Het Leningradse voetbaloproer van 14 mei 1957. "Maak een tweede Hongarije!" - Deel 2

(Eerste publicatie: 28-20-2012)

De rapen waren gaar, die 14de mei 1957 in het Kirov-stadion te Leningrad. Zenit had met 5-1 verloren van Torpedo Moskou, een supporter die het veld was opgerend, werd door agenten ruw afgevoerd – het was meer dan een grote groep aangeschoten toeschouwers kon verdragen. Ze stormden het veld op, koelden hun woede op de agenten en wilden verhaal halen bij de spelers.

Die hadden zich verschanst in de kleedkamers aan de zuidkant van het stadion. Door de ramen konden zij zien wat er gaande was en dat moet angstaanjagend zijn geweest. Er was te weinig politie, de menigte kwam akelig dichtbij en pas nadat in de lucht was geschoten, konden de supporters enigszins in bedwang worden gehouden. Met opgetrommelde kadetten van een militaire opleiding en hulp van de brandweer kon de rust worden hersteld. Er werden 107 zwaar- en lichtgewonden genoteerd, de schade aan het stadion bedroeg 13.236 roebels. Zestien man werden gearresteerd, zij stonden een maand later voor de rechter.

Volgens de rechtbank vormden hun daden “een groot gevaar voor onze Sovjet-staat en voor de maatschappelijke orde”. Dat riekte dus naar opstand en contrarevolutie, maar de aanklacht luidde slechts straatschennerij (хулиганство). Wat niet betekende dat de zestien met de schrik vrijkwamen. Ene Joeri Garanin kreeg acht jaar kamp aan de broek, hij was een van de gangmakers geweest en had onder meer geroepen: “Maak een tweede Hongarije!”, een verwijzing naar de Hongaarse opstand van een jaar eerder. Anderen – in het betreffende kranteberichtje ook bij naam genoemd - kregen drie tot zeven jaar kamp. Verder meldt de krant: “De overige verdachten kregen vrijheidsstraffen van verschillende lengtes”. Tot die “overigen” behoorde ook Vasili Kajoekov, die als eerste het veld was opgekomen om Zenit-doelman Vladimir Farykin de huid vol te schelden.

Farykin had met een paar blunders een stevig aandeel gehad in de ruime nederlaag van Zenit. Bij de volgende wedstrijd, thuis tegen Spartak Moskou, stond hij al niet meer onder de lat. Er kwamen 100.000 toeschouwers op dat duel af en de veiligheidsmaatregelen zullen streng zijn geweest. Kort daarna kwam het Engelse West Bromwich Albion voor een vriendschappelijke wedstrijd bezoek. Hier komen de spelers het veld op. We zien de pet van de Zenit-keeper en zijn kniebeschermers, Farykin zal dat niet geweest zijn.

In 1959 kregen alle zestien veroordeelden amnestie, zonder te worden vrijgesproken. Hoe het doelman Farykin op sportief vlak is vergaan weet ik niet. Hij speelde slechts kort bij Zenit en is op jonge leeftijd verdronken. Er is geen foto van hem bekend. 

Hier deel 1.

Het Leningradse Voetbaloproer van 14 mei 1957. “Maak een tweede Hongarije!” – Deel 1

(Eerste publicatie: 25-10-2012)

Op 3 juni 1957 schrijft de Leningradskaja Pravda: “Op 14 mei van dit jaar heeft in het S.M.Kirov-stadion na de voetbalwedstrijd tussen de ploegen Zenit (L) – Torpedo (M) een groep hooligans in beschonken toestand, aanvankelijk op de tribunes en daarna op het veld van het stadion, een rel geschopt”.

Dat was voorzichtig uitgedrukt. Er vielen die dag 107 gewonden. Zestien relschoppers werden gearresteerd, er werden kampstraffen uitgesproken tot acht jaar. Wat was er die 14de mei gebeurd aan de oever van de Finse Golf, in dat majesteuze Kirov-stadion?

