muziek

Mr.Trololo - Eduard Khil. De wonderlijke wegen van een oude hit uit de Sovjetunie.

(Eerste publicatie: 29-5-2010)

 

Eduard Khil (Эдуард Хиль) weet niet wat ‘m overkomt. In 2008 wordt bovenstaande tv-opname uit 1976 op het net gezet. Twee jaar later wordt het opgepikt in het buitenland en binnen een mum van tijd is het een rage.

Het nummer heet Я очень рад, ведь я наконец возвращаюсь домой. (Ik ben erg blij, want eindelijk ga ik terug naar huis). De tekst ging over een Amerikaanse cowboy die over de prairie naar zijn Mary rijdt. Vond de censuur geen goed idee. Uiteindelijk pakte dat prima uit, want mét tekst was het nummer nooit zo populair geworden.

Eduard Khil is op internet inmiddels beter bekend als Mr.Trololo. Op Facebook is een pagina aan hem gewijd. Je kan een oproep tekenen voor een buitenlandse tournee. En je kan een tekst schrijven voor het nummer. Khil – hij woont in Sint-Petersburg - vindt het allemaal prima. Hieronder nodigt hij zijn nieuwe fans uit om een tekst op te sturen. De beste regels worden samengevoegd en over enige tijd zal dan de nieuwe versie via internet gezamenlijk worden uitgevoerd. Op Facebook zijn de eerste inzendingen al te lezen en te zien.

 

Zoals dat gaat bij een internet-rage, verschijnen er tal van filmpjes. Een selectie vindt u hier. Hitler heeft uiteraard ook al gereageerd (benieuwd hoe lang dit filmpje nog te zien is, ik meende dat alle Untergang-variaties van youtube waren verwijderd):

 

Ik vind déze aardig, alleen een beetje kort:

Nog één keertje over het Russische oorlogslied van Ernst Daniël Smid

(Eerste publicatie: 14-5-2010)

Nog even kom ik terug op mijn vertaling van het lied Zjoeravli (Kraanvogels/Zwanen). Ik schreef er eerder deze week over. Trots kan ik melden dat mijn Nederlandse versie is gepromoveerd tot lesmateriaal op het HOVO. Een docente aldaar vond het vertalersdilemma dat ik schetste een mooie illustratie van de problemen waar je als vertaler tegenaan kan lopen. Hoe breng je symboliek en context over?

Ook vond ze – ik vermeld het maar even – dat mijn vertaling beter bekt dan die van Willem Wilmink. Waarop ik mij meteen afvroeg hoe je dat, met behoud van alliteratie, in het Russisch vertaalt, beter bekken.

De Russische versie is vooral bekend in de uitvoering van Mark Bernes. Voor de verandering eens componist Jan Frenkel die zelf het lied zingt:

Tenslotte nog even terug naar 2005, het jaar waarin de CD van Ernst Daniël Smid met mijn vertaling van Zjoeravli verscheen. Ik heb toen voor het eerst (en voor het laatst) in Nederland kraanvogels zien overvliegen! In Limburg, even buiten het dorpje Neeritter… Zelf had ik ze niet eens herkend, ik werd er op gewezen door een opgewonden buurman.

Kraanvogels - zwanen: Een Russisch oorlogslied van Ernst Daniël Smid en het dilemma van de vertaler.

(Eerste publicatie: 9-5-10)

Rusland viert vandaag het einde van de Tweede Wereldoorlog met een daverende parade op het Rode Plein. Een natie zwelgt in trots. Ik zoek het liever in wat kleiners. Bijvoorbeeld in dit mooie lied van Mark Bernes, over soldaten die niet terugkeerden (muziek: Frenkel/tekst: Gamzatov):


Enkele jaren geleden heb ik het nummer vertaald. Ik liet het horen aan Ernst Daniel Smid en die nam het op zijn repertoire. Het staat op zijn CD Als de dag van toen. Bij het vertalen zat ik met een vervelend dilemma. Over de oplossing heb ik nog steeds twijfels, misschien zelfs spijt. Heb ik de goede keus gemaakt? Bernes zingt in het eerste couplet letterlijk:

Het schijnt me toe, soms, dat de soldaten
Die niet zijn teruggekeerd van de bloedige velden
Toentertijd niet in onze aarde zijn gelegd,
Maar zijn veranderd in witte kraanvogels

Sleutelwoord is Kraanvogels, de titel van het nummer. Een hopeloos woord voor een Nederlandse lied! Er rijmt bijna niets op en – onderschat dat niet - de klemtoon ligt onhandig. Daar staat tegenover dat de kraanvogel in Rusland een sterke symbolische waarde heeft. Zijn overvliegen markeert de seizoenen, zijn vlucht staat voor het verglijden van de tijd.

