Hoe het eiland Valaam plots een dumpplaats werd voor Russische oorlogsinvaliden - 3

(Eerste publicatie: 21-10-2013)

Was het tehuis op Valaam een soort gevangenis? Het werd in 1984 gesloten, de nog aanwezige bejaarden verhuisden naar het dorp Vidlitsa – het archief verhuisde mee. Een deel daarvan is hier te raadplegen. De documenten zijn lastig te ontcijferen, ik ga af op het oordeel van blogger Michail Sizov. Van een gevangenis was volgens hem geen sprake. Valaam was voor de invaliden bepaald geen kuuroord (zie over de woonomstandigheden deel 2), maar men kón van het eiland af. In de praktijk zal dat weinig zijn voorgekomen. Wie blind is en/of beide benen mist, verplaatst zich nu eenmaal niet zo makkelijk.

Ongetwijfeld zullen oorlogsinvaliden die zich ‘schuldig maakten’ aan bedelarij, zijn opgepakt en op Valaam zijn beland. Hadden zij geen familie, dan zal de weg terug naar de stad voor hen bezaaid zijn geweest met veel obstakels. Ook wordt verhaald van invaliden die hun verwanten in de toch al zware naoorlogse jaren niet tot last wilden zijn en zelf kozen voor een bestaan op het eiland. En ongetwijfeld waren er verminkten die door hun familie op het eiland aan hun lot werden overgelaten. Dat past allemaal in het beeld van het moeizame en vaak hardvochtige leven in de USSR in de jaren na de Tweede Wereldoorlog. 

Ja, er werd in 1950 plots een grote groep oorlogsinvaliden naar Valaam gebracht. Maar een massale schoonmaakactie gevolgd door een deportatie van verminkte invaliden naar het eiland? Ik beschouw het als een mythe.    

Over de hier getoonde tekeningen zie deel 1. Hier deel 2.

Hoe het eiland Valaam plots een dumpplaats werd voor Russische oorlogsinvaliden - 2

(Eerste publicatie: 18-10-2013)

De tekeningen zijn van Gennadi Dobrov (1937-2011)

Is het een mythe of is het waar? Werden in Rusland in de jaren vijftig in de grote steden en masse oorlogsinvaliden opgepakt, omdat zij het straatbeeld bedierven? En werden zij opgeborgen in afgelegen tehuizen van een gesloten type, zo ver mogelijk uit het zicht?

Leugens!, roepen velen, vooral jongeren, die de USSR niet of nauwelijks hebben meegemaakt en desondanks behept zijn met een benepen nostalgie naar die tijd. In het geval van de gedeporteerde invaliden, zo lijkt het echter, hebben zij in elk geval voor een deel gelijk.     

Het klooster op het eiland Valaam duikt het vaakst op in de verhalen – ik schreef er al over in deel 1. Daar toonde ik ook deze documentaire. Het is broddelwerk, zo blijkt:

Het gebeurde zo ongeveer in één nacht, vertelt de documentaire. Plotseling waren alle alleenstaande invaliden verdwenen. De steden werden gezuiverd van de verminkte oud-soldaten, die vaak bedelden op straat en die niet pasten in het beeld van de heroïsche overwinnaar. “Tegen de herfst van 1953 waren ze er niet meer in Leningrad en Moskou”. Wie gaf daartoe opdracht? Wie voerde die actie uit? Een verzoek aan de FSB om informatie levert niks op. “Daar zijn geen documenten over”, zo krijgt men te horen. En dan klinkt de voice-over: “Maar zo’n actie is er geweest, die ís er geweest! En íemand heeft daartoe opdracht gegeven”. In het geheim, zo gaat het verder, werden de invaliden “rond 1952” weggevoerd naar internaten.

Waarna de documentaire zich verder beperkt tot het eiland Valaam en een schrijnend beeld schetst van de woonomstandigheden. Wat die mensonterende woonomstandigheden betreft, daarin heeft de documentaire gelijk, zeker waar het de eerste jaren betreft. Een commissie bezocht het tehuis, de bevindingen werden gedocumenteerd (zie deel 1).    