 Zenit was aan een slecht seizoen bezig. Vier keer was er verloren, drie keer gelijkgespeeld en slechts een keer werd gewonnen. Toch trok de wedstrijd tegen het Moskouse Torpedo, een topteam in die tijd met onder anderen sterspeler Edoeard Streltsov, 60.000 toeschouwers. Velen van hen nuttigden voor de wedstrijd een hapje en – vooral – een drankje aan de oever van de Finse Golf of op het gras van het grote Park van de Overwinning. Drank werd rond het stadion gewoon verkocht en met een fles de tribune op, ook dat was geen probleem.

Het ging die dag weer helemaal mis met Zenit. De ploeg kwam met 2-0 achter, maakte nog 2-1, maar verloor met 5-1. Tien minuten voor tijd besloot een zekere Vasili Kajoekov (volgens het latere vonnis “arbeider op de fabriek Vaandel van de Arbeid” en “in kennelijke staat”) in te grijpen. Uit het vonnis: “Verdachte Kajoekov rende het veld op, begon doelman Farykin uit te schelden en probeerde diens plaats in het doel in te nemen”.

De supporters zagen daar de humor wel van in, de politie niet zo. Kajoekov werd met zeer harde hand afgevoerd, langs de tribunes, van de noordkant van het stadion naar de zuidkant, waar zich de politiepost bevond. Kajoekov verzette zich en riep om hulp. Stenen en flessen vlogen richting politie en al snel stormde een menigte woedende toeschouwers het veld op.

De spelers maakten dat ze wegkwamen, richting de kleedkamers. Dat was verstandig, want de raddraaiers hadden het al niet meer alleen op de agenten gemunt, maar ook op de eigen ploeg. “Sla de politie!”, “Sla de voetballers!” klonk het, en ook: “Maak een tweede Hongarije!” Die laatste kreet was een verwijzing naar de Hongaarse opstand van een jaar eerder. Tot zo’n opstand kwam het natuurlijk bij lange na niet, maar geschoten werd er die dag wel.

Hier deel 2.

(Toeval: dit stukje stond al in de steigers, toen de supporters van Zenit afgelopen weekeinde in het eigen stadion vrij massaal - maar uitsluitend verbaal - protesteerden. Mikpunt was de gouverneur van de stad. U leest het hier.)  

(Of er foto's bestaan van de rellen is mij niet bekend. Wanneer bovenstaande foto's precies zijn genomen, weet ik evenmin.)

In hechte samenzang geven de supporters van FC Zenit gouverneur Poltavtsjenko een koekje van eigen deeg.

(Eerste publicatie: 22-10-2012)

Neem als hoogwaardigheidsbekleder plaats op een voetbaltribune en je neemt een zeker risico.

Georgi Poltavtsjenko, de gouverneur (zeg maar: burgemeester) van Sint-Petersburg, bracht afgelopen zaterdag een bezoekje aan de wedstrijd FC Zenit - Koeban. Daar heeft hij niet veel plezier aan beleefd.

Poltavtsjenko heeft zich in recordtijd zeer ongeliefd gemaakt. (Zijn voorganger Valentina Matvijenko kon er ook wat van, maar die had duidelijk meer tijd nodig). Het ging vooral mis voor Poltavtsjenko na een bezoek van premier Medvedev aan Sint-Petersburg. De colonne van de premier werd begroet met boos getoeter en opgestoken middelvingers. Daar sprak Poltavtsjenko schande van, hij noemde dergelijk gedrag lompheid (жлобство). Het werd er niet beter op, toen de gouverneur onlangs suggereerde dat de supporters van FC Zenit best op vrijwillige basis zouden kunnen meehelpen aan de ernstig vertraagde bouw van het nieuwe Zenit-stadion. Voor hun antwoord speelt u ondertaand filmpje af.