Mijn dilemma was: handhaaf ik de kraanvogel en produceer ik een hopeloze, moeizaam zingbare tekst? Of schrap ik de kraanvogel en lever ik vloeiende, soepel zingbare regels af die naadloos tegen de melodie aanliggen? Met pijn in mijn hart koos ik voor het tweede. Ernst Daniel Smid zingt in mijn vertaling:

Soms denk ik dat jonge frontsoldaten
Die na een zwaar gevecht zijn heengegaan
Nooit in een graf zijn neergelaten
Maar zijn opgevlogen als een witte zwaan

Die witte zwaan stuit menig Rus tegen de borst. Dat begrijp ik helemaal, maar ik heb de ‘belangen’ van de zanger (en de luisteraar) zwaarder laten wegen. Ik werd in die keus gesterkt, toen ik (naderhand!) ontdekte dat Herman van Veen het nummer ook ooit heeft uitgevoerd. De vertaling is – ik durf het bijna niet te zeggen – van Willem Wilmink, en die heeft de kraanvogels wel laten staan. Het resultaat is – ik durf ook dat bijna niet te zeggen - moeilijker zingbaar:

Soms denk, soms denk ik wel dat de soldaten
die in de oorlogen gevallen zijn,
niet onder witte kruisen zijn begraven,
maar dat ze kraanvogels geworden zijn

Oordeelt u zelf. Van beide versies is een kort fragmentje te beluisteren (via een extern linkje, embedden lukt helaas niet). Hier die van Herman van Veen (onder de tracklist, de tweede nummer 11). Nog net is te horen hoe hij zich door die vierde regel worstelt. En hier een fragmentje van Ernst Daniël Smid (track 14). Duidelijk toch, dat mijn vertaling beter klinkt? Daar staat het verlies van de kraanvogels tegenover, het symbool dat voor Russen zo veelzeggend is en emotioneel beladen.

Ter verdediging kan nog gezegd worden dat de Nederlandse luisteraar een kraanvogel doorgaans hooguit kent uit de dierentuin. Laat je de kraanvogel in de vertaling staan, dan nog komt de symboliek niet over. De gemiddelde Nederlander heeft niets met kraanvogels, in elk geval minder dan met zwanen. Een tekst met een zwaan zal voor hem dus eerder tot leven komen dan een tekst met een kraanvogel.

De Nederlandse reacties op de versie van Ernst Daniël Smid zijn eensluidend: men is ontroerd, met vindt het prachtig. Ook dat sterkt me in mijn keus. Maar de twijfel blijft… Had ik die kraanvogels niet toch moeten laten staan?

Voor de volledigheid hieronder drie versies: de letterlijke vertaling, de vertaling van Wilmink en de vertaling van mij.

Het schijnt me toe, soms, dat soldaten
Die niet zijn teruggekeerd van de bloedige velden
Toentertijd niet in onze aarde zijn gelegd,
Maar zijn veranderd in witte kraanvogels

Sinds die verre tijden vliegen zij, tot op heden,
Ze vliegen en roepen ons aan met hun stem
Is het soms daarom dat wij zo vaak en verdrietig
Stil zijn, terwijl we kijken naar de hemelen

Er vliegt, vliegt langs de hemel een vermoeide wig
Vliegt in de mist, aan het einde van de dag.
En in dat gelid is een kleine tussenruimte,
Misschien is dat (een) plek voor mij

Er komt een dag en met een vlucht kraanvogels
Vlieg ik in eenzelfde blauwgrijze mist
Vanonder de hemel roep ik dan als een vogel

Jullie allen, die ik achterliet op de aarde.

