Kleine Tsjik aan de haven. Fazil Iskander is voor Soechoemi wat Mozart is voor Salzburg.

(Eerste publicatie: 29-20-2011)

Soechoemi, de hoofdstad van Abchazië, is een standbeeld rijker. Aan de haven staat sinds kort in brons gegoten het jongetje Tsjik, één van de populaire figuren uit het werk van schrijver Fazil Iskander.

Tsjik (spreek uit: Tsjiek) staat er met een kip op zijn arm en dan weet elke liefhebber van het werk van Iskander waar het over gaat. En voor wie het niet weet, staat er op het kleine voetstuk ook nog een citaat: “Opeens kreeg Tsjik medelijden met de kip … ze was zo wit!” Tsjik krijgt van z’n moeder een kip en een mes in z’n handen. En wat hij eerder nog zonder problemen heeft gedaan – de kip de keel afsnijden – lukt opeens niet meer. 

Voor mij staat Tsjik in het werk van Iskander in de schaduw van Sandro uit Tsjegem (over hem schreef ik hier). Ik zou van hém een standbeeld hebben gemaakt. Maar, legt beeldhouwer Archip Labachoea uit, Sandro is al gevormd, hij is volwassen. Tsjik daarentegen zit nog vol ‘goede twijfel’ en dat stemt beter overeen met de stad Soechoemi. Labachoea voegde nog een klein eigen detail toe aan het beeldje: de grote teen van de rechtervoet staat iets omhoog. Als kind kreeg de beeldhouwer nogal eens een uitbrander en om zijn emoties dan een beetje in bedwang te houden, stak hij zijn teen omhoog.

Fazil Iskander werd in 1929 in Soechoemi geboren. Hij schrijft in het Russisch en woont al vele jaren in Moskou. Adgoer Dzidzarija, voorzitter van de Abchazische Kunstenaarsbond, zegt in onderstaand filmpje: “Iskander is voor Soechoemi wat Mozart is voor Salzburg”. Ik trek dat wat wijder. Iskander is de perfecte ambassadeur van heel Abchazië. Lees zijn werk en Abchazië heeft voor altijd een apart plekje in je hart.

Hier een filmpje over de onthulling. De opgestoken teen is net te zien op 5.18: [Het filmpje is hier niet meer te embedden. U kunt het hier bekijken.]

Overigens is niet iedereen tevreden over de uitvoering van het beeld. Regisseur Valeri Koeraskoea vertelt vanaf 4.10 waarom hij het vierkante voetstuk verschrikkelijk vindt. Tsjik moet op de grond staan, gewoon in het gras, dichter bij het volk. “De tijd van voetstukken is in de Sovjetunie ten einde gekomen", moppert Koeraskoea. Voor sommige mensen is het nooit goed of het deugt niet. 

(Met dank aan Zinaïda Bal, die me op het beeldje wees en het filmpje toestuurde.)

Jasnaja Poljana-prijs voor Iskander en Katishonok

(Eerste publicatie: 4-10-2011)

Min of meer bij toeval, via de Face Book-pagina van collega Nicole de Boer, belandde ik op de site van tv-zender Kultura. Het berichtje dat ik daar las, maakte dat mijn dag al niet meer stuk kan: Fazil Iskander en Elena Katishonok zijn onderscheiden met de Jasnaja Poljana-prijs.

Iskander, mijn literaire held uit de jaren negentig, Katishonok mijn ontdekking van dit jaar. Wat leuk om die twee zo samen in de schijnwerpers geplaatst te zien.

Fazil Iskander (Soechoemi, 1929) werd in de categorie Moderne Klassieken onderscheiden voor zijn verhalencyclus Sandro iz Tsjegema (Sandro uit Tsjegem). De verhalen vormen samen een prachtige schelmenroman, die zich grotendeels afspeelt op het Abchazische platteland. De mengeling van folklore, humor, liefde en bitterheid (de rampen van de twintigste eeuw gaan niet aan Tsjegem voorbij) is onweerstaanbaar.

Een aantal verhalen uit de Tsjegem-cyclus heb ik vertaald. Ik ging ermee langs talloze uitgevers en vond uiteindelijk een gewillig, zij het voorzichtig, oor bij De Geus in Breda. Eén verhaal, dat wilden ze wel proberen. Zou dat aanslaan, dan stond de deur open voor meer. Zo belandde Tali, het wonder van Tsjegem in de Nederlandse boekwinkels.

Ik ging in Moskou bij Iskander op bezoek om hem de vertaling aan te bieden. Hij zette zijn handtekening in vijf exemplaren, die vervolgens bij boekwinkel Pegagus in Amsterdam in de winkel kwamen te liggen. Een wat naïeve poging van mij om de verkoopcijfers op te krikken. Als iemand zo’n vertaling-met-handtekening heeft liggen, kijk eens goed op de omslag: op een paar exemplaren moeten vaag wat jamvlekken zitten, van de eettafel van Iskander.

Het is bij die ene vertaling gebleven en ik zette een punt achter mijn pogingen om Sandro uit Tsjegem naar Nederland te halen.

En dan Elena Katishonok , onderscheiden in de categorie XXIste Eeuw voor haar Zhili-byli starik so staroechoi (Er leefden eens een oude man en een oude vrouw). Over deze majestueuze familiekroniek schreef ik eerder dit jaar, en ook twee andere boeken van haar kwamen aan bod (hier en hier). Dit moet vertaald worden!, dacht ik steeds tijdens het lezen. Maar ik begin er niet meer aan.

(De literaire prijs Jasnaja Poljana, genoemd naar het landgoed van Lev Tolstoj, bestaat sinds 2003. Ze wordt uitgereikt aan schrijvers van wie het werk gericht is op “humanistische en morele waarden in de bedding van de tradities van de klassieke Russische literatuur en het werk van Lev Tolstoj”.)