Maar die gerichte actie? Die plotse deportatie? Het is al eigenaardig dat er twee jaartallen worden genoemd: rond 1952 en tegen de herfst van 1953. Er circuleren her en der nog andere jaartallen: 1950, 1949, “vanaf 1946”. Dat maakt het beeld van een gerichte, plotse deportatie niet overtuigender. Het duidelijkste bewijs dat in elk geval de jaren 1952 en 1953 uit de documentaire niet kloppen, bevindt zich in het Nationaal Archief van de provincie Karelië, waar hier uitgebreid uit wordt geciteerd. De plotse verhuizing van oorlogsinvaliden naar Valaam vond plaats in juni 1950. En zij kwamen niet uit een grote stad (dat zou dan Leningrad zijn geweest), maar uit kleinere tehuizen in de provincie Karelië, die werden gesloten.  

Er zijn meer aanwijzingen dat de gerichte schoonmaakactie “rond 1952” of “tegen de herfst van 1953” een mythe is. Die zijn onder meer te vinden in een rapport van de minister van Binnenlandse Zaken aan Nikita Chroesjtsjov uit 1954. Daarover meer in deel 3. Over de tekeningen die hier zijn afgebeeld: zie deel 1.

Hier deel 1 en deel 3.

Hoe het eiland Valaam plots een dumpplaats werd voor Russische oorlogsinvaliden - 1

(Eerste publicatie: 16-10-2013)

Ze circuleren al jaren op internet, de tekeningen van Gennadi Dobrov. Hij maakte ze in de jaren zeventig op het eiland Valaam in het Ladogameer, in een tehuis voor oorlogsinvaliden. En telkens wanneer de aangrijpende tekeningen onder de aandacht worden gebracht, laait de discussie weer op. Wat was dat precies voor tehuis? Hoe waren de omstandigheden? En waarom waren die invaliden daar beland?

De eerste twee vragen zijn vrij eenvoudig te beantwoorden, de derde is lastiger.

In 2001 was ik enkele dagen op Valaam, zonder speciaal doel. Ik had weleens iets gelezen over het eiland als dumpplaats voor invaliden, maar het fijne wist ik er niet van. Mannen zonder armen en benen, die bij mooi weer in een mandje aan een boomtak werden gehangen, dat beeld was me bijgebleven. Had ik me iets beter voorbereid, dan was ik ongetwijfeld op zoek gegaan naar het kerkhof, waar veel van de invaliden begraven liggen. Erg vrolijk zou ik daar niet zijn geworden. Inmiddels is er een monument opgericht, maar toen stonden er wat houten kruizen met namen erop, te midden van verder naamloze, verwaarloosde graven.

Gennadi Dobrov (1937-2011)

Op het geïsoleerd gelegen Valaam (in het Ladoga meer, op 22 km van het vasteland) was een klooster gevestigd, dat in 1944 door de communisten werd ingepikt. In de bouwvallige onderkomens werden in juni 1950 plots zo’n 750 oorlogsinvaliden ondergebracht, aangevoerd uit andere tehuizen in de provincie Karelië, die werden gesloten.

De omstandigheden waarin de invaliden terechtkwamen, waren verschrikkelijk, zo blijkt uit  documenten uit die tijd. Een controlecommissie, die Valaam eind juli 1950 bezocht, constateerde dat de gebouwen niet in orde waren gebracht voor de winter, dat er geen wasgelegenheid was, geen normale medische zorg, geen kantine en een tekort aan bedden en lakens. Niet echt een fraai onderkomen voor de veelal jonge mannen, die hun ledematen hadden verloren in de strijd voor het vaderland. 

Gaandeweg werden de omstandigheden beter, maar van de verhalen uit de jaren zeventig, de periode waaruit de hier getoonde tekeningen dateren, wordt je nog altijd niet vrolijk. Bezoek van buitenstaanders werd niet aangemoedigd, maar enkele artiesten – onder wie Dobrov -  slaagden er toch in om inwoners van het tehuis vast te leggen. In de documentaire hieronder vertellen zij wat ze aantroffen: vergeten invaliden, beter verzorgd dan in de begintijd, maar nog altijd levend in kommervolle omstandigheden. Een van de artiesten, Joeri Krjakvin, vertelt (vanaf 11.50) hoe de ratten er rondliepen, azend op het brood van blinde bewoners.