----------------------------------------------------

Soms denk, soms denk ik wel dat de soldaten
die in de oorlogen gevallen zijn,
niet onder witte kruisen zijn begraven,
maar dat ze kraanvogels geworden zijn.

Ze roepen ons uit lang voorbije tijden,
hun hese stemmen roepen in hun vlucht.
't Is misschien daarom, dat wij zo dikwijls kijken,
diep in gedachten, naar de avondlucht.

Daar, in de laatste lichtglans van de schemer,
gaat een vermoeide vogeltrek voorbij. 
Ik zie een lege plaats in hun geleed'ren,
misschien is dat de plek, bestemd voor mij.

Als ik met hen de hemel zal bevolken,
voorbijtrek in het schemerend verschiet,
dan zie ik jullie uit de verre wolken,
dan roep ik jullie, die ik achterliet.

---------------------------------------------------

Soms denk ik dat jonge frontsoldaten
Die na een zwaar gevecht zijn heengegaan
Nooit in een graf zijn neergelaten
Maar zijn opgevlogen als een witte zwaan

Ze vliegen sinds die lang vervlogen dagen
En wenken ons en roepen in de lucht
Zijn wij daarom bij hun vleugelslagen
Vaak even stil, kijkend naar hun vlucht?

Ze vliegen als de dag is afgelopen
Aan de hemel in een schuine rij
En in die rij is nog wat ruimte open
Misschien is dat een plek voor mij

Er komt een dag dan zweef ik met de zwanen
Terwijl het avondblauw van kleur verschiet
En ik roep dan, als een vogel, mijn kompanen

Iedereen die ik op aarde achterliet.

(Hier een kort vervolg.)

Bij wijze van uitzondering heb ik ook de commentaren bij dit stukje overgeheveld uit mijn oude weblog. Daarbij is boven elk commentaar automatisch mijn naam komen te staan - is het commentaar van iemand anders, dan staat zijn naam er tussen haakjes, achteraan, bij.

 

Zjanna Bitsjevskaja met Pasen - Gospodi, pomiloej!

Geloof me, het is toeval dat ik juist nu met Pasen Zjanna Bitsjevskaja (Жанна Бичевская) weer eens tegenkom. Bitsjevskaja, weggezakt in een eng soort religieus-xenofobisch nationalisme. Maar voor haar CD Ljoebo, brattsy, ljoebo… (Любо, братцы, любо...) verdient ze een standbeeld. Het nummer Gospodi, pomiloej! (Господи, помилуй!) komt van de CD Zjanna Bitsjevskaja pojot pesni Jeromonacha Romana (Жанна Бичевская поёт песни Иеромонаха Романа). (Is het ouderwets om te zeggen dat iets van een CD komt? Komt niet alles tegenwoordig gewoon van internet?)

Viktor Stolyarov - Koridor

(Eerste publicatie: 29-3-1010)

Viktor Stolyarov - Koridor.

Tekst: Aleksej Tsvetkov / muziek: Viktor Stolyarov.



Kоридор

здесь ходил по коридору
очень старый человек
теперь его не видно
потому что нет в живых
я наверное как этот
очень старый человек
если кто-нибудь заметит
что меня на свете нет
опирался на каталку
головы не поднимал
все ходил по коридоруа
на улицу не мог
я живу в кирпичном доме
в трех минутах от метро
но из жителей соседних
я не знаю никого
всюду мусоропроводы
крысы быстрые смелы
человеческой работы
безуспешные следы

этот старец обреченный
не заглядывал в глаза
иногда он ездил в лифте
но не помнил этажа
а еще по коридору
в самой дальней из квартир
весь декабрь кричала птица
но теперь она молчит
я ходил по коридору
головы не поднимал
мне о чем-то говорили
ничего не понимал
у меня вообще проблемы
счеты вечные с собой
постоянные пробелы
между словом и судьбой
я живу в долине жажды
здесь не так уж и смешно
как мы думали однажды
как вам в голову пришло

здесь ходил по коридору
а теперь его не видно
если кто-нибудь заметит
опирался на каталку
я живу в кирпичном доме
всюду мусоропроводы
иногда он ездил в лифте
весь декабрь кричала птица
мне о чем-то говорили
у меня вообще проблемы
я живу в долине жажды
здесь подобен помидору
неживой как чебурек
все ходил по коридору
очень старый человек
мы живем в огромном доме
и в упор не видим зла
притерпелись к этой доле
а на улицу нельзя

Advocaat Kaminskaja en bard Joeli Kim: dezelfde mitrailleur?

