dorpsleven

Witte lakens – één groot feest. Russische vrouwen op Sovjetschilderijen doen de was.

in

--------------------

De gang met wasgoed naar rivier, beek of meer was doorgaans een zware. Het klimaat in Rusland leent zich grote delen van het jaar nu eenmaal niet voor wassen in de buitenlucht. Blogger Kykolnik (ik neem regelmatig een kijkje bij haar) verzamelde op haar site schilderijen uit de Sovjetjaren met wastaferelen, maar, niet verrassend (het socialistisch-realisme was overwegend optimistisch van kleur) - op die doeken overheersen toch vooral licht en levensvreugd.

Neem bovenstaand schilderij. Geen weer om met gekromde rug je handen lang in ijskoud water te houden. Maar de vrouw links, zo te zien net klaar met de klus, lijkt haar goede humeur niet te hebben verloren. Ze geeft het tafereel een vrolijke draai (Kykolnik schrijft op haar blog dat ze schilder en titel van dit werk vergeten is op te schrijven en beide niet meer kan terugvinden.)  

De vrouw hieronder is meer dan vrolijk. Met een soort mitrailleurslint van wasknijpers om haar nek heeft ze de aanval op de lakens ingezet – een gevecht dat ze glansrijk gaat winnen. De opwaaiende zomerjurk en het profiel van bovenbeen en heup vormen een harmonisch geheel met al dat wapperende wit om haar heen. Ze staat met haar hoofd in de wolken. 

Maj Dantsig - Zonnige dag (1966)

De was gedaan in de Wolga, en dan op je blote voeten over een door de zon opgewarmde houten vlonder naar het zand of gras op de oever lopen… De ronde holte van het wasteiltje sluit bij nog precies om haar heup, bij de vrouwen achter haar al niet meer, denk ik. Het tapijt rechts, zou dat alleen uitgeklopt worden of ook gewassen? Bij de reacties op het blog van Kykolnik lees ik: “Mijn oma waste, blauwde (синила), stijfde en streek alles… Ik heb zelfs geen strijkijzer… En wat nou lakens – een wollen Moldavisch kleed van 3 bij 2 waste ze! Dat was droog al niet te tillen, laat staan nat!!! Ach, het kleed was van 1925, dikgeweven, met rozen. Ook verbonden met verdriet, begrijp ik nu. Het was geconfisceerd bij verbannen Roemenen, of die hadden het in de hongerjaren ‘46-’47 verkocht.” Het commentaar vermeldt niet of deze oma op het platteland woonde of in de stad.      

Aleksej Belych - Zomer aan de Wolga (1980-1988)

Boris Vaks - Doordeweekse lentedag (1977)

Sergej en Aleksej Tkatsjev - Op de vlonder (1957)

Een paar schilderijen in de collectie van Kykolnik vallen uit de toon. O ja, denk je dan, zo was het natuurlijk ook, of: zo was het toch vooral. Lijken veel wastaferelen onderdeel van één groot feest, bij het schilderij van Ptjotr Soelimenko (Bij het wak) vraag je je af: krijgt ze straks haar rug nog wel recht? “Доля ты! — русская долюшка женская! Вряд ли труднее сыскать”, zo citeert iemand op de site van Kykolnkik een gedicht van Nikolaj Nekrasov over het lot (“een zwaarder is nauwelijks te vinden”) van de Russische vrouw. 

Pjotr Soelimenko - Bij het wak (1973)

Helemáál los van de overige schilderijen staat dit trieste beeld:

Nikolaj Dormidontov - Leningrad tijdens het beleg (1943)

Hieronder nog een aantal schilderijen met wastaferelen, deels weer buiten op het land, maar ook een aantal binnenshuis, in de stad. Voor nog veel meer vrouwen aan de was: volg het linkje naar Kykolnik in de eerste alinea. 

Gevonden onderwerpen - 4

in

Gratis af te halen via onderstaande links
--------------------------------

- Een overzichtje van ontwerpers van kleding voor moslima’s in Sint-Petersburg. “We hebben niet alleen moslima’s als klanten. Lange jurken zijn ook onderdeel van de Russische cultuur.” Link (Russisch).