In de documentaire wordt met stelligheid beweerd dat oorlogsinvaliden in 1953 overal van de straten werden geplukt en naar Valaam en andere tehuizen werden afgevoerd. Maar is dat ook zo?

Hier deel 2 en deel 3.

Hoe actrice Chamatova gegijzeld wordt door Poetin en de zijnen

(Eerste publicatie: 16-2-2012)

Het filmpje duurt 31 seconden, het Russische internet is er bijna door ontploft: actrice Tsjoelpan Chamatova zegt dat ze bij de komende presidentsverkiezingen zal stemmen op Vladimir Poetin.

Chamatova is niet alleen een (zeer geliefde) actrice. Ze is een van de oprichtsters van het fonds Подари жизнь (Schenk leven), dat zich onder meer inzet voor kinderen met kanker. Haar inzet heeft Chamatova gemaakt tot het gezicht van de liefdadigheid, in een land waar de overheid op het gebied van de gezondheidszorg flinke steken laat vallen. Maar zonder steun van diezelfde overheid, kan het fonds weinig uitrichten. Daarmee zijn de contouren van Chamatova’s dilemma getekend.

Ook andere bekende Russen spreken zich in vergelijkbare filmpjes uit voor Poetin. Maar dat de engelachtige, ‘zuivere’ Chamatova zich voor het karretje laat spannen van de cynische machthebbers in het Kremlin, dat kwam hard aan. Meteen werd geconcludeerd dat ze was gechanteerd: jij zegt dat je voor Poetin stemt, anders wordt de steun aan het fonds en aan jullie klinieken beëindigd. Bronnen uit de omgeving van het fonds bevestigden tegenover gazeta.ru deze gang van zaken. Bloggers concluderen kernachtig: “De gegijzelde geeft  een boodschap door van de terroristen”. 

Gisteren bezocht Vladimir Poetin met Chamatova een Moskouse kankerkliniek. Volgens blogger Avmalgin geeft de foto Chamatova’s positie treffend weer. Avmalgin haalt ook een interview aan van Chamatova van vorig jaar, waarin zij ingaat op haar dilemma: “Ik moet balanceren tussen mijn geweten en het omgaan met de machthebbers. Ik kan niet alles zeggen wat ik wil (…) op het moment dat besloten wordt (…) over een centrum dat met directe hulp van de overheid wordt gebouwd. Er wordt bij ons heftig over gediscussieerd: wat is belangrijker (…) de kans die die kinderen krijgen of mijn positie als burger?”

Avmalgin trekt de enige juiste conclusie: we moeten het niet hebben over Chamatova, maar over Poetins camarilla. Het is niet de taak van Poetin, schrijft Avmalgin, om fondsen als dat van Chamatova te helpen, maar om de gezondheidszorg op een niveau te houden waarop liefdadigheid niet meer noodzakelijk is. Elke arts zal u zeggen dat in de Poetinjaren de gezondheidszorg, en met name de pediatrie, onherstelbare schade is toegebracht.

Chamatova zegt in haar filmpje dat ze op Poetin zal stemmen, omdat hij zijn beloften aan haar fonds altijd is nagekomen. Svetlana Rejter zegt daarover op openspace.ru [linkje werkt niet meer]: “Als Poetin gedaan had wat hij heeft beloofd, dan zouden we totaal andere rechtbanken hebben, andere wegen, een andere politie, een andere gezondheidszorg, een ander land. Dan zouden er in dit land geen journalisten halfdood worden geslagen, dan zou er niet gesjoemeld worden bij verkiezingen en zouden er geen meelevende mensen gegijzeld worden, die mee moeten doen in campagnefilmpjes.”

Update: op Facebook - zoekt u daar even op mijn naam - zijn enkele reacties te lezen op bovenstaand stukje.

Heil aan het Slavisch imperium!

