Poetin en Pussy Riot: de kleinheid van een KGB-korporaal

(Eerste publicatie: 19-9-2012)

Afgelopen vrijdag werden drie vrouwelijke leden van de punkband Pussy Riot door de Russische inquisitie veroordeeld tot twee jaar strafkamp. Hun misdaad: met een liedje in de kerk de Heilige Maagd verzoeken of ze president Poetin wil verjagen.

Sinds dat vonnis moet ik steeds terugdenken aan een voorval van een jaar of tien geleden. Ik liep op de Nevski Prospekt in Sint-Petersburg. Het was zo’n avond in mei, waarop je opeens zeker weet: de winter is voorbij en het wordt een mooie zomer. Zo’n honderd meter bij me vandaan stonden twee meisjes te praten met een agent, en ik zag meteen: dat zijn geen Russinnen. Even later liep ik ze voorbij en op hun rugzakjes zag ik een Canadees vlaggetje.

Hoe kon ik die twee, op honderd meter afstand,  meteen onderbrengen in het vakje ‘niet-Russisch’? Doordat ze iets uitstraalden wat je bij Russen niet snel zal aantreffen in hun contacten met vertegenwoordigers van de staat. Het was de manier waarop die twee Canadese meiden daar stonden: vrij, onverveerd, onbevangen en niet bedacht op willekeur.

Dat laatste is het sleutelwoord in Rusland, al eeuwenlang. Elke Rus weet tot in zijn vezels: tegen willekeur van de staat ben je uiteindelijk machteloos. Een ambtenaar, een inspecteur, een agent op straat … Komt puntje bij paaltje, dan ben je als individu niet meer dan een kakkerlak. Wie daaraan twijfelt, leze de verslagen van het Pussy Riot-proces of verdiepe zich in de affaire Magnitsky

Pussy Riot

De afgelopen paar jaar heeft zich in Rusland een omwenteling voorgedaan. Er is een groep burgers komen bovendrijven, die elkaar – vooral via internet - bij de hand hebben genomen en zichzelf een stem hebben gegeven. Die mondige burgers hebben het gehad met de willekeur. En president Poetin, die oud-KGB’er,  is bang van ze. Sinds hij werd uitgefloten tijdens een prijsuitreiking bij een bokswedstrijd, vertoont hij zich nergens meer waar het gevaar bestaat van een niet te regisseren reactie van het publiek.

Poetin en zijn trawanten – velen van hen eveneens met een KGB-verleden – kennen alleen het recht van de sterkste. Voor Rusland, dat geen onafhankelijke rechtspraak heeft, is dat rampzalig. Niet in staat tot compromissen, reageren de machthebbers op elke uitdaging met dat eeuwenoude middel: repressieve willekeur. De meiden van Pussy Riot zijn nu het slachtoffer, het wachten is op de arrestatie van oppositie-blogger Navalny. En zo zal het Kremlin nog wel even doorvechten. Het weet zich geen raad met vrije, onbevangen Russen.   

Poetin is met zijn rug naar de mondige burger gaan staan en heeft zo een historische kans gemist. Waar hij had kunnen putten uit de positieve krachten van een opkomende civil society, is hij de strijd aangegaan. Dat is niet de grootsheid van een staatsman, het is de kleinheid van een gewezen KGB-korporaal. 

Demonstraties op 24 december. Zo simpel is het: waarom het weldenkende, goed opgeleide deel van de Russische middenklasse het helemaal gehad heeft met Poetin en Medvedev.

(Eerste publicatie: 21-12-2011)

Enkele leden van de Russische culturele elite roepen hun medeburgers op om mee te doen aan de demonstraties van 24 december. Onder hen acteur Igor Kvasja. Ik had al een zwak voor hem, sinds ik hem als tolk meemaakte in de Russische versie van Memories (we zochten naar de oorlogsliefde van de Nederlandse Henk). Met bovenstaande oproep is hij alleen maar in mijn achting gestegen. (Meer filmpjes met oproepen hier.)

“Ik wil gewoon wat zeggen over hoe wij nu leven. Waar zien ze ons voor aan? Ze zien ons aan voor klootjesvolk, voor een kudde die je kan sturen waarheen je wilt, waarmee je kan doen wat je wilt. En de machthebbers verbergen hun houding tegenover ons niet eens. Ze handelen vrij openlijk. Kijk, we gaan nu demonstreren, met leuzen tegen de vervalsing van de verkiezingen. Maar die vervalsing begint niet met valse stembiljetten, niet bij de stembureaus. Nee, die begint veel eerder. Het begint ermee dat partijen niet geregistreerd worden, dat ten eerste. Vervolgens kan je niet zeggen wat je wilt. Als ze het hebben over gelijke mogelijkheden voor partijen, dan is dat een leugen, een pure leugen. We worden steeds maar ondergedompeld in die leugen.

Wat betekent dat alles? Dat schattige tweetal dat ons regeert, dat schaamt zich ook nergens voor. Openlijk zeggen ze: waar onvoldoende stemmen vergaard zijn voor Verenigd Rusland, moet de gouverneur ontslagen worden. Maar wat betekent dat? Waarom is een gouverneur daar verantwoordelijk voor? Waarom moet hij daarvoor ontslagen worden? Er wordt gestemd op een partíj. En dan is het toch de schuld van de federale overheid, als de mensen niet voor de regeringspartij willen stemmen? Als er weinig mensen op ze stemmen?

