De chaotische, fascinerende dia-collectie van professor Hammond - de USSR in de jaren 50, 60 en 70

August 15, 2018 in fotografie, jaren 50, jaren 60, sovjetunie

-------------

De University of Viriginia beschikt over een doos met een kleine 3.000 dia’s, gemaakt in de jaren vijftig, zestig en zeventig in de USSR. Ze werden nagelaten door Thomas Hammond (1920-1993), professor geschiedenis en Russische studies. Hammond was een formele man, die altijd keurig gekleed ging en dat ook van zijn studenten verwachtte. In zijn werkkamer was alles wat minder strikt. Een oud-student schrijft: “The office was stuffed with papers and books, and had that slightly stale, musty smell of not having been aerated in a few months. There were piles of stuff everywhere. No air conditioner.” Het moet haast wel of ook die doos met dia’s heeft in die werkkamer gestaan. Het was in die doos in elk geval net zo rommelig als in die kamer.

De dia’s bleken ongeordend en slechts zeer summier voorzien van gegevens. Jaartallen ontbraken in veel gevallen en ook wat de locaties betreft was het vaak gissen. De University of Virgina heeft de dia’s gedigitaliseerd. Als ik het goed begrijp, is de complete verzameling enige tijd online beschikbaar geweest, maar de linkjes die op verschillende Russische sites staan, doen het geen van alle meer. Dientengevolge is het sprokkelen geblazen, voor wie Hammonds foto’s wil bekijken. Ze staan verspreid over het net en her en der zijn enthousiaste Russen druk bezig geweest om jaartallen en locaties toe te voegen. Uiteindelijk heb ik er een stuk of honderd geselecteerd. Daar weer een selectie van krijgt u in drie of vier afleveringen op dit blog voorgeschoteld – of misschien zet ik ze er wel allemaal op.

Een paar opmerkingen nog. Professor Hammond had een goed oog voor wat de moeite van het fotograferen waard was, maar hij was vervolgens in de meeste gevallen weer erg slordig (of gehaast: hij zal vaak onopgemerkt hebben willen blijven). Veel foto’s zijn onscherp of veel te donker. Ook de kwaliteit van de filmrolletjes lijkt nogal te verschillen. Dat is erg jammer, want met iets meer technische zorg en vooral ook aandacht voor compositie had hij menig dia naar een veel hoger plan kunnen tillen. Hoe dan ook, de collectie blijft fascinerend. Over Hammond als persoon en professor kunt u hier en hier meer lezen. En tenslotte, ik heb één grote schifting gemaakt: zijn foto’s uit Centraal-Azië blijven hier buiten beschouwing. Een groot aantal daarvan – misschien zijn ze het wel allemaal – vindt u hier.

Belangrijk ook: wat de juistheid van jaartallen en locaties betreft, geef ik geen garanties.

Jaroslavl (1964). School nummer 70. Op het achterste rode spandoek staat: "Bescherm de vogels het hele jaar."

Dezelfde optocht. Ik weet niet wat dit voor mutsen zijn. — Dezelfde optocht. Ik weet niet wat dit voor mutsen zijn.

Een washokje in de rivier de Troebezj, bij Pereslavl-Zalesski. (1964)

Links een medewerkster van de Spoorwegen. Een conductrice? Is haar kledij daarvoor niet te smoezelig?

Een slalomwedstrijd op de Leninheuvels in Moskou (1964). Deze foto steekt er qua scherpte en compositie bovenuit.

Deelneemsters aan de skiwedstrijd, met op hun borst de stormvogel, het symbool van de sportvereniging Boerevestnik, voor studenten en docenten.

De binnenplaats van het universiteitsgebouw op de Leninheuvels.

Thomas Hammond voor het universiteitsgebouw op de Leninheuvels (op dezelfde dag als de skiwedstrijd?) en op zijn kamer daar.