Nog een paar opmerkingen. Allereerst enige taalkundige jaloezie. Het Russisch heeft geen lidwoorden en in de tegenwoordige tijd ontbreekt het werkwoord zijn. Met twee woorden kan je daardoor al een hoop. Goebernator – zjlob is een volwaardige zin: de gouverneur is een lomperik. Tel het aantal woorden en u begrijp dat de Nederlandse voetbalsupporter een flinke achterstand heeft op zijn Russische collega’s, waar het aankomt op pakkende yells.

Vanaf 1.05 en helemaal vanaf 1.26 wordt het nog boeiender, daar ziet u de uitstekende samenwerking tussen de korte zijde-noord en de korte zijde-zuid. De ene zijde roept: Verkoop je datsja! De andere zijde vult aan: Bouw het stadion!

Hieronder een filmpje vanuit een ander standpunt. Ik vraag uw aandacht voor de dirigent. De verschillende toonhoogten die tegelijkertijd te horen zijn, daar moet nog aan gewerkt worden, maar verder: met een paar gebaren heeft hij honderden zangers in de hand. Respect!, zeg je dan tegenwoordig. Van de wedstrijd ziet hij ondertussen niet veel, maar dat Zenit met 1-0 heeft gewonnen, dat zal hij wel hebben meegekregen.

Voor de volledigheid hier nog een tv-reportage over de gebeurtenissen in het stadion, met vanaf 1.50 fragmenten van het bewuste interview met Poltavtsjenko, inclusief de gewraakte uitspraken. Mooi is de manier waarop de gouverneur de middelvinger omschrijft: “Ze staken allerlei vingers op”.  

Tags: FC Zenit, Poltavtsjenko

Comment

Voetbalfolklore: het Kirov stadion op een sigarettendoos. En Fidel Castro in vak 28.

(Eerste publicatie: 16-8-2012)

Alweer enige tijd geleden nam ik een kijkje op de rommelmarkt bij het kleine station Oedelnaja in Sint-Petersburg. Ik heb een bijna ongezonde belangstelling voor Sovjet-snuisterijen en die kon je daar volop vinden, was me verteld.

Het werd een verloren middag. Potten, pannen, beddengoed, roestige sleutels en een paar gedeukte samovars, dat was het wel. En het was nog behoorlijk koud ook.

Met lichte ergernis (had ik toen het juiste stalletje gemist?) staarde ik dan ook naar de sigarettendoos hier links, gevonden door blogger Babs71 op, jawel, de rommelmarkt van Oedelnaja. Hij had er z’n portemonnee niet voor getrokken, de 10.000 roebel (255 euro) was ‘m te gortig, hij had er alleen wat foto’s van gemaakt.

Wanneer Sovjet-spulletjes en voetbal samenkomen - en dat komen ze in dit geval – dan neemt mijn belangstelling ongezonde vormen aan. Toch had ook ik vermoedelijk mijn portemonnee niet getrokken - ik rook tenslotte niet. Maar wat een prachtig exemplaar!

We zien op het dekseltje en de onderkant het Kirov stadion – of eigenlijk ook niet. Want in deze uitvoering heeft het nooit bestaan. Duidelijk zichtbaar is de ring op dunne pilaren, die als een soort kroon bovenaan de tribunes prijkt. Die ring maakte deel uit van het originele ontwerp uit 1932 van architect Aleksandr Nikolski, maar heeft de uiteindelijke versie niet gehaald. Dat gold voor veel meer, het eiland waar het Kirov stadion verrees, moest worden omgevormd tot een bijna utopisch sportcomplex met talloze gebouwen, maar de oorlog stond dat in de weg. Het stadion kwam er wel, maar in een versimpelde versie. De eerste wedstrijd werd gespeeld op 30 juli 1950 tussen FC Zenit en het lokale Dinamo (1-1).

Een aardig detail op de onderkant: de cijfertjes van de tribunevakken, onder meer nummer 33. Dat was het vak van de meest enthousiaste Zenit-supporters en het is deel uit gaan maken van de club-folklore. De harde supporterskern zegt nog steeds dat ze op vak 33 zitten, maar dat vak komt in het huidige Zenit-stadion helemaal niet voor. “Vak 33” wordt ook genoemd in het clublied.