(Eerste publicatie: 1-2-2010)

Dina Kaminskaja, ik schreef al eerder over haar en haar boek Aantekeningen van een advocaat. In januari 1968 verdedigt zij dissident Joeri Galanskov. De stemming in de Moskouse rechtszaal, gevuld met een door de KGB geselecteerd publiek, is vijandig. In de pauze ziet Kaminskaja buiten, waar het bijna 30 graden vriest, een groep sympathisanten staan, omringd door agenten. “Zij komen naar deze zwijgende demonstraties van proces naar proces, totdat ze zelf naar de rechtbank worden gebracht”. Achter haar hoort ze iemand over de sympathisanten zeggen: “Een mitrailleur, en ze dan allemaal zo in één keer…” Er wordt gelachen. Het is dat fijne publiek uit de rechtszaal.

Kaminskaja schrijft dat er een lied over dat proces is gemaakt, “door een bekende Moskouse bard”. Dat was snel gevonden. Het is van Joeli Kim, uit 1968, en heet Immitatie van V. Vysotski. (Ik ben onvoldoende thuis in het repertoire van Vysotski om die titel te duiden.). Opvallend is de eerste regel: De vorst kraakt, als een mitrailleur boven het slagveld.

Die mitrailleur… zou Kaminskaja Kim misschien verteld hebben wat ze daar in de pauze achter haar had horen zeggen? Of is het via via bij Kim beland? Of is het toeval, dat beeld van die mitrailleur in die eerste regel? Hoe dan ook, het is een sterk lied. Hieronder de tekst, gevolgd door een ongepolijste vertaling (suggesties voor een betere zijn welkom).


1.Мороз трещит, как пулемет трещит над полем боя

2.И пять машин, как пять собак, рычат и жаждут крови

3.И добровольный опервзвод стоит уже конвоем

4.Им только б знак, а знак и так сорваться наготове

5.Тут за стеною ставит суд законы вне закона.

6.Корреспонденты в стороне внимательно-нейтральны

7.И горстка граждан жмется тут как зэки в центре зоны

8.Пришли за правду порадеть и крест принять опальный

9.На тыщу академиков и член-корреспондентов

10.На весь на образованный, культурный легион

11.Нашлась лишь эта горсточка больных интеллигентов

12.Вслух высказать, что думает здоровый миллион

13.Вон бывший зэк стоит себе ногой колотит ногу

14.И вон полковник КГБ ногой колотит ногу

15.Вон у студента у врача отец замерз на БАМе

16.А у того у стукача зарыт под Соловками

17.И вот стоят лицо в лицо, и суд не в поколеньях

18.Не сыновья против отцов, а сила против правды

19.Видать, опять пора решать, стоять ли на коленях

20.Иль в Соловки нам поспешать, иль в опер-лейтенанты

21.Ах, как узок круг этих революционеров

22.То-то так легко их окружили во дворе

23.И тоже вне народа, и тоже для примера

24.И дело происходит тоже в старом декабре


1. De vorst kraakt, als een mitrailleur boven het slagveld

2. En vijf auto’s, als vijf honden, grommen op bloed belust

3. En een vrijwilligerspeloton staat er al als konvooi

4. Ze behoeven slechts een teken, het teken kan ieder moment losvliegen

5. Hier achter de muur plaatst de rechtbank wetten buiten de wet

6. De correspondenten terzijde zijn aandachtig-neutraal

7. En een groepje burgers staat opeengehoopt, als gevangenen midden in een kamp8. Ze zijn gekomen om zich in te zetten voor de waarheid en het kruis van ongenade te ontvangen