 

De letters CCCP werden pas op de ochtend van de vlucht op Gagarins helm geschilderd

De letters CCCP werden pas op de ochtend van de vlucht op Gagarins helm geschilderd

- Recent boven water gekomen Russisch archiefmateriaal werpt een nieuw licht op de ruimtevlucht van Joeri Gagarin in 1961. Onder druk van de wedloop met de Amerikanen werden grote risico’s genomen. “During the entire time he was in space, Gagarin had no idea he was in the wrong orbit.” Link (Engels).

 

- Een mooi college van taalkundige Andrej Zaliznjak over middeleeuwse tekstjes op berkenbast die afgelopen zomer werden gevonden. Voor de bijna volledig uitgeschreven tekst van het college klikt u op deze link (Russisch). En voor wat meer achtergrond over dit soort opgravingen klikt u hier (Nederlands).
 

- Een wat droeve reportage van Denis Sinjakov over de langzaam maar zeker verdwijnende Russische ‘riviercultuur’. Sinjakov is van origine fotograaf, wat duidelijk af te zien is aan de bewegende beelden die hij maakt. Link (Russisch).
 

Ljoedmila Petranovskaja

Ljoedmila Petranovskaja

- Misschien ten overvloede, maar voor wie nog eens uitgelegd wil krijgen waarom Svetlana Alexijevitsj terecht de Nobelprijs voor literatuur heeft gekregen: lees eerste het stuk van Oleg Klimov over de bouw van het Belomorkanal (link) en daarna dat van psycholoog Ljoedmila Petranovskaja (link). Het werk van Alexijevitsj werkt helend voor de Russen zelf, aldus Petranovovskaja, en helpt de buitenwereld om de Russen beter te begrijpen. (Beide artikelen zijn in het Russisch.) 
 

- Een enorme hoeveelheid postzegels, van de Sovjetunie tot aan het Rusland van nu. Met encyclopedische toelichting. Ik heb weinig met postzegels, maar hier schrijf ik misschien nog eens een apart stukje over. Link (Russisch).
 

- En tot slot een aanstekelijk lied van Igor Grigorjev, over wie ik maar een wat meer moet gaan opzoeken, want ik weet verder niks van hem. (En ik had op mijn 20ste natuurlijk gewoon achter dat drumstel moeten blijven zitten.).   

Gevonden onderwerpen - 3

in


Gratis af te halen via onderstaande links
-----------------

nylon Sovjetunie Leningrad

“Het dagelijks leven in het tijdperk van kosmos en maïs. Leningrad in de jaren 50 en 60.” Veelbelovender kan een boektitel niet zijn. Er valt in het boek van Natalja Lebina inderdaad genoeg te lezen, maar ze is geen Geert Mak. Wat stond er op tafel? Hoe was men gehuisvest? Wat voor kousen droegen de dames en naar welke muziek werd geluisterd? Lebina beschrijft het allemaal wel érg gedetailleerd en ook de uitgebreide citaten uit vele partij-resoluties komen de leesbaarheid niet ten goede. Dat ik in het boek genoemd word (ik lieg nooit), is voor u misschien een reden om het toch aan te schaffen. Link (Russisch). 
 

Priozersk

Priozersk

Een overzicht van ‘Ksenopolissen’, een zelfbedachte term van blogger Varandej. Het zijn Russische steden of dorpen met sporen van andere staten of volken. Die andere staten en volken moeten nog wel bestaan, zoals Finland en de Finnen. Griekse ruïnes in het zuiden vallen af, net als grafheuvels in de steppen. Link (Russisch) .    

 

Een jonge historicus leidt u in 1 uur en 50 minuten langs het Moskou van Varlam Sjalamov. Een van de organisatoren van dit project is de redactie van de omvangrijke site gewijd aan de chroniqueur van de kampverschrikkingen onder Stalin. Link (Russisch).
 

Russische provincie dorpen

Een omvangrijke serie aangename, bedaarde tv-reportages onder de titel Brieven uit de provincie. Tjoemen, Goebkin, Moermansk, Ardatov, Oetsjma, Koengoer …  Link (Russisch).
 

Kinderspoorweg Nizjni Novgorod
kinderspoorlijn station Nizjni Novgorod

Ik heb al zo veel op mijn lijstje staan en nu moet ik ook nog naar Nizjni Novgorod. Voor een bezoek aan de lokale kinderspoorweg. Link (Russisch).
 

Moskou, 1948.

Moskou, 1948.