Hier zien we Fidel Castro bij vak 28. Misschien neemt hij wel een foto van vak 33, voor thuis:

Ik had nog meer willen schrijven over het Kirov-stadion, dat in 2006 is gesloopt, maar ik word heel erg afgeleid door foto’s van nog meer sigarettendoosjes, gemaakt door Babs71. Hij trof ze aan in een boek – niet op die rommelmarkt.

Wat ik niet wist: sigarettendozen werden uitgereikt bij onderscheidingen, als een soort medailles dus. Zoals deze: in beperkte oplage, ter ere van het vijftienjarig bestaan van de grenstroepen.

 Deze is van leer (“Lenin zal altijd en overal onlosmakelijk met ons verbonden zijn”):

Hier is het net of de USSR de zon heeft geannexeerd:

En dit is, na die met het Kirov stadion, de mooiste:

Peter de Grote, Pavel Doerov en zeer schaars geklede dames op het Paleisplein

(Eerste publicatie: 20-7-2012)

Ik liep op het weidse Paleisplein van Sint-Petersburg en daar had je ze weer: Peter de Grote en zijn Catherina. En het had wel wat. Ze zagen er goed uit, straalden waarlijk enige allure uit – het was, kortom, net of ze na een paar eeuwen nog eens terug waren gekomen in hun stad om te kijken wat ervan geworden was. Ik denk dat ze over dat Paleisplein wel tevreden waren.

Catherina schreed op me af en vroeg met een werkelijk prachtige glimlach of ik met haar en haar echtgenote op de foto wilde. Ik gaf mijn standaardantwoord: ik ga niet op de foto met een Peter de Grote die een kop kleiner is dan ik. Dat had onmiddellijk effect: de glimlach verdween, ze draaide zich om en liet mij – ik geeft het maar toe -  licht teleurgesteld achter. Ik had best nog wat verder willen praten.

Wel een beetje raar dat je in het centrum van Sint-Petersburg op een mooie zomeravond met gemak vier Peter de Grotes en Catherina’s kan tegenkomen. Dat komt de geloofwaardigheid niet ten goede. Je krijgt de neiging om ze – in volgorde van opkomst – een nummer te geven: Peter de Eerste, Peter de Tweede, Peter de Derde, enzovoort, maar op een gegeven moment klopt dat historisch niet meer.

Wat ik me afvraag: is het één bedrijf dat deze levende poppen de straat opstuurt? Of zijn er meerdere? En hoe worden dan de locaties verdeeld? Worden er dan territoriale conflicten uitgevochten? Daar zou ik graag bij willen zijn, dat Peter de Eerste Peter de Tweede van het Paleisplein afjaagt.

Bij de Kazan kathedraal zag ik trouwens een Catherina bij wie de hoepelrok ietsje te kort was. Hij bolde iets naar voren en je zag haar kuiten! Dat kan natuurlijk niet. Wat ook niet kan is Peter de Grote die zich in een menigte mengt op jacht naar een gratis T-shirt. Dat zag ik gebeuren op het Paleisplein, vlak voor m’n ogen. Wat bleek, Pavel Doerov liep er rond, een van de oprichters van Vkontakte (zeg maar: het Russische Facebook). Vergezeld van zeer schaars geklede dames (vergelijk dat eens met Catherina!), deelde hij T-shirtjes uit en daar wilde Peter er ook eentje van.

Je kon met die dames op de foto – net als met Catherina, maar dan anders. Dan moest je wel zo’n T-shirt hebben en dat had ik niet, want ik moest natuurlijk weer zo nodig fotograferen. Peter de Grote hield zich met zijn T-shirt – dat moet gezegd - verre van de half ontklede meisjes. Dat zou ook wel een heel raar beeld hebben opgeleverd, maar misschien was het gewoon omdat Catherina in de buurt was.   

Pavel Doerov kon maar niet ontsnappen aan de menigte, tot hij het plots op een lopen zetten, daarmee iedereen verraste, de Mojka overstak en verdween op een binnenplaats. 