(Eerste publicatie: 8-6-2011)

De Russische tekst aan het slot luidt:

“Alleen op de stevige bodem van een unie van alle Slaven is een eigen ontwikkeling mogelijk van de Slavische cultuur-historische soort, politiek onafhankelijk, sterk vanbuiten, veelsoortig vanbinnen.” (N. Ja. Danilevski).

Tuurlijk, joh.

De afdeling voor kinderen met tbc in ziekenhuis nummer 2 in Vladimir. De laatste elf jaar is de afdeling geen enkele keer opgeknapt. De kinderen, die hier soms een half jaar zitten, kwijnen weg in een omgeving die aan een kelder doet denken. De leiding durft er niet hardop over te praten, omdat ze bang is voor de lokale overheid. Fondsen, toegewezen aan de gezondheidszorg, gaan aan de afdeling voorbij.

Ligt Vladimir ergens diep in de Russische provincie (alsof dat een rechtvaardiging zou zijn)? Nee, Vladimir ligt 180 km van Moskou.

Maar kom, laat ons verder schreeuwen over ons imperium.

In Moskou en geen zin in files? Bel de ambulance! - deel 2.

(Eerste publicatie: 5-4-2011)

Gisteren liet ik u zien hoe je in Moskou de hopeloze files kan omzeilen: u belt een ambulance, die u zonder veel omwegen, met zwaailicht en sirene, naar uw bestemming brengt. Ook als u kerngezond bent. Hieronder een tweede voorbeeld. Onze ‘patiënt’ meldt bij de centrale dat hij vervoer nodig heeft. Regelen we voor u! Kost 4.500 roebel (112 euro), u wordt zo meteen teruggebeld. De boeiende dialogen die dat oplevert (vanaf 0.43), vindt u onder het filmpje in een iets ingekorte vertaling. (Dmitrovskaja en Teatralnaja zijn locaties in Moskou):

- Dit is de medische kliniek. Mij is doorgegeven dat u medische hulp nodig hebt. Wat is er met u gebeurd?
- Ik moet van Dmitrovskaja naar Teatralnaja. En het liefst snel. Maakt niet uit wat voor diagnose u opschrijft. Als het maar snel is, ik kom te laat.
- De patiënt bevindt zich op de Dmitrovskaja?
- Ja.
- Maar wat voor diagnose, al is het maar ongeveer?
- Weet ik niet, schrijft u maar op: diaree.
- Buikpijn?
- Ja.
- En wat zit er op Teatralnaja?
- Mijn werk, maar schrijft u maar op een privé-arts of zo. Misschien zit er een ziekenhuis vlakbij. Schrijf maar op dat het vervoer naar een ziekenhuis was.

En daar (op 2.09) belt de chauffeur van de ambulance zelf. Die - ook niet van gisteren - gaat niet meteen akkoord. Kwestie van scherp onderhandelen:

- Dit is de dokter van de ziekenauto. Wat wilt u precies?
- Dat ik daarheen gebracht wordt. Naar Teatralnaja.
- En wat is er met u gebeurd?
- Ik moet gewoon naar Teatralnaja gebracht worden. Ik heb dat al aan drie mensen uitgelegd.
- Nee, begrijpt u, wij zijn voor medisch vervoer, we zijn geen taxi. Is er medisch iets?
- Ja, schrijft u maar op dat ik diaree heb.
- Nee, diaree, dat is wat anders, dan is het geen vervoer. Dan zijn we verplicht u op te nemen.
- Schrijft u op dat ik m’n been gebroken heb en dat ik naar een privé-arts moet. Dat is toch niet zo moeilijk? Ik betaal, ik weet dat dat bij u 4.500 roebel kost.
- Dat begrijp ik best, dat geld, maar wij houden ons met medische zaken bezig. We zijn geen taxi.
- Kunt u mij dan als patiënt vervoeren?
- Theoretisch wel, maar u hebt de centrale al gezegd dat u in feite een taxi nodig hebt. Als er een controle is, loop ik zelf tegen de lamp.
- Nou goed, schrijft u dan officieel op dat ik ergens pijn heb.
- Dan zijn we met verzinsels bezig. Er is geen medische indicatie voor vervoer. U wilt gewoon ergens zo snel mogelijk naar toe.
- Ja. Voor spoed kan ik u zelf extra betalen.
- Dat geld interesseert me niet, dat gaat toch naar de kas… U hebt de centrale alle gegevens
gegeven? 
- Ja, die heeft het adres.
- Goed, we komen er aan.

