(Eerste publicatie: 22-5-2012)
Jelena Molochovets
Zit ik nietsvermoedend te lezen in Marina Stepnova’s Zhensjtsjiny Lazarja (De vrouwen van Lazar), wie kom ik daar tegen? Jelena Molochovets!
Eind jaren negentig bracht ik behoorlijk wat tijd door met Jelena. Ik had haar ontdekt in Russische tijdschriften, die haar 19de eeuwse kookboek Podarok molodym chozajkam (Geschenk voor jonge huisvrouwen) af en toe – en altijd met smaak – citeerden. Ik dacht: als ik dat boek nog eens in handen krijg, schrijf ik er een artikel over. Ik kreeg het in handen, trof het aan in de catalogus van een Utrechts veilinghuis – ik was de enige bieder. Toen ik Jelena’s kleurrijke kookboek doorbladerde, begreep ik: dit wordt geen artikel, dit wordt een boek.
Ik schreef het samen met Anne Scheepmaker, toen nog culinair journaliste van NRC-Handelsblad. Zij selecteerde en hergroepeerde de recepten, ik schreef bij elk hoofdstuk een inleiding. En ik probeerde het leven van Jelena te reconstrueren. Iedereen in Rusland kende haar naam, citeerde graag uit haar kookboek (doorgaans fout), maar wie ze eigenlijk was, waar ze vandaan kwam en hoe ze aan haar einde was gekomen – niemand die het wist.
Ik stuitte op haar dossier uit het Smolny-instituut voor Adellijke Meisjes in Sint-Petersburg, viste uit een kerkhofadministratie haar begrafenisdatum (15 december 1918) op en vond verder genoeg voor een apart hoofdstuk over haar leven. In een Russische vertaling van mijn oude docente Aida Frantsevna Smirnova belandde dat ene hoofdstuk in het literaire Petersburgse tijdschrift Zvezda. Op dat laatste ben ik eigenlijk trotser dan op het hele boek.
De vrouwen van Lazar – daar wilde ik dit stukje over schrijven – is geen slecht boek. Een familiekroniek zoals die ook geschreven worden door Ljoedmila Oelitskaja en Jelena Katisjonok – maar toch minder. Het verhaal mag er zijn, de wendingen van het plot voeren je door bijna de complete 20ste eeuw. De stijl – op elke pagina minstens twee stevige beeldspraken - gaat echter gaandeweg vermoeien. Tegen het einde wordt het ook wat ongeloofwaardig; Lidija, een piepjonge ballerina die op het punt staat door te breken, doet een zelfmoordpoging, maar wordt op het nippertje gered door haar kersverse echtgenoot, van wie ze eigenlijk niet hield, maar nu natuurlijk wel, en ze blijkt ook al van hem in verwachting.
Het favoriete boek van Lidija? Geschenk voor jonge huisvrouwen van Jelena Molochevets. Lidija komt niet uit een warm nest, bij Molochovets droomt ze weg, ze kent het uit haar hoofd en weet zo hoe haar eigen warme nest er later uit moet zien. Moet u De vrouwen van Lazar lezen? Als u een hechte band hebt met Jelena Molochovets of houdt van familiekronieken met een Assepoester-inslag, zeker doen. Zo niet, mwah.
(Een overzichtje van Russische recensies vindt u hier.)