In Sint-Petersburg speelt de betaalautomaat voor u het Russische volkslied

(Eerste publicatie: 17-7-2012)

Een meesterwerkje is het niet, onderstaand filmpje, maar intrigerend is het wel, al zeg ik het zelf.

Tijdens mijn bezoek in mei aan Sint-Petersburg liep ik op de Soevorovski prospekt, vlak bij de Nevski prospekt, en wat hoorde ik daar? Dat prachtige Russische volkslied. Waar kwam dat nou opeens vandaan? Uit de betaalautomaat die daar stond.

Ik had even geen tijd om er langer bij stil te staan, maar een maandje later, bij mijn volgende bezoek aan de stad, trok ik nogmaals naar de Soevorovski prospekt, speciaal voor die muzikale betaalautomaat.

Hij stond er nog, al kwam er nu iets heel anders uit: Gaudeamus igitur. Ook aardig, maar een stuk minder dan dat volkslied. Toen weerklonk het Patriottisch lied van Glinka, het volkslied van Rusland uit de jaren negentig, en ik vermoedde dat ik gewoon nog even geduld moest hebben. En ja hoor, na een mars die ik niet kende was het daar weer: het Russische volkslied.

Ik kan niet zeggen dat de voetgangers op de Soevorovski prospekt erg onder de indruk waren. Niemand stond stil – over meezingen heb ik het al helemaal niet – zodat die betaalautomaat er wat verloren bij stond met z’n volkslied. De langsrijdende trolleybussen en de rokende dames van de winkel ernaast kwamen het decorum ook niet ten goede. De klanken vlogen leeg en nutteloos de zomeravond in.

Toen stond er toch opeens een jongedame stil. Ook al niet voor dat volkslied, bleek al snel, ze kwam betalen. Wat betaalt u zoal hier? vroeg ik. En hoort u het volkslied? Ze betaalde haar telefoonrekening en ja, nu u het zegt, het volkslied. Ze tikte met haar vinger op het scherm en negeerde me verder volkomen.

Ik zag nog dat je bij deze automaat 4,99 procent provisie betaalde. Is dat meer of minder dan elders? Ik denk meer, want je krijgt dat volkslied erbij.

Sint-Petersburg in de zomer - vier dagen in vijftien foto's, deel 2.

(Eerste publicatie: 15-7-2012)

Twee keer de Mojka vanaf een boot. Dat doe ik zelden, een rondvaart maken in Sint-Petersburg – twee keer de afgelopen twintig jaar. 

De Trojtskibrug over de Neva, in de verte de Beursbrug.

Links van het water Nieuw Holland, het eiland dat die dag als eindpunt diende van een vriendelijke fietsdemonstratie. Vandaar al die fietsen (die je steeds vaker op Amsterdamse wijze aan hekken en palen vastgemaakt ziet). De hond had bij de opgang naar het eiland, ook vastgemaakt aan een hek, lang op z’n baasje staan wachten. Een eindje verderop, op die brug, mocht ‘ie los. 

Het Paleisplein met de Alexanderzuil en het gebouw van de Generale Staf. Ze hebben er ook paarse bloemen, maar die kleuren veel minder bij die Generale staf.   

"Jeetje, Peter. Mooi geworden, hè?" 

(Ik kwam beiden een half uurtje later opnieuw tegen, ze gedroegen zich vorst- en vorstin-onwaardig. Waarover binnenkort meer.)

De eerste serie foto's vindt u hier.

Sint-Petersburg in de zomer - vier dagen in vijftien foto's, deel 1.

(Eerste publicatie: 13-7-2012)

Als je aan huis ontvangen wordt door de Nederlandse consul, heb je dit uitzicht. Het gebouw met de witte zuilen, aan de overkant van de Neva, is de Kunstacademie. Daar stond ik ooit op het dak, met uitzicht op de Nederlandse vlag. Naast de woning van de consul huist Gazprom. Die hebben in het water een helikopterdek aangelegd. Dat is een ernstige aantasting van het stadsgezicht, maar ik denk niet dat de gemeente daar iets aan gaat doen. 