Fotografisch gezien zeker geen hoogtepunt, maar wat een fascinerend beeld. Hier, in Kiev, wordt een jongeman met naam en toenaam te kijk gezet. V.L. Pjatigorski blijkt een iets te groot enthousiasme aan te dag te leggen voor Westerse muziek en kledij. Om misverstanden te voorkomen staat zijn geboortejaar erbij (1940) en ook de naam en het adres van zijn werkgever: Gavrjoetsjas (een samentrekking, neem ik aan, van gravure en horloge) aan de Tsjkalovstraat 45. Iemand in Kiev, die kennelijk net zo geïntrigeerd was door deze karikatuur als ik, vond een foto van het bedrijfje. Het gedichtje meldt dat deze "gevoelige jongeling" alleen van import wil weten en voor het label "Made in USA" zijn vader en moeder nog zou verkopen. Hij werkte hier op de hoek:

Deel 2.

"Een Russisch Pompeï." Een wandeling langs en door de foto's van Prokoedin-Gorski.

July 23, 2018 in fotografie

------------

Ik moet even iets rechtzetten, met erg veel spijt. Een paar dagen geleden meldde ik op Twitter (u kunt mij nog volgen) en Facebook een beetje opgewonden dat er nog iemand in leven was die ooit door de legendarische fotograaf Prokoedin-Gorski op de foto was gezet … Helaas, dat klopt niet.

Documentaire-maker Leonid Parfjonov zette onlangs zijn film Kleur van het land *) op YouTube. Meteen schoof ik alles terzijde en ging ongeduldig op zoek naar nieuwe mooie plaatjes uit die enorme voorraad die Prokoedin-Gorski ons heeft nagelaten. Hé, wacht even, wat zag ik daar!? Die twee oude mannen, die had ik eerder gezien, dat waren twee kleinzonen van Prokoedin-Gorski in Parijs. Maar liet een van hen nu een foto zien waar hij zelf op stond? Ja, dat was hij, als klein jochie in de buurt van de Franse hoofdstad, gefotografeerd toen de familie al lang en breed uit Rusland was vertrokken. Ik keek naar de datum waarop de film op YouTube was gezet (11 juni 2018) en concludeerde enigszins verhit: dan leeft die zoon vast nog!

Dat krijg je, wanneer je in je haast niet eerst even opzoekt wanneer die film is gemaakt (in 2013) en je ook nog de inleiding bij de film overslaat. Parfjonov vertelt daar in alle rust over de twee kleinzonen van Prokoedin-Gorski, en dat de oudste, de als jochie gefotografeerde Dmitri, in juni 2014 is overleden. Maar de film heeft hij wel gezien! En hij vond hem geweldig. Wat we dus hebben is iemand die op de foto is gezet door Prokoedin Gorski en daar op camera nog over heeft kunnen vertellen. Vind ik ook mooi.

Parfjonov noemt de collectie negatieven van Prokoedin-Gorski een "Russisch Pompei" dat aan het begin van deze eeuw is opgegraven. Bekijk de prachtige en pijnlijke film en u zult concluderen dat die vergelijking zo gek nog niet is. Hieronder noem ik enkele hoogtepunten.

21.55. De brandweer van het plaatsje Vytegra.
24.00. Een kleine olietanker van de firma Nobel
29.00. De bemanning van de Sjeksna, een van de vervoermiddelen die Prokoedin-Gorski gebruikte.
29.40. Parfjonov loopt even langs bij een groepje dat aan het hooien is. Inderdaad, Pompeï…

30.29. En dan de drie meisjes met de bessen, een van de bekendste werken van Prodkoedin-Gorski.

32.10. Kleinzoon Dmitri en ‘zijn’ foto. Met in zwartwit het aapje, nog in Sint-Petersburg.

34.20. En daar zijn de negatieven, in de Library of Congress in Washington. Het zijn er zo’n negentienhonderd, een derde van het werk van Prokoedin-Gorski. De rest bleef achter in Rusland en daar is nooit een spoor van teruggevonden.

43.33. Georgische theepluksters met hun Chinese baas.
47.50. Zelfportret van Prokoedin-Gorski. Let op, linksboven staat op een rots geschreven: Elise. Meer dan honderd jaar later zijn de letters nog vaag aanwezig. Parfjonov schrijft de naam opnieuw op de rots, met krijt.