Op de bon staat (lees ik dat goed?) 6.161 roebel. Hoe dat bedrag tot stand is gekomen en wat er dan in de zakken van de chauffeur verdwijnt, weet ik niet.

Verder moet nog worden opgemerkt dat deze filmpjes (er zijn er meer) betrekking hebben op commerciële ambulancediensten. Ook als je echt wat hebt, moet je bij hen voor het vervoer betalen. Wie dat niet wil, belt alarmnummer 03.

(Lees vooral ook de commentaren bij de filmpjes, op youtube en via het linkje hierboven. Daar kan je een apart verhaal over schrijven.)

In Moskou en geen zin in files? Bel de ambulance! – deel 1.

(Eerste publicatie: 4-4-2011)

Stel, je wilt in Moskou snel van A naar B. Dat is door alle files in de stad vrij lastig, zo niet onmogelijk. Hoge functionarissen lossen dat probleem op door een blauw zwaailicht op hun dak te zetten en zich verder – tot grote ergernis van de overige weggebruikers - weinig aan te trekken van de verkeersregels.

Voor de gewone burger is er een andere uitweg: je belt een ziekenauto. Kost een paar centen, maar je komt er inderdaad redelijk snel mee van A naar B. Op onderstaand filmpje ziet u wat u moet doen. U belt een ambulancedienst en vraagt of ze ook aan transport doen. Ja hoor, dat doen ze, en u krijgt het nummer van de dispetsjer (zeg maar: de centrale): 921-33-66.

De beller op het filmpje legt uit dat hij vanuit huis met spoed naar hotel Oekraïne moet. “Ik ben in principe gezond, maar ik ben bang om in de file te belanden”. Het meisje van de centrale vindt het allemaal prima. Hoe laat wilt u de auto? En voor 6.000 roebel (150 euro) wordt meneer thuis afgehaald en met de ambulance (met zwaailicht en sirene) afgezet bij hotel Oekraïne.

Aan het einde van de rit krijgt de passagier keurig een bon overhandigd. (Voor de verzekering?) De chauffeur zegt nog: mondje dicht, hoor! Ja natuurlijk, zegt de passagier.

Het kan trouwens nog gekker. Morgen deel 2.

WK-voetbal van 2018 in Rusland: een misdaad tegen de eigen bevolking

(Eerste publicatie: 30-11-2010)

Stel, je bent een Russische voetbalsupporter van 55 jaar. En stel dat de FIFA deze week het WK van 2018 toewijst aan jouw land. Dan is de kans vrij groot dat jij dat WK niet meer gaat meemaken. Krijgt een ander land het WK toegewezen, dan zijn je vooruitzichten iets gunstiger, misschien.

De gemiddelde levensverwachting van een Rus is ruim 62,8 jaar (van een Russin 74,7 jaar). De overheid kent dat schandalig lage cijfer. De overheid kent ook de oorzaken: onder meer een gênant slechte gezondheidszorg. Dus wat doen we, dachten ze in Moskou: we gaan dat WK binnenhalen en steken straks miljarden in de bouw van voetbalstadions. Je mag dat gerust een misdaad tegen de eigen bevolking noemen.

Je mag toch hopen dat Engeland dat WK krijgt. Of Portugal en Spanje. Nederland en België, voor mijn part. En als ze dan in Rusland de helft van die bouw-miljarden eens steken in de gezondheidszorg. Dan wordt de kans dat die 55-jarige supporter over acht jaar nog van dat WK kan genieten, misschien iets groter.

Hier een filmpje over de sterftecijfers in Rusland, getiteld: een uitstervend land. Eronder staan enkele fragmenten in vertaling. (NB. Onaangename beelden tussen 1.56-2.05.)

0.42. Poetin: “Als er niets gedaan wordt, is de bevolking van Rusland aan het eind van de 21ste eeuw gehalveerd.”

1.00. In de nuljaren van deze eeuw is de bevolking van Rusland met 5 miljoen afgenomen. De belangrijkste oorzaak van het uitsterven: een sterfteoverschot.