Een bruidsauto. De bruid zit rechts op de kademuur. Ik vroeg waar ze op wachtte. Op de boot, zei ze. Ik dacht, ik maak een grapje: Op het huwelijksbootje! Maar ik kon zo gauw niet op het Russische woord voor huwelijksbootje komen. Nog even over de Kunstacademie. Je verwacht het niet, in het gebouw zit een klein kerkje, de moeite waard.

Een optocht van fietsers door de stad (Sint-Petersburg moet fietsvriendelijker worden) eindigde op het eiland Nieuw Holland. Jarenlang lag dat schimmig te verpieteren. Met geld van Abramovitsj wordt het nu ontsloten en toegankelijk gemaakt voor het volk. Er speelde een bandje, er was verantwoord eten, je kon er je fiets laten maken en gewoon liggen in het gras. De mevrouw links schrok zich een hoedje, dat ziet u, maar het kwam allemaal goed.

Verzint u zelf een onderschrift. Iets met windmolens, zou ik denken.

Verlept, maar ze liggen er wel, voor Dostojevski.

Peter de Grote, die – in meerdere gedaantes - ook nog gewoon rondloopt in de stad, waarover binnenkort meer.

Op de achtergrond de Izmajlovkathedraal. Dostojevski trouwde er. De brug voert over de Fontanka.

Hoogtepunt van een treinreis naar Den Helder is telkens weer de korte stop in Anna Paulowna. In dit paleis werd haar vader vermoord. Die vader heette natuurlijk Paul, vanwege dat Paulowna.

Deel twee van de foto's vindt u hier.

Poetin, een scheermesje en anderhalf paard. Een zomeravond in Sint-Petersburg.

(Eerste publicatie: 1-7-2012)

Opeens stond ze voor me, te midden van een grote groep voetgangers bij de zebra. Achter me metrostation Plosjtsjad Vosstanija, voor me de Ligovski Prospekt. Het is daar druk. Ik dacht eerst even dat ik met straattheater te maken had, dat gelige jasje viel zo op en die letters oogden zo sierlijk … Maar ik vrees dat het voor haar allemaal erg serieus was.

In de gauwigheid kon ik haar boodschap niet goed lezen. Iets over Poetin die als student met een scheermes (het woord wordt drie keer herhaald) een Bulgaar de keel had doorgesneden. En dat Poetin Rusland niet is, maar een psychiatrische instelling – zoiets.

De mensen achter haar reageerden lacherig, veel opzien baarde ze niet. Met haar boodschappentas op wieltjes ging ze boekwinkel Boekvojed (een soort supermarkt) binnen, ik liep achter haar aan. Ze kocht een opschrijfboekje, kon de kassa niet vinden, stond even stil bij een prachtige cadeau-editie van – ik verzin het niet – Alice in Wonderland en verdween, mopperend op die vermaledijde kassa, steeds verder de enorme winkel in.

Ik liep naar buiten en wachtte haar op. Ik wilde haar graag ook van de voorkant fotograferen. Het duurde nogal lang – die vermaledijde kassa natuurlijk – en toen liep ze daar opeens de verkeerde kant op, terug naar het metrostation. Daar had ik niet op gerekend en van die foto kwam niets meer terecht, wat misschien maar beter is ook. Thuis bekeek ik haar rug nog eens rustig. Er staat ook nog geschreven dat zij in een vervalste afscheidsbrief (van die Bulgaar?) genoemd wordt als de reden van de zelfmoord van een man of twintig - als ik het goed begrijp. Nou ja, dan valt zo’n Poetin in het echt eigenlijk best nog mee.   

Twee straten verder kwam ik dit tafereel tegen. Ik heb niet gehoord waar ze het over hadden. Misschien wel over windmolens, dat zou mooi zijn geweest:

Ach vooruit, dan deze ook nog maar even. Een bloem voor Dostojevski: