feite zijn zij allang bevrijd van de verantwoordelijkheid voor wreedheid en machtsmisbruik.

Wat valt er te verwachten? Stalins systeem was niet alleen immoreel en misdadig, maar ook uiterst ineffectief en kostbaar. Na een serie onsamenhangende en inconsequente pogingen tot zelfhervorming, stortte de staat die door Stalin was gemaakt ineen.

Door de sterker wordende Stalinistische kenmerken van het huidige systeem kunnen we niet optimistisch zijn over de toekomst. Het moderne Russische staatsbestel heeft geen mechanismen om zich te ontwikkelen, heeft zich gedistantieerd van het vooruitstrevende deel van de samenleving of staat daar zelfs vijandig tegenover, en is afhankelijk van de wil van één persoon. Het kan daardoor zomaar hetzelfde lot ten deel vallen als de staat, op de brokstukken waarvan het is gebouwd.

Laat alle hoop over Rusland onder Poetin varen. Navalny over de bloedzuigers die het land leegzuigen en kapotmaken.

Er is een Rusland een kaste van onaanraakbaren die het land beschouwen en bestieren als wingewest. Geweld wordt niet geschuwd, de banden met de misdaad zijn hecht. Zij combineren economische met politieke macht en zijn daardoor niet aan te pakken. Hoe ver de onaanraakbaren kunnen gaan in hun ongebreidelde, meedogenloze jacht op rijkdom, komt in weinig zo duidelijk naar voren als in onderstaande film van Aleksej Navalny. Kijk en huiver, en u verliest alle hoop waar het de toekomst van Poetins Rusland betreft:

De film circuleert al sinds begin deze maand op internet en is in Rusland al miljoenen keren bekeken. Ik plaats hem nu pas, omdat ik er vandaag  - techniek is niet mijn grootste vriend – pas achterkwam dat je Engelse titels kunt laten meelopen. Even onder in de balk op het ‘papiertje’ klikken…

Nu heeft elk nadeel zijn voordeel. Doordat ik de film nu pas plaats, hebben we inmiddels ook de reactie van procureur-generaal Joeri Tsjajka, wiens zonen in Navalny's film zo’n abjecte rol spelen – gedekt als zij zich weten door hun zeer hoge connecties. Het Kremlin was eerder tot weinig commentaar bereid. Het ging hier immers om de zonen van de proceur-generaal, zo zei premier Medvedev, niet om de procureur-generaal zelf. Dat die reactie onzinnig is, blijkt wel uit het feit dat Tsjajka zelf zich vervolgens toch genoodzaakt zag om met een verweer te komen. Om zich met dat verweer nog verder te defameren.

Want, mijn hemel, hoe fout kan je zijn. Geen woord wijdt Tsjajka aan de beschuldigen uit de film, de naakte feiten die worden opgelepeld en die voor iedereen met een beetje vernuft en doorzettingsvermogen te controleren zijn. Geen woord! Tsjajka heeft het, alinea’s lang, liever over de ‘duistere krachten’ achter Navalny’s film. Want dat Navalny zelf het geld zou hebben voor zo’n professioneel gemaakt werkstuk, dat gelooft u toch zeker zelf niet? Nee, het zijn de geheime diensten van het Westen die erachter zitten, samen met de Amerikaanse zakenman Bill Browder, die natuurlijk nog een appeltje te schillen heeft met Rusland (googelt u even op Browder en Magnitsky).  

Laat het Kremlin Tsjajka vallen? Gunt het Navalny die eer? En, belangrijker nog: wie gaan er dan mee in Tsjajka’s val? Wie beslist daarover? Wat weet Tsjajka over andere (zeer) hoog geplaatsten in zijn directe omgeving? Wie lijkt het veiliger om de procureur-generaal en zijn familie maar met rust te laten? 

Aanvulling: Nieuwe gegevens over de inkomsten van mevrouw Lopatkina, de 'ex'  van plaatsvervangend procureur-generaal Lopatkin vindt u hier. (Russisch).

Aleksej Navalny

Vasja Lozjkin en de laatste tango van Poetin

View fullsize

Vasja Lozjkin kan niet tekenen (zegt hij zelf) en niet zingen (zegt hij zelf). Galerie-houders moesten zijn werk niet. Internet werd zijn podium en Vasja werd een van de populairste Russische kunstenaars van dit moment.

Hij reageert in zijn tekeningen niet op de alledaagse actualiteit (alweer naar eigen zeggen), maar af en toe spuit die actualiteit van zijn werk af. Dat is vooral het geval wanneer hij samenwerkt met designer, tekenfilmmaker en regisseur Andrej Zakirzjanov. Die voorzag een aantal van Lozjkins liedjes van een bijpassend filmpje. Het resultaat is doordringend en scherp.

In bovenstaand filmpje herkennen we de heren Poetin en Medvedev, die zich op het schip Vperjod Rossija (Hup Rusland) overgeven aan een laatste tango.

Гром и молния, дождь и буря / Donder en bliksem, regen en storm

Обжигающий северный ветер / Snijdende noordenwind

В моем сердце бушует пламя / In mijn hart raast een vlam

Под ногами бурлит океан / Onder m’n voeten kolkt de oceaan

С молодным интересным парнишкой / Met een jong, interessant jochie

Испытать запоздалое счастье / Laat gekomen geluk ervaren

И пускай нас проглотит стихия / Laat het natuurgeweld ons verzwelgen

Белоснежный хмельной капитан / De sneeuwwitte dronken kapitein

Танго! Последнее танго танцуем с тобой мы в единственный раз  / Tango! Wij dansen een tango voor de eerste en enige keer, tango!

Танго! В пучине безумных страстей поклялись друг без друга не жить / Tango! In een draaikolk van waanzinnige hartstocht zweren we niet zonder elkaar te zullen leven

Dit geeft toch vrij overtuigend het apocalyptische gevoel weer dat je bekruipt wanneer je op dit moment de ontwikkelingen in Rusland volgt. O ja, aan het eind van het filmpje verschijnt in beeld: Онo утонулo / Die is gezonken. Dat is een verwijzing naar een antwoord dat Poetin ooit gaf op de vraag van Larry King bij CNN wat was er gebeurd was met de onderzeeboot Koersk. “Die is gezonken.”

Vasja Lozjkin tekent ook vaak katten. En omaatjes met een bijl. Dáár wilde ik het eigenlijk over hebben, maar dat komt nog wel een keer. 

Wie is er lelijk geweest tegen de kleine poes?

Odessa belt met Poetin. “Hier Odessa. Ga naar huis, Vladimir Vladimirovitsj.”

Als Odessa niet bestond, zou de stad moeten worden uitgevonden.

Wat een mooie manier om Vladimir Vladimirovitsj Poetin de waarheid te vertellen. Met de humor waar de havenstad bekend om staat. Je belt ‘m gewoon op en zegt, heel vriendelijk: Владимир Владимирович, идите домой. / Vladimir Vladimirovitsj, ga naar huis.

0.55. Zo gedragen zich in Odessa zelfs de buren in een kommoenalka niet. Dus: gooi het water weg, doe het licht uit en ga naar huis.

1.08. Wij zijn in Odessa, net als op de Krim, gewend om alles aan Russen te verhuren. Maar wel in de zomer. En zelfs een klein kamertje in een bijgebouwtje. Maar alleen wel voor heel veel. Hebt u de centjes niet voor. Ga naar huis, Vladimir Vladimirovitsj.

2.14. U spreekt met een beeldhouwer uit Odessa. Het is mijn beroep is om het overbodige weg te tikken (?). Ga naar huis, Vladimir Vladimirovitsj.

2.37. Ik ben seksuoloog. Echt waar. Ik werk in Ziekenhuis no. 50. Vladimir Vladimirovitsj, u bent al boven de zestig. De Krim, de hele Oekraïne, dat trekt u niet (?). Ga naar huis, Vladimir Vladimirovitsj.

2.56. Ze hebben me hier verteld dat u mij persóónlijk wilt beschermen. Waarom stuur je dan soldaten, tankbestuurders. Kom liever zelf, persoonlijk! Luister, ga liever naar huis. Tot ziens.  

3.30. Deze belt uit New York, uit Brighton Beach, uiteraard. Er zitten daar nogal wat Russen en of Volodja (= Vladimir) die niet een beetje wil komen beschermen. “Voobsjtsje, go chome, naverno.”

3.45. Deze jongeman meldt dat er soldaten op de Krim zijn gesignaleerd (“Nee, nee, geen Russische, absoluut niet!”). Hij adviseert Vladimir Vladimirovitsj om naar huis te gaan en om daar eens te kijken of er daar misschien niet ook iets – “wat god verhoede” -  is ingepikt. Er komt een telefoontje tussendoor van Viktor Fjodorovits (Janoekovitsj). “Zeg dat ‘ie even wacht”. “Hoe lang?” “Een jaar of honderd.”   

4.32. Deze muzikant is gaarne bereid om uit te leggen hoe je tijdens het spelen de buren overlast kan besparen.  En hij besluit met het lied Afscheid van een Slavisch meisje.  

Odessa, Odessa, hoe lang geleden al was ik er voor het laatst …

President Poetin en de geest van tsaar Nicolaas II. Ben Judah’s beklemmende analyse van een regime dat zijn eigen graf aan het graven is.

Hoe stabiel is Rusland? Ben Judah beschrijft in 'Fragile Empire' hoe Vladimir Poetin door alle concurrentie te elimineren uiteindelijk zijn eigen positie heeft ondermijnd. De machtigste man van Rusland regeert over een land van gebroken schakels met, net als onder Nicolaas II, een onzekere toekomst. 

Zou het de laatste tijd vaak gebeuren? Met al die ontrust in de Oekraïense achtertuin van Poetin? Dat de Russische president bezocht wordt door de geest van tsaar Nicolaas II?  Ben Judah schrijft in zijn indrukwekkende boek Fragile Empire. How Russia fell in and out of love with Vladimir Putin over de angstdromen van Ruslands machtigste man: “The Tsar would creep closer, bent crooked, beseeching Putin to behave exactly as he did: to hold on, to relinquish nothing, never to abdicate in favour of the quibbling liberals who risk handing the inheritance to hysterics, to rule as he must, to rule alone, in the name of the stability that Russia needs at all costs.”

Een onzekere president Poetin. Hoe anders was dat zo’n tien jaar geleden. Zijn macht en populariteit leken onaantastbaar, hoge olieprijzen en de uitschakeling van concurrerende machtsfactoren leken Rusland de stabiliteit te hebben gebracht waar het land naar snakte.

Waar ging het mis? Judah beschrijft het gedetailleerd. Zijn Fragile Empire is een röntgenfoto van Rusland gedurende de afgelopen vijftien jaar. Wie zich een beeld wil vormen van Poetins Rusland aan het begin van de 21ste eeuw, kan zich geen beter boek wensen.

Het is juist met de uitschakeling van concurrerende machtsfactoren dat Poetin zichzelf een slechte dienst heeft bewezen. Aanhoudende aanslagen (met Beslan als tragisch dieptepunt), toenemende corruptie en wetteloosheid boden de oppositie aanknopingspunten voor verzet. De economische chaos van de jaren negentig mocht dan bezworen zijn, in bestuurlijk opzicht faalde de overheid opzichtig. Genoeg kansen voor open doel voor de oppositie.

Poetin, gedreven door autoritaire, paranoïde instincten, koos voor de aanval. Regionale eigenzinnigheid werd met de afschaffing van de gouverneursverkiezingen geëlimineerd, de Doema werd gedegradeerd tot een veelbespotte stempelmachine. Door middel van de ‘partij’ Verenigd Rusland werd een patronage-structuur in het leven geroepen met tentakels tot in alle uithoeken van de samenleving.

Het werkte averechts. In plaats van een effectieve machtsverticaal ontstond een keizerlijke bureaucratie, niet in staat tot zelfstandig handelen, volledig gebonden aan het Kremlin, met aan de top Poetins vrienden die op de golven van de olie-inkomsten uitgroeiden tot tycoons.

De economische voorspoed sijpelde door naar beneden. Stijgende lonen, IKEA, vakantie in het buitenland, de groeiende middenklasse had aanvankelijk genoeg redenen om het falend bestuur van de overheid voor lief te nemen. Judah: “The Putin government saw the consumer revolution as its finest achievement. However, it was going to be one of its biggest problems… Russian society was now becoming more diverse – but the ‘United Russia’ straightjacket would soon leave this new middle class feeling suffocated and impotent. The Kremlin did not grasp this until it was much too late.”  

Medvedev en Poetin

Verrassend genoeg is het Dmitri Medvedev, algemeen gezien als trekpop van de Poetinclan,  die Poetin en de zijnen in de problemen brengt. In 2008 naar voren geschoven als een soort interim-president, wijst Medvedev herhaaldelijk op de noodzaak van hervormingen. Wanneer de gewekte verwachtingen niet worden waargemaakt, liggen de holle beloftes van de overheid naakt op straat. Corruptie, de onrustige Kaukasus, massa-immigratie, onbetrouwbare politie, falende rechtspraak; met inmiddels een meerderheid van de Russen online, begint het te broeien.

Judah komt met een pregnante parallel, al is ‘ie misschien wat vergezocht. In 1972 hing er in Moskou rook door bosbranden in de omgeving. In het zuiden van de USSR brak een cholera-epidemie uit. De overheid had de grootste moeite om de brand en de ziekte onder controle te krijgen. Het bleek een keerpunt. De staat, met al zijn pretenties over vooruitstrevendheid en modernisering, kon haar eigen burgers niet beschermen en werd vanaf dat moment vooral geassocieerd met stagnatie. In Poetins Rusland hadden de omvangrijke bosbranden van augustus 2010 hetzelfde effect.

Het Rode Plein tijdens de branden van augustus 2010

De ontreddering en boosheid in 2010, met internet als uitdijend podium, waren enorm. De overheid faalde, de verticale macht, zo werd pijnlijk duidelijk, functioneerde niet. “What is not coordinated by the president is not coordinated by anyone", aldus Medvedev. Het klonk als een echo van het bewind van Nicolaas II. (Over de bosbranden in 2010 en de falende overheid schreef ik hier.)

Waar de middenklasse steeds weer tegenaan liep en genoeg van kreeg, was een incompetente, corrupte en inhalige overheid. Judah: “A Putinist political culture had emerged of national, bureaucratic, regional and even village elites monopilizing state resources, turning their political power into business influence, entrenching nepotism and accumulating priviliges with impunity.”

De druppel die de emmer doet overlopen is de ‘rokkade’ van 2012, wanneer Medvedev weer plaatsmaakt voor Poetin, die aan zijn derde termijn als president begint. Nooit eerder was diens grip op het establishment zo stevig, maar de stemming in het land was door hem volledig verkeerd ingeschat. Hij wordt dan al gezien de “stagnation candidate” en bovendien: het cynische een-tweetje met Medvedev wordt door de middenklasse ervaren als een vernederende klap in het gezicht. Men is het zat om behandeld te worden als kleine kinderen.

Massale betogingen in Moskou (ook uitgelokt door gemanipuleerde verkiezingen) zijn het gevolg. Met toenemende repressie weet het Kremlin de oppositie de wind wel uit de zeilen te nemen, maar er is iets onomkeerbaars gebeurd: de consensus in het land waar Poetin zich lange tijd op kon beroepen, is verdwenen. Zijn toon wordt conservatiever, in een poging om de ‘elitaire oppositie’ te isoleren, richt hij zich steeds nadrukkelijker tot de ‘brede massa’ in de provincie.

Ben judah

Judah laat echter overtuigend zien – het zijn de sterkste pagina’s in zijn boek – dat Poetin zich over de steun in die provincie ook niet al te veel illusies moet maken. Ook daar is men de incompetente, stelende overheid meer dan zat. Poetin wordt er slechts gedoogd bij gebrek aan een alternatief. En bij de gratie van economische stabiliteit. “These are the seething people, who, should Putin cut his promises in an oil tumble, would start to shriek with almost physical pain.” 

Bij zijn reizen door de regio’s valt Judah op hoe verdeeld het land is. Een beklemmend beeld rijst op van Rusland als een land van gebroken schakels. De Moskouse oppositie, levend op een eiland van economisch welvaren, is er niet in geslaagd om naar buiten te breken en een nationale beweging te worden. “Cut off economically means cut off socially and cut off culturally. It disdains the hinterland, viscerally.”

Die minachting en afkeer zijn wederzijds. In de provincie wordt Moskou gevoeld als koloniale macht die de regio’s ziet als wingewesten. Wie een idee wil krijgen van die gapende kloof, zou Judah achterna moeten reizen naar het Russische Verre Oosten. De bevolking in de kleine steden en dorpen voelt er zich hopeloos in de steek gelaten. Vertrouwen in de Moskouse oppositie, die gezien wordt als een onderdeel van de elite, is er niet. “All the links that normally tie a country together: elections, functioning institutions, free media, a real public space – have all been broken by Putin.”

Zo scherp als Judah’s analyse is van de afgelopen vijftien jaar, zo voorzichtig is hij in zijn blik op de toekomst. Een sleutelrol ziet hij weggelegd voor de activisten, de bloggers en de burgerinitiatieven die in het hele land zijn opgekomen. Groeien die uit tot vigilante-achtige bewegingen (zoals de antidrugsbeweging in Jekaterinburg) of tot een democratische stroming, met het protest rond het Chimki-bos bij Moskou als voorbeeld?

Judah: "There is an anguished country out there ... Russia is nog yet unstable, but its future is uncertain." 

Hoe rustig zou Poetin slapen, en wat zegt hij tegen de geest van Nicolaas II, wanneer die weer langskomt in zijn dromen?