1.35. Rusland staat wat het aantal sterfgevallen per 1.000 inwoners betreft in de toptien van de wereld, tussen Nigeria en Tsjaad.

2.09. Demograaf: “Dat het sterftecijfer niet daalt, is één van de grootste problemen van ons land”

2.47. Wat levensverwachting betreft, staat ons land op de 161ste plaats van de wereld, iets beter dan Papoea-Nieuw-Guinea, maar minder dan Honduras en zelfs Irak. De levensverwachting van de Russische man is de laagste van Europa.

3.31. Poetin: “Er heeft zich geen systematische modernisering van de gezondheidszorg voorgedaan.”

3.35. 66 procent van de Russische bevolking vindt dat het geen toegang heeft tot goede medische zorg.

3.43. Poetin: “41 procent van de medische instellingen dient ingrijpend te worden verbouwd of volledig herbouwd. Veel poliklinieken en ziekenhuizen hebben onvoldoende apparatuur om moderne medische zorg te kunnen geven.”

4.05. Wat uitgaven aan de gezondheidszorg betreft, als deel van het BNP, bezet Rusland de 112de plaats in de wereld.

4.16. Poetin (in 2000): “Je hoort vaak: politiek is een smerige zaak. Maar de mensen zelf maken de politiek smerig. Zoals de mensen zijn – zo is de politiek. Als vandaag de overheid geen eergevoel heeft, heeft het volk morgen geen toekomst en geen brood meer.”

Dokter Liza en haar vrijwilligers in Moskou

(Eerste publicatie: 27-7-2009)

View fullsize

Het Paveletski station in Moskou. Elke woensdag komt het team van dokter Liza Glinka hier om daklozen, verslaafden en andere hulpbehoevenden te helpen. “Ik werk met degenen van wie iedereen zich heeft afgewend. Vijf dagen per week werken we voor zieken die thuis stervende zijn, één keer per week gaan we op stap met een mobiele behandeleenheid”.

Het grootste sociale probleem in Moskou zijn zieke ex-gevangenen, veroordeeld in de jaren negentig, die recent onder een amnestie-regeling zijn gevallen. Ze hebben geen onderdak, kunnen zich niet meer aanpassen aan het gewone leven. Het team van Liza zorgt in elk geval één keer per week voor nieuw verband. De beschermkapjes zijn geen overbodige luxe, vooral onder daklozen kom TBC veel voor.

View fullsize

View fullsize

Liza is er voor verslaafden, ontslagen gastarbeiders, slachtoffers van politiegeweld, gestoorden … En door de crisis komen er nu ook ‘gewone’ mensen op haar busje af, vooral ouderen. Ze vragen om eenvoudige medicijnen en eten.

Bovenstaande gegevens en citaten komen van een site met reportages en artikelen over Liza en haar team. Ze zijn volledig afhankelijk van donaties. Op dezelfde site zijn ook de gegevens te vinden voor wie geld wil overmaken.

Meer foto’s van het Paveletski station hier.

Dokter Liza heeft een eigen weblog. Ze vult het niet alleen met haar medische bezigheden. Afgelopen weekeinde maakte ze een parachutesprong, het filmpje is op het blog te zien. Op zich niets uitzonderlijks, maar dat ze daar nog energie voor heeft …

Bovengenoemde site met reportages begint met een citaat uit Kruisbes van Anton Tsjechov (ook arts, trouwens):

Achter de deur van elk tevreden, gelukkig mens zou iemand met een hamertje moeten staan die hem er met een klop voortdurend aan herinnert dat er ongelukkigen zijn, dat hoe gelukkig hij ook is, het leven hem vroeg of laat zijn klauwen laat zien – dat hem een ongeluk zal overkomen – ziekte, armoede, verliezen, en dat niemand hem zal zien en niet zal horen, zoals hij nu anderen niet ziet en niet hoort. Maar er is geen man met een hamertje, hij leeft gewoon gelukkig, en de kleine zorgen van het leven brengen hem een beetje in beroering, zoals de wind een esp – en alles is naar wens.