9. Op duizenden leden en correspondent-leden van de Academie

10. Op het hele ontwikkelde en culturele legioen

11. Was slechts dit kleine groepje zieke intellectuelen bereid

12. Om hardop te zeggen wat het gezonde miljoen denkt

13. Daar staat een ex-gevangene met zijn voeten te stampen

14. En daar staat een luitenant-kolonel van de KGB met zijn voeten te stampen.

15. Van die student geneeskunde is de vader doodgevroren aan de BAM16. En die van die verklikker ligt begraven bij Solovki

17. En ze staan daar oog in oog, het is geen rechtszaak tussen generaties

18. Geen zonen tegen vaders, maar krachten tegen de waarheid

19. Kennelijk is weer de tijd gekomen om te besluiten: gaan we op de knieën,

20. Belanden we spoedig o

p Solovki of worden we opsporings-luitentant

21. Ach, hoe klein is de kring van deze revolutionairen

22. Wat hebben ze hen ook eenvoudig omsingeld op de binnenplaats

23. En ook los van het volk, en ook bij wijze van voorbeeld24. En het speelt zich ook af in de oude decembermaand

Regel 21 komt uit een artikel van Lenin en slaat op de opstand van de Dekabristen (1825). Regel 24 verwijst naar de oude jaartelling van voor de Revolutie. De dag van het proces zou volgens die kalender ook in dekabr / december zijn gevallen.

Vonn Finnland bis zum Schwarzen Meer en Tolk in oorlogstijd van Jelena Rzjevskaja.

(Eerste publicatie: 11-1-2010)

Ik had me verheugd op het boek Tolk in oorlogstijd van Jelena Rzjevskaja. Ze was bij de Russische troepen in Berlijn en was betrokken bij de identificatie van het lijk van Hitler. Maar het viel tegen. Rzjevskaja ziet zichzelf als schrijfster en historicus, maar is geen van beiden. Het gevolg is een rommelig boek, met slechts af en toe een alinea waar het oog achter blijft haken.

Rzjevskaja citeert uit het dagboek van Goebbels en zo las ik dat in 1941 een speciaal lied werd geschreven voor de Duitse inval in Rusland. Dat wist ik niet. De officiële titel was Vorwärts nach Osten!, het werd ook bekend als Von Finnland bis zum Schwarzen Meer.

Goebbels gaf op 22 juni (pas ná de inval, want die was natuurlijk geheim) twee componisten en drie tekstschrijvers de opdracht voor het lied. Hij koos voor de muziek van Norbert Schulze, die al van zich had doen spreken met nummers al Bomben auf Engeland und Panzer rollen in Afrika vor. Als tektschrijver staat Heinrich Anacker te boek.

Den Marsch von Horst Wessel begonnen
Im braunen Gewand der SA
vollenden die grauen kolonnen:
Die Grosse Stunde ist da!
Vonn Finnland bis zum Schwarzen Meer:
Vorwärts, vorwärts!
Vorwärts nach Osten, du Stürmend’ Heer!
Freiheit das Ziel, Sieg das Panier!Führer, befiehl! Wir folgen dir!

Anacker had voor de oorlog succes met het onschuldige Antje, mein blondes Kind. Daarna sloeg hij een heel andere weg in met teksten als Braun ist unser kampfgewand und Die Fackel geht von hand zu hand. En dus ook Vorwärts nach Osten!

Anacker zal god op zijn knieën gedankt hebben dat hij in mei 1945 in de Amerikaanse bezettingszone zat en niet in de Russische! Hij werd entnazifiziert als minderbelastet en kreeg zestig dagen dwangarbeid en 500 mark boete.

De "levenslustige debiliteit" van Sovjetliedjes

(Eerste publicatie: 20-11-2009)

Ik liet me al eens lovend uit over de Russiche blogger Germanych . Goed gefundeerd en af en toe lekker venijnig keert hij zich tegen de heimwee naar de USSR, het land waar hij opgroeide. Zijn stukjes zijn een mengeling van eigen herinneringen en maatschappelijk-historische beschouwinkjes.

Een tv-programma over Sovjet-liedjes maakt hem bijna onpasselijk. “De communisten castreerden de muzikale wereldcultuur. Zij bepaalden: déze kunst is goed, en dat is bourgeois-rotzooi die het niet waard is om in de USSR gehoord te worden. De Sovjet-liedjescultuur bleef grotendeels steken op het niveau van de jaren dertig”.

