----------------------
Ik spreek een aardig woordje Russisch, maar schreeuw dat niet te hard van de daken. Er zijn namelijk altijd weer van die momenten – onverwacht, en vaker dan ik zou willen – waarop ik even keurig mijn plaats word gewezen en krijg ingewreven dat mijn taalvaardigheid nog verre van optimaal is. De aanblik van de laadklep van de vrachtwagen hierboven was zo’n moment. Ik werd verslagen door drie kleine woordjes.
De vrachtwagen in kwestie rijdt door het Moskou van de jaren zeventig. Er moest iets bijzonders aan zijn, anders was die foto indertijd niet gemaakt en werd hij nu, een jaar of veertig later, niet door meerdere Russische bloggers nog eens getoond. Waren het die vier grote cijfers en die drie grote letters? Wat was daar dan mee? Of waren het de drie kleine woordjes eronder? Ze stonden wat ver uit elkaar: шоссе не космос. Oftewel: straat (of weg) niet (of geen) kosmos (of ruimte). Ik kon er zo gauw geen kaas van maken.
Schouderophalend wilde ik al doorklikken, toen mijn oog viel op een afbeelding tussen de commentaren onder de foto. Een Sovjetposter met een waarschuwing aan al te gehaaste automobilisten: matig uw snelheid, want: DE WEG IS DE KOSMOS NIET!
Op de poster staat – geheel correct – een streepje tussen het eerst en het tweede woord. In het Nederlands zou op die plek het woordje is staan. In het Russisch niet, omdat het werkwoord zijn in de tegenwoordige tijd (op een enkele uitzondering na) niet in vervoegde vorm voorkomt. Ter compensatie wordt dat streepje gebruikt; het geeft net dat beetje structuur aan een zin die je – zeker als buitenlander – helpt om een simpele mededeling van drie kleine woordjes meteen te begrijpen.
Verslagen door een enkel ontbrekend streepje …
Goed, beste leerlingen, we hebben nog wat tijd over. En kijk eens wat internet mij deze week nog meer bracht, onder de kop: 17 russische Schimpfwörter, die wir dringend auch im Deutschen brauchen. Met de vertaling steeds in het Duits dus, maar dat lijkt me niet zo’n punt. Een veel groter probleem lijkt mij dat de klemtoon nergens wordt aangegeven. Want stel dat u een van deze uitdrukkingen gebruikt en u legt die klemtoon verkeerd! Lachsalvo’s zullen uw deel zijn, waar u dacht indruk te maken met uw kennis van het Russisch.
Mijn advies: neem deze uitdrukkingen tot u, sla ze op in uw geheugen, maar gebruik ze nooit in het openbaar. Niet vanwege de onwelvoeglijkheid ervan, maar omdat het uiterst lastig is om aan te voelen wanneer precies welke uitdrukking op z’n plaats is. Wat is precies de kleur van een vloek? Hoe hoog scoort een niet zo nette uitdrukking op de schaal van onwelvoeglijkheid? Met andere woorden: wanneer zet je in een conversatie joptel-mopsel in, en wanneer schuif je precies jobannye-passatizji naar voren? Met de juiste klemtoon?
Begint u er niet aan, laat deze uitdrukkingen rusten.