Het enige uit de Sovjet-tijd wat ik bewonder, is de KGB-school, die de mensen zó wist te onderwijzen, zulke stereotypen er in wist te stampen, dat ze nog steeds blijven drammen over buitenlandse vijanden, over [buitenlandse] omkoperij. Dat kan je toch niet meer aanhoren? Wanneer onze premier daar voortdurend over blijft drammen? Het is toch tijd dat hij daar eens mee ophoudt? Begrijpt dat het andere tijden zijn? Nee, kennelijk heeft hij heel goed les gekregen. Heel goed.

En daarom denk ik dat we niet moeten vergeten dat we geen apenvolk zijn, maar mensen. En dat we moeten bewijzen dat we mensen zijn. En dat we aan die demonstraties moeten meedoen. En met hoe meer we zijn, hoe beter. Des te beter zullen zij begrijpen dat het allemaal niet zo simpel ligt. Dat je niet zo maar kunt onderdrukken, vernietigen.

Ze zeggen dat er geen alternatief is voor Poetin. Maar wat kan er nou voor alternatief zijn, als het onmogelijk is dat er nog iemand naar voren komt. Eén of meerderen, wanneer niemand het woord krijgt. Als een discussie niet mogelijk is. Als de brede massa niet kan worden bereikt. Via wat voor zender dan ook. Nee, dat is niet mogelijk.

Daarom wil ik erg graag dat er zo veel mogelijk mensen meedoen op de 24ste. Dat is zo belangrijk, echt. Dat is erg belangrijk.

U moet me excuseren. Ik zal niet bij de demonstratie aanwezig zijn. Ik ben echt behoorlijk ziek. Ik kom niet buiten. Ik kan buiten niet lang staan. Echt ziek. Anders zou ik, ondanks mijn - helaas - gevorderde leeftijd beslist bij u zijn geweest. Beslist. Ik benijd u zo. Dat u dáár bent, dat u die saamhorigheid voelt, dat u dat gevoel hebt, dat u erbij bent, dat u uiting kunt geven aan uw protest, aan uw gevoelens. Ik benijd u, echt." 

De FSB, Yandex en de sponsors van corruptiebestrijder Navalny

(eerste publicatie: 3-5-2011)

Aleksej Navalny

Blogger fezeev wordt gebeld op zijn mobiel. Een zekere Joelija Ivasjova, die zich voordoet als journalist, vraagt of het klopt dat hij geld heeft overgemaakt aan het project RosPil van corruptiebestrijder Aleksej Navalny. Het gesprek verloopt wat moeizaam, maar wel wordt duidelijk dat Joelija volledig op de hoogte is van het feit dat fezeev als kleine sponsor via het betaalsysteem van zoekmachine Yandex geld heeft overmaakt aan het anticorruptie-project RosPil. Ook weet ze dat het bedrag kort daarvoor van een andere rekening is overgeschreven op de rekening van fazeev, die het vervolgens (via de betaalservice van Yandex) heeft overgemaakt naar RosPil. Joelija vraagt: van wie komt dat geld waarmee u Navalny steunt?

Over Joelija Ivasjova wordt via de sociale media al snel het een en ander bekend. Ze komt uit Voronezj, intellectueel geen hoogvlieger, wel … commissaris bij de echt niet door het Kremlin geleide jongerenbeweging Nasji. En ook blijkt al snel dat fezeev niet de enige sponsor van Navalny is die een telefoontje heeft gekregen. Het kan niet anders, concludeert de bloggergemeenschap: hier zit de geheime dienst FSB achter.

En Yandex geeft al snel toe: op bevel van hogerhand zijn aan de FSB de gegevens doorgespeeld van “de rekening van Navalny zelf en van zo’n honderd mensen, van wie enkelen duidelijk geld aan Navalny hebben betaald”. Yandex zegt hoogst ongelukkig met de situatie te zijn, maar dat een dergelijk bevel gebaseerd is op de wet.

Nu is het in Rusland al een aantal eeuwen niet zo best gesteld met de rechtsstaat, maar dit is toch wel kras. Een project tegen corruptie, dat met redelijk succes misstanden aan de grote klok hangt, maakt de geheime dienst zenuwachtig. Of misschien beter geformuleerd: maakt de zakelijke en politieke structuren zenuwachtig waarvan de FSB deel uitmaakt. En ondertussen heeft president Medvedev de strijd tegen corruptie hoog op zijn lijstje van prioriteiten staan…

De rol van de echt niet door het Kremlin geleide jeugdbeweging Nasji is in deze niet helemaal duidelijk. Het lijkt erop dat de beweging door de FSB is ingezet om gegevens te verzamelen die Navalny in diskrediet moeten brengen. Is de FSB zelf daar dan niet mans genoeg voor? Waarom vertrouw je zoiets toe aan meisje Joelija uit Voronezj? Bij Nasji zeggen ze van niets te weten. Navalny zegt na de feestdagen te zullen reageren. Die feestdagen duren in Rusland tot en met 9 mei.