Levenslustige debiliteit, zo omschrijft Germanych de sfeer die uit Sovjetliedjes opsteeg. De USSR kende geen problemen, dus waren de muziek en de teksten probleemloos. Wie dit overdreven vindt, moet hier maar even naar kijken, de groep Pesnjary. We schrijven 1976:

 

Tegenover deze brave niets-aan-de-hand-muziek welde een subcultuur op die gevoed werd door bandrecorderspoelen en cassettebandjes. Er kwamen rockgroepen op, die mateloos populair werden, juist doordat ze geen officiële platen konden uitbrengen. Hun muziek was niet 'probleemloos'. Kijk bijvoorbeeld naar Kino met frontman Viktor Tsoi (een wat latere opname, dat wel), en het is meteen duidelijk: daar viel voor een braaf Sovjet-ensemble niet tegenop te musiceren. De slag om de jeugd was verloren:

De eau de cologne van Slava Boetoesov en Alain Delon

(Eerste publicatie: 2-10-2009)

Bovenstaande foto van een Sovjet-fles eau de cologne deed mij meteen denken aan Alain Delon. Ik trof ‘m aan (de foto, niet Delon) op een site over de USSR. De site toont talloze simpele zaken uit het dagelijks leven van toen, zoals ook deze fles. Op het etiket staat: trojnoj odekolon. Odekolon = eau de cologne, maar wat betekent hier trojnoj? Drievoudige? Driedubbele? Uit drie componenten samengesteld?

Hoe dan ook, meteen schoot me een prachtig nummer te binnen van Nautilus Pompilius, een van de populairste Russische bands van de jaren negentig, met frontman Slava Boetoesov. Het heet Vzgljad s ekrana (Blik van het scherm), vanaf 0.50:

Dankzij de foto van die fles krijgt de tekst opeens iets extra’s. Boetoesov zingt over een meisje dat wegdroomt bij films met Alain Delon, van wie ze ook een foto aan de muur heeft. De werkelijkheid om haar heen steekt daar schril bij af: zweterige handen van de jongens, niet gaan wandelen zonder de hond, moeder kent het nummer van het mortuarium uit haar hoofd wanneer ze weer eens lang wegblijft, vader komt dronken thuis, kan de deur niet vinden en spuugt in het klaargezette eten. En dan het refrein:

Ален Делон говорит по французски,
Ален Делон, Ален Делон не пьет одеколон.
Ален Делон, Ален Делон пьет двойной бурбон.
Ален Делон говорит по французски.

Alain Delon praat Frans
Alain Delon, Alain Delon drinkt geen eau de cologne
Alain Delon, Alain Delon drinkt een dubbele bourbon
Alain Delon praat Frans.

Ter verduidelijking: het is niet ongewoon dat een Russische alcoholist eau de cologne drinkt. Russische luisteraars hoeven dat niet uitgelegd te krijgen. Die begrijpen natuurlijk ook meteen die verwijzing in dubbele bourbon naar driedubbele eau de cologne. Nu ik bovenstaande foto heb gezien met dat etiket, begrijp ik die verwijzing ook.

Hier de volledige tekst, voor de liefhebber:

Она читала мир как роман
А он оказался повестью.
Соседи по подъезду -
Парни с прыщавой совестью.

Прогулка в парке без дога
Может стать тебе слишком дорого.
Мать учит наизусть телефон морга,
Когда ее нет дома слишком долго.

Отец, приходя, не находит дверей
И плюет в приготовленный ужин.
Она - старше чем мать,
Он должен стать ее мужем.

Первый опыт борьбы против потных рук
Приходит всегда слишком рано.
Любовь - это только лицо на стене,
Любовь - это взгляд с экрана.

Ален Делон говорит по французски,
Ален Делон говорит по французски.
Ален Делон, Ален Делон не пьет одеколон.
Ален Делон, Ален Делон пьет двойной бурбон.
Ален Делон говорит по французски.

Парни могут стараться в квартирах подруг,
Она тоже бывает там.
Но это ей не дает ни черта
Кроме будничных утренних драм.

А дома совсем другое кино.
Она смотрит в его глаза
И фантазии входят в лоно ее,
 
Сильней чем все те, кто узнают ее.