De regelmatige bezoeker van deze site kent mijn liefde voor foto’s uit de Sovjetunie uit de jaren veertig-zeventig. Met Vladislav Mikosja dacht ik weer een mooie reeks te kunnen laten zien, maar zijn werk is slechts zeer gedeeltelijk echt toegankelijk.. Via de link belandt u bij een overzicht van zijn werk, helaas steeds in zeer klein formaat. Onder meer een foto van Walter Ulbricht met Wilhelm Pieck (de broer van). Link (Russisch).  
 

Eén van mijn favoriete documentaires blijkt zo maar te zien op YouTube: Stalin had een brug beloofd. Regie: Gerard Jacobs, interviews: Aliona van der Horst. Oma die met kleindochter bloemen werpt in de Ob, op de plek waar ze het ‘graf’ van haar vader vermoedt … Link (Nederlands). 

Het literaire lef van Roman Sentsjin: schrijven over verdronken dorpen in Siberië – het onderwerp van zijn voorganger Valentin Raspoetin.

in , , , ,

----------------------

De Jenisej

“Was Rusland alleen op deze aarde geweest, dan hadden we dit kunnen vermijden”… Het is de wrangste zin in het pakkende boek Zona zatoplenija (Зона затопления) van Roman Sentsjin. Sentsjin laat de zin uitspreken door schrijver Valentin Raspoetin, oud en der dagen zat, tijdens een bezoek aan een gedoemd Siberisch dorp. De bewoners worden min of meer weggejaagd, ze moeten wijken voor het stuwmeer van een nieuwe waterkrachtcentrale in de rivier de Jenisej.

Valentin Raspoetin baarde in 1976 opzien met zijn boek Afscheid van Matjora, over exact hetzelfde onderwerp: een Siberisch dorp dat onder water verdwijnt door de bouw van een stuwdam. In tijden van heilig geloof in de onderwerping van de natuur, was zijn stem in de Sovjetunie een opvallend en hoopgevend tegengeluid. De Siberische schrijver werd door menig intellectueel op het schild geheven als geweten der natie, als beschermer van een bedreigde dorpscultuur, als hoeder van Siberië en de Russische ziel.

Ook al zijn we inmiddels veertig jaar verder - je moet maar durven: een boek schrijven dat iedereen meteen naast dat van je illustere voorganger zal leggen. Doorstaat Sentsjin die vergelijking? Glansrijk.

Sentsjin (over eerder werk van hem schreef ik hier en hier) draagt Zona zatoplenija – hij kon moeilijk anders – op aan Valentin Raspoetin. Hij noemt zijn voorganger vervolgens pas op een van de laatste pagina’s bij naam, maar wanneer eerder in het boek een groepje schrijvers (in 2009) een van de bedreigde dorpen bezoekt, is duidelijk dat ook Raspoetin daarbij is. “Onder hen was ook die ene, die indertijd, in de periode van het ontwikkeld socialisme met zijn nationale, door het hele volk gedragen voorrangsbouwwerken, een boek schreef over het onder water zetten van zijn geboortegrond, in dezelfde streek, aan dezelfde rivier.”

Valenin Raspoetin

Valenin Raspoetin

Roman Sentsjin

Roman Sentsjin

Ik herlas Afscheid van Matjora, en eerlijk gezegd: waar ik het boek ooit gretig verslond, viel het me dit keer niet mee. Vaak nogal zwaar is Raspoetins symboliek en iets te veel neigt hij naar de verheerlijking van het boerenleven en van de eenvoudige, maar wijze dorpelingen. Al levert dat wel één van de scherpste observaties op van het boek, uit de mond van de bejaarde Darja. Die voegt een jongen enthousiasteling toe: “Je hebt het over machines. Dat machines in dienst van jullie werken. Ja, ja. Die werken allang niet meer voor jullie, jullie werken voor die machines.”  

De stijl van Sentsjin is aanzienlijk harder en directer dan die van Raspoetin. (Denk aan de film Leviathan van regisseur Zvjagintsev en u krijgt een idee.) Dat komt mede door zijn invalshoek. Schreef Raspoetin in de jaren zeventig vooral over de teloorgang van eeuwenoude Russische waarden, bij Sentsjin gaat het nog meer over de hopeloze strijd van het machteloze individu tegen onverschillige bureaucraten en politici. Zijn het bij Raspoetin vooral ouderen die het onderspit delven, bij Sentsjin worden ook dertigers en veertigers gebroken en geknakt.

En waar Raspoetin een punt zette – bij het afscheid van Matjora – gaat Sentsjin verder. Hoe vergaat het de verdreven dorpelingen in hun nieuwe, stedelijke omgeving? Hun ontheemding wordt pijnlijk duidelijk beschreven. Eén van hen, Aleksej, las Afscheid van Matjora als scholier. Het maakte weinig indruk. Hij las het boek nogmaals toen het lot van zijn eigen dorp bezegeld was. En nu trof het hem diep. Hoe was het mogelijk dat na zó’n waarschuwing de tragedie zich herhaalde, langs exact dezelfde lijnen. Hoe was het mogelijk dat de president de oude schrijver (Raspoetin) een onderscheiding overhandigt en met dezelfde hand het decreet ondertekent voor de bouw van nog een stuwdam. En Aleksej herinnert zich zijn onderwijzeres op school, die zo vaak had gezegd: “Literatuur leert ons lessen. Literatuur leert ons hoe het moet en niet moet, wat goed is en wat slecht.”

Valentin Raspoetin overleed eerder dit jaar. Of hij het boek van Sentjsin nog gelezen heeft, weet ik niet. Heeft hij dat wel, dan moet dat, op zijn levensavond, een bittere ervaring zijn geweest. Zijn literaire strijd blijkt vergeefs te zijn geweest en hij wordt weggezet als iemand die het contact met het volk heeft verloren – wat voor een Russische schrijver een hard oordeel is.

Aleksej was zelf aanwezig bij het bezoek van Raspoetin aan zijn dorp. Het was zijn laatste hoop geweest. Had Raspoetin zich solidair verklaard, zich bij de dorpelingen aangesloten en gezegd: ik blijf bij jullie en ga hier niet weg! … Misschien, misschien was die stem nog van invloed geweest. Maar de oude schrijver zei iets heel anders. Wanneer een oude bewoonster van het dorp uitroept: “Het is een bezetting! De vijand is gekomen!”, antwoordt hij: “Dat is niet het punt. Was Rusland alleen op de aarde geweest, dan hadden we dit kunnen vermijden. Maar er was zo’n wedloop gaande, wat konden we doen?” En Raspoetin stapt op de boot en vaart weg.

De onderwerping van de natuur om Rusland sterk en machtig te maken voor de wedloop met de boze buitenwereld … Raspoetin verspeelde de afgelopen jaren veel van zijn sympathie onder de liberale intelligentsia door nationalistische sympathieën. De manier waarop Sentsjin hem ten tonele voert en aan het woord laat, vormt bijna een afrekening. Aleksej hoort Raspoetin ook nog op tv praten, over “het volk”, dat zich heeft teruggetrokken en moe is. “Het volk is niet moe!", roept Aleksej naar de tv. “Het is de weg kwijt! Wat hadden we kunnen doen? Zeg het!”        

Valentin Raspoetin Matjora Russische literatuur Siberië

----------------------

Zona zatoplenija (zatoplenija = inundatie) en Afscheid van Matjora vormen samen natuurlijk een prachtig onderwerp voor een literaire studie. Hierbij nog wat thema’s die daarbij aan bod kunnen  komen – en die ik hier verder buiten beschouwing laat, want dit is een simpel weblog en dit stuk is al behoorlijk aan de lengte:

- De symboliek van de begraafplaats bij Raspoetin en Sentsjin
- De natuurbeschrijvingen bij Raspoetin en en Sentsjin
- “In Rusland is een schrijver meer dan een schrijver.”

Er is trouwens nog een boek dat zich in dit verband nadrukkelijk opdringt: Volja volnaja, van Viktor Remizov. Siberië, natuur/milieu, de machteloze dorpeling … Maar dat wordt alles bij elkaar misschien wat veel van het goede.

Tenslotte merk ik nog even op dat in Zona zatoplenija, net als in Volja volnaja én in de film Leviathan, de muziek van Michail Krug voorbijkomt. Тенденция, однако!

Aanvulling: Ik vergat in bovenstaand stukje, vreemd genoeg, te vermelden dat Sentsjins boek gebaseerd is op gebeurtenissen rond de bouw van de waterkrachtcentrale van Bogoetsjansk. En mocht u nog niet overtuigd zijn dat het boek de moeite waard is, leest u dan ook even deze Russische recensie. 

Wit-Rusland: foto's van het platteland in 'de laatste dictatuur van Europa'.

in , ,

De Wit-Russische Fotograaf Viktor Dratsjov maakte een serie foto’s van het platteland van Wit-Rusland, dat ook wel de ‘laatste dictatuur van Europa’ wordt genoemd. Een interview met Dratsjov, die onder meer voor buitenlandse persbureaus fotografeert, vindt u hier, in het Russisch.

Spookdorpen van de Oeral: slachtoffers van de perestrojka of een gevolg van dekolonisatie?

in

Is Rusland te groot? Hebben er de afgelopen tientallen jaren te veel mensen gewoond op plekken die daar eigenlijk niet voor bestemd zijn? En: is de huidige krimp van de bevolking in afgelegen streken niet meer dan een onderdeel van een historische proces, de dekolonisatie van Rusland?

Het zijn wijdse vragen die opkomen bij het zien van dit eenvoudige filmpje over spookdorpen in de Oeral, in de provincie Sverdlovsk. Stoort u zich vooral niet aan het muziekje:

De reportage begint met (helaas vertrouwde) beelden van vervallen huizen, met af en toe nog een eenzame bewoner te midden van roestige landbouwwerktuigen. Interessant, en ook enigszins beklemmend, wordt het vanaf 9,20, wanneer de filmploeg de rivier de Vagil afzakt. Langs de oevers is het menselijk leven niet verdwenen, maar teruggebracht tot een minimum: een enkele man, een enkel echtpaar, die niet talen naar het stadse leven en het verder wel goed vinden. Zoals Gennadi (vanaf 10.40), die zwaluwnestjes in zijn huis heeft, en Vera en Nikolaj (vanaf 13.00). Tajga-kluizenaars worden ze in het filmpje genoemd, al zijn ze bepaald niet mensenschuw. Kijk alleen al naar de ontroerende manier waarop Gennadi zwaait naar het bootje met de filmploeg, wanneer dat weer uit het zicht verdwijnt (12.50).

Het gebied in de Oeral werd in de zestiende eeuw veroverd door Jermak. In zijn spoor kwamen de bonthandelaren, die (vergelijk het met de oliewinning van tegenwoordig) de centrale machthebbers van een flinke stroom inkomsten voorzagen. Na deze ‘bont-kolonisatie’ volgden – lang niet altijd uit vrije wil – de vissers en de landbouwers. Ook zij waren in feite kolonisten, vreemdelingen in verre gebieden. Veel van de nederzettingen in de bossen en moerassen langs de Vagil zijn van recente datum. Ze stammen uit de jaren 30-50 van de vorige eeuw. Ook hún bewoners – nakomelingen van kampbewoners en bannelingen – belandden daar veelal niet vrijwillig.

De perestrojka en het einde van de Sovjetunie betekenden het einde van de collectieve vis- en landbouwbedrijven. Het centrum had niet meer de wil en de kracht om de ‘vooruitgeschoven posten’ op de been te houden. Met de werkgelegenheid verdween de jeugd, tajga-kluizenaars als Gennadi, Vera en Nikolaj bleven achter. Helemaal zonder inkomsten zitten zij niet. Ze onderhouden eenvoudige onderkomens voor bezoekers uit Jekaterinburg, meestal hoge functionarissen die een paar keer per jaar met een gezelschap komen vissen of jagen.

Aan het slot van het filmpje (vanaf 23.30) komt de filmploeg op een plek waar ooit het dorpje Zaozjornaja stond. Na een moeizame wandeling stuiten ze op een vervallen kerkhof. Een foto op een emaillen plaatje vertelt dat hier Semjon Petrovitsj Belooesov begraven ligt, geboren in 1902, overleden in 1970. 

De Russische commentaren bij het filmpje op youtube zijn voorspelbaar: de perestrojka en het einde van de USSR waren een ramp, kijk eens wat er allemaal verloren is gegaan. Maar misschien kan je zeggen: de binnenlandse ambities van de USSR waren te groot, gebieden als die langs de Vagil waren niet ‘behapbaar’. De huidige dekolonisatie is zo bezien niet meer dan een logisch en onvermijdelijk proces.

(De vergelijking van de vroegere bontwinning met de huidige oliewinning heb ik niet zelf bedacht, die komt uit het boek Внутренняя колонизация (Vnoetrennaja kolonizatsija / Binnenlandse kolonisatie) van Aleksandr Etkind. Over dat boek meer in een van mijn volgende stukjes.)