59.02. Ach, de Lutherse kerk in Sint-Petersburg… (Van deze foto is het negatief niet bewaard gebleven.)
1.01.10. Dat geldt ook voor het negatief van het portret van Lev Tolstoj, vermoedelijk de meest gereproduceerde foto uit de collectie van Prokoedin-Gorski.
1.01.50. De laan in het park waar die foto is gemaakt.

1.12.00. Kleurenfoto’s van de Wereldtentoonstelling van 1937 in Parijs, werk van de twee zonen van Prokoedin-Gorski.
1.17.44. Het contract uit 1948 van de verkoop (à 3.500 dollar) van de negatieven aan de Library of Congress.

1.23.50 … Какая боль … (Bij Belozersk.)

----------

Ik schreef al eerder over Prokoedin-Gorski: hier, hier en hier. (Ik moet nog even nalopen of ik overal zijn naam wel op dezelfde manier heb geschreven.)

*) De Russische titel luidt Цвет нации. Het eerste woord betekent zowel kleur als finefleur/het puikje, het tweede betekent natie. Een voor de hand liggende vertaling lijkt dan: De bloem der natie, maar daarmee verdwijnt meteen het onderwerp van de film uit beeld: de kleuren van de foto’s.

Ik moet terug naar Kazan, want ik had mijn reis niet goed voorbereid. (Tien foto's.)

May 22, 2018 in fotografie, Kazan, samara, nizjni novgorod

-----------------

Het gebeurde me vorig jaar in Sint-Petersburg en nu ook in Nizjni Novgorod en (hierboven) in Samara: ik liep tegen een oefening aan voor de militaire parade van 9 mei. In Samara mochten de kinderen in de legerauto’s en op de tanks.

Nizjni Novgorod. Hier waren geen voertuigen, maar het was net zo spannend.

Wals van de Overwinning staat er op het doek. Het was 8 mei, er waren in Samara al wat festiviteiten aan de gang en dit jongetje danste op een pittig oorlogslied. De enthousiaste man op de voorgrond had op die overwinning al een glas of wat gedronken.

-----------

Ik was op een zondag in Kazan, precies de ene dag waarop ‘s ochtends in het Tintsjoerina park de wekelijkse rommelmarkt wordt gehouden. Ik kocht er een 'kantelkalendertje', die laat je kantelen en dan valt de volgende datum in het venstertje. Aan de dag en de maand moet je draaien. Van de markt zelf is op de foto inderdaad niks te zien. Het Leninmonument werd een paar jaar geleden gerestaureerd.

In het Dinamo stadion van Nizjni Novgorod was een sportdag gaande van verschillende internaten in de stad. Deze vier moedigden hun ploeggenoten aan die de 300 meter aan het lopen waren.

Aan het begin van de Baumanstraat in Kazan probeerde deze man wat bij te verdienen met bloemen uit eigen tuin. Ik zie nu pas die krant onder zijn arm. Dat de kou niet optrekt, natuurlijk.

Ook aan de Baumanstraat staat de kerk waar Fjodor Sjalapin werd gedoopt, de Epifaniekerk. De ingang zit aan de ‘achterkant’, dat wil zeggen: niet aan de straatzijde. Er kwamen af en toe wat mensen voorbij, dit jongetje was de enige die de plas verkoos als route.

---------------

Op het pleintje naast de Hemelvaartkerk aan de Ilinskistraat in Nizjni Novgorod. Of het een kruiswoordraadsel of een sudoku was, weet ik niet.

-----------------

Op 9 mei, wanneer overal in Rusland het einde van de Tweede Wereldoorlog wordt herdacht en gevierd, was ik in het dorpje Rozjdestveno, aan de Wolga. Op het dorpsplein waar de plechtigheden plaatsvonden, ging de verkoop gewoon door.

Ik moet terug naar Kazan, want ik heb niet goed op lopen letten en was ook nog eens slecht voorbereid. Uit de stadsbus zag ik een kerk en een kerkhof voorbijkomen en ik dacht: laat ik daar eens een kijkje gaan nemen. Ik zwierf rond op wat deels een van de mooist vervallen en verlopen kerkhoven ter wereld moet zijn. Soms kon ik niet verder, omdat ik tegen een ondiep ravijn aanliep of omdat er bomen over het steeds smaller wordende pad lagen. Die hadden in hun val een paar grafstenen omgegooid en/of wat grafhekje geplet. Het graf hierboven stond boven aan zo’n ravijn. En nu ben ik vergeten te kijken van wie die witte kop is. Geen idee dus wie daar ligt. En terug in Nederland ontdekte ik dat Vasili Stalin - de zoon van - op dit kerkhof ligt … Die heb ik dus gemist, want wist ik veel van die begraafplaats. Ik kwam thuis nog tal van mooie foto’s tegen van allerlei stenen en monumenten, van prachtig tot bizar, maar nu was het te laat. Ik moet dus terug naar Kazan. (Ik heb nog wel een foto gemaakt van het graf van een voetballer waar ik nog nooit van gehoord had, en daar schrijf ik misschien nog eens een stukje over, maar dat is natuurlijk klein bier vergeleken bij zoon Stalin. Die op voetbalgebied trouwens nogal wat fratsen op zijn kerfstok had staan, met zijn Dinamo - want vroeg of laat komen we altijd weer uit bij voetbal.)

Aanvulling: Nou ja zeg! Blijkt de grafsteen van Vasili Stalin er nog te staan, op die begraafplaats in Kazan, maar zijn de stoffelijke resten verdwenen … Nee, daar is niks bovennatuurlijks aan, die zijn op verzoek van zijn dochter in 2002 naar Moskou overgebracht, waar ze begraven zijn op het Trojekoerovski kerkhof, naast zijn vrouw.

Hier ziet u links de grafsteen in Kazan, waardoor ik dacht: ik moet terug naar Kazan. In de gauwigheid was mij op de foto, bij het schrijven van bovenstaand stukje, de mededeling onder aan de steen ontgaan, dat de stoffelijke resten tegenwoordig dus in Moskou een rustplaats hebben gevonden (zie de foto rechts). Enigszins curieus wel, om dan die steen te laten staan. De drang om nogmaals naar Kazan af te reizen, is nu in elk geval een stuk minder.

800px-Могила_(кенотаф)_И.В.Джугашвили_(Сталина)_на_Арском_кладбище_Казани.JPG

Schuilen in de moskee was een heel goed idee. Kazan in twaalf foto’s.

April 30, 2018 in fotografie, persoonlijk, Kazan

----------------

Het regende nogal in Kazan en ik ging schuilen in de Qol Sharif moskee. Ik moest eerst door een veiligheidspoortje, dat meteen aansloeg. Een aardige meneer controleerde mijn rugzak: die hield hij op zijn hand om te kijken of die niet te zwaar was (of te licht - ik weet niet welke richtlijnen zo’n moskee hanteert). Er mocht binnen gefotografeerd worden, wat maar goed was ook, want opeens kwam deze beeldschone bruid binnen. Ik weet niet met wie ze aan het bellen was. In elk geval niet met de bruidegom, want die stond naast haar - wat ik in zijn geval ook zou hebben gedaan.

Hieronder ziet u hem, samen met zijn geliefde, achter een maquette van de Qol Sharif moskee. Ze werden aangestuurd door een fotograaf en lieten zich gewillig leiden. Schuin achter hen zat een geestelijke in een glazen hokje ondertussen koranteksten - neem ik aan - voor te lezen, die zacht versterkt door de ruimte klonken. Die enorme Qol Sharif moskee is trouwens zo gezichtsbepalend dat je je nauwelijks kan voorstellen dat hij er ooit níet heeft gestaan, terwijl zij pas in 2005 haar deuren opende.

Het Kremlin van Kazan met de Qol Sharif moskee.

----------------

Na de moskee - het regende nog steeds - was het Kunstmuseum van het Kremlin aan de beurt. Ik liep de eerste zaal binnen en de dame van dienst (niet te verwarren met onze suppoosten) begroette me vriendelijk en schreef meteen iets in een schriftje. “Noteert u dat er weer een bezoeker is?”, vroeg ik. “Ja, dan weten we hoeveel mensen er zijn geweest.” “Is het dan niet makkelijker om gewoon de verkochte kaartjes te tellen?”, vroeg ik weer. “Zo controleren we elkaar”, legde ze uit. Ik was even stil en vroeg of ze een grapje maakte. Ja, ze maakte een grapje.

Er was ook een tentoonstelling van porselein uit de Hermitage van Sint-Petersburg. Hier zei de dame van dienst dat ik mijn naam achterop mijn kaartje kon schrijven. Dat moest je dan in een doos stoppen en aan het eind van de dag was er een loterij. De winnaar kreeg een kop met schotel (niet uit de tentoonstelling). Je moest dan wel zelf bij de trekking aanwezig zijn. Daar had ik geen zin in, maar om haar een plezier te doen, deed ik mijn kaartje toch in de doos. Die was nog helemaal leeg! Terwijl het museum al zeker een uur open was. Ik heb dus waarschijnlijk gewonnen.

-------------

Op de rommelmarkt in het Tintsjoerina park:

-------------------------

Een paar dagen eerder in Nizjni Novgorod was ik tegen een repetitie aangelopen voor de militaire parade van 9 mei. En hier in Kazan was het weer raak. Het was niet helemaal hetzelfde, maar wel weer met ontzettend veel trommels en uniformen. Het bleek te gaan om de openingsceremonie van de jaarlijkse Bijeenkomst van de Unie van Erfgenamen van de Overwinning, een op de jeugd gerichte organisatie met een sterk militaristische inslag. Een soort jamboree dus, maar dan tien keer zo erg.

----------------

Eind van de week reis ik door naar Samara. Ik wed daar ook weer veel uniformen voorbij gaan komen.

Ze vroeg of ik wist waar de Blokker was. Een kort fotoverslag van een paar dagen Nizjni Novgorod.

April 26, 2018 in fotografie, leger, nizjni novgorod

----------------

Ze vroeg of ik in de buurt een winkel met promtovary wist (zeg maar: de Blokker). Nee, die wist ik niet, want ik was pas twee dagen in Nizjny Novgorod. Rechts de Sergius van Radonezjkerk, vandaar de religieuze taferelen boven oma’s hoofd.

Een stad die aan een rivier ligt, heeft bij mij een streepje voor. Nizjni Novgorod ligt er aan twee: de Wolga, welbekend en veel bezongen, en de Oka, veel minder bekend. De Oka ontsnapt ook heel geniepig aan een niet aan Russische klankregels gewend oor. Russen noemen haar de Aká. Voor je dat doorhebt, zijn ze al vier zinnen verder. Boven dit vrolijke bruiloftsgezelschap ziet u nog een klein streepje van die Aká.

En op de foto hieronder ziet u, bovenaan, ook de Wolga (spreek uit: Wolga). Dat ronde gebouw is het Strelka stadion, speciaal gebouwd voor het komende WK voetbal. Ik ben er rondom gelopen en het is een fraai bouwwerk. ‘Strelka’ betekent in het Russisch ‘pijl’ en het is ook een plek waar twee rivieren samenkomen. U weet nu welke dat hier zijn.

----------

Ik maakte een fascinerende wandeling met een gids door de uitgebreide wijk die in de jaren dertig gebouwd werd rond de autofabriek GAZ. Aan het einde van de wandeling viel mijn oog op de naam van een karaoke-bar, en ik zei tegen de gids: momentje, ik zie een Nederlands spoortje … Van Shocking Blue om precies te zijn. Shizgara! Want Venus werd niet helemaal goed verstaan en overal in Rusland zong men: Shizgara! (in plaats van: She’s got it!). Er kwam zelfs een werkwoord van: shizgarit (uit je dak gaan.) En een karaoke-bar in Nizjni Novgorod. (Overigens was de gids niet te spreken over de lokatie van het nieuwe voetbalstadion. Nogal wat industrieel erfgoed heeft er het veld voor moeten ruimen, vertelde ze.)

------------------

De Alexander Nevski kathedraal is in elk geval blijven staan. Eerder had het niet veel gescheeld of ook die was verdwenen. Er waren plannen om er een Leninstandbeeld voor in de plaats te zetten, wat gelukkig niet is gebeurd. Er zat wel wel een opslagplaats in en het interieur had onder de heidense communisten zwaar te lijden. Zo werd de iconostase opgestookt. In 1992 werd de kathedraal teruggegeven aan de Russisch-Orthodoxe kerk. Vanwege het WK wordt de omgeving opgeknapt. (Ter oriëntatie: de fotograaf staat hier met zijn rug naar het Strelka stadion.)

---------------

-----------------

En toen liep ik met mijn neus in een repetitie voor de 9 mei-parade, op het plein voor het Kremlin van Nizjni Novgorod. Een jaar geleden was me dat ook al overkomen, maar toen in Sint-Petersburg. En ik ga straks naar Kazan, dus misschien gebeurt het me daar opnieuw. En op 9 mei zit ik in Samara, dus we kunnen straks misschien spreken van een soort drietrapsraket. Ik was druk aan het fotograferen, toen er twee soldaten met een geweer op me afkwamen. Ze wilden graag foto’s van me hebben. Ik zei dat ik uit Nederland kwam en ze vroegen wat ik van de stad vond. Dat werd nog heel gezellig. Ik heb alleen hun e-mailadres niet en zij het mijne evenmin.

-----------------

En tot slot een zeer dankbare vermelding voor het kunstmuseum in het Kremlin van Nizjni Novgorod: je betaalt daar als buitenlander hetzelfde bedrag als een Rus! Ik vroeg de dame van de kassa of dat klopte en stralend zei ze: ja! Er werd wel een extra bedragje gevraagd voor als je wilde fotograferen. Dat betaalde ik grif en ik kreeg er een badge voor terug, een bedzjik, aldus de kassadame. Ik moest de neiging onderdrukken om in elke zaal eerst op de dame-op-de-stoel af te stappen, te wijzen op mijn bedzjik en te zeggen: ik mag fotograferen!

Ik kwam een schilderij tegen en herkende meteen de hand van Aleksandr Borisov, de schilder van poollandschappen die ik een jaar geleden in Archangelsk had ontdekt. Want alles hangt met alles samen.

Van Boney M. tot Gagarin, klassieke beelden uit de USSR, alle van één man: Joeri Abramotsjkin (1936-2018)

April 10, 2018 in fotografie, sovjetunie

---------------

Ik heb niet goed opgelet vorige week. Ik zag her en der wel een paar van onderstaande foto’s voorbijkomen, maar keek verder niet naar de bijschriften. Vandaag deed ik dat bij een wat grotere verzameling oude Sovjet-beelden wel en las dat de maker ervan was overleden, de maker dus ook van die foto’s van vorige week: Joeri Abramotsjkin.

De Politburo-leden wachten tot ze het mausoleum op kunnen (1980)

Plotseling zijn nu een boel klassieke foto’s uit de afgelopen vijftig jaar voor mij samengevoegd onder één noemer. Boney M. op het Rode plein, Joeri Gagarin met zijn zonnebril op een bankje, Brezjnev tussen de jonge pioniertjes … allemaal dus van de hand van Abramotsjkin. Ook die van Boney M.! Altijd gedacht – in mijn lichte vooringenomenheid – dat die gemaakt moest zijn door een Westerse fotograaf. Maar nee hoor, dat vrolijke tafereel, uit 1978: Abramotsjkin.

Joeri Abramotsjkin, geboren in 1936, was jurist. Tijdens zijn rechtenstudie bezocht hij ook de Moskouse School voor fotojournalistiek van de Journalistenbond. Dat laatste beviel hem beter. Zijn eerste reportage maakte hij tijdens het Moskouse Jeugdfestival van 1957, vier jaar later werd hij fotocorrespondent van persbureau Novosti. Weer enkele jaren later trad hij toe tot de Kremlin-pool en kreeg hij met zijn camera toegang tot de groten der aarde. Daarnaast bleef hij oog houden voor alles wat hem ontingde op straat. “Je moet ‘intuïtie voor het moment’ hebben”, zei hij, gevraagd naar zijn geheim. “Je moet het zien aankomen.”

Joeri Abramotsjkin overleed op 5 april.

Valentina Teresjkova, Vrouwencongres Moskou (1963)

-------------------

Hoe een KLM-echtpaar in het Moskou van 1959 Amerikaanse excuses kreeg aangeboden in de vorm van een fles champagne

April 04, 2018 in fotografie, jaren 50, nederland/rusland, amerika/rusland

------------

Dat zullen meneer en mevrouw Van Hijfte toch ook niet gedacht hebben, in 1959, in Moskou. Dat hun ontmoeting met de Amerikaanse journalist Harrison Forman geboekstaafd zou worden en via het notitieboekje van de Amerikaan bijna zestig jaar later zou belanden op dit weblog.

Forman bezocht in de zomer van 1959 enkele steden in de Sovjetunie. Vermoedelijk (zie mijn eerdere stukje over hem) in verband met de grote tentoonstelling van Amerikaanse consumptiegoederen in het Moskouse Sokolniki park. Hij maakte talloze foto’s van winkels en straatstalletjes om de Sovjet-economie de maat te nemen waar het goederen voor de gewone man betrof. Hij maakte aantekeningen en net als zijn foto’s zijn ook die online beschikbaar, al weet ik niet of al zijn aantekeningenboekjes bewaard zijn gebleven.

De waarde van Formans notities uit 1959 is bescheiden. Hij doet zijn best om in de weinige tijd die hem gegund is, zo veel mogelijk indrukken op te doen. Bij bezoeken aan bedrijven en instellingen noteert hij trouw de opgelepelde cijfers, maar zijn blikveld blijft beperkt tot wat de autoriteiten hem willen laten zien

In Moskou zoekt hij ’s avonds vertier in wat hij het “Amer. House” noemt. Dat kan niet anders dan Spaso House zijn, de woning van de Amerikaanse ambassadeur. En daar ontmoet hij een Nederlands echtpaar. Forman noteert:

“Amer. House only live spot in town. Only for foreigners, [onleesbaar] and personnel of foreign embassies, businessmen, etc. Jukebox. Bar. Bingo on Thursdays. Dance on Saturday nights to wee hours with free hamburgers etc at midnight. Movies 3 nights a week. No Russ permitted enter by two Russ police outside who can spot Russ immediately. To avoid trouble, Amer. will ask a Russ to leave if manages to slip by Russ cops. I came with KLM local manager and Dutch wife. One of Amer. boys thought he’d brought in a Russ girl. Took KLM (Van Hifte) aside to ask him nationality of girl. When Van Hifte told him girl was his wife just arrived embarrassed Amer. sent bottle champagne to our table.”

Uiteraard was ik benieuwd naar dat Nederlandse echtpaar. Wat waren hun herinneringen aan die avond en aan Harrison Forman? Vluchtig onderzoek leverde op dat de KLM in 1959 een zekere E.R.J. van Hijfte in dienst had als leidinggevende van het “passagebureau” in Moskou – dezelfde persoon, ongetwijfeld. Ook kwam Rob van Hijfte bovendrijven, anno 2018 in dienst van de KLM. Mijn niet zo gewaagde veronderstelling dat we hier met een jonger famililied van het voormalig hoofd van het Moskouse passagebureau te maken hadden, bleek juist. Een mailtje aan Rob leverde een reactie op van zijn ouders, tegenwoordig woonachtig in Zuid-Frankrijk. Mevrouw Van Hijfte, indertijd aangezien voor een "Russ girl", schrijft:

“Dat echtpaar in Moskou zijn wij inderdaad. Emile was van 1958 tot 1962 Passage manager voor KLM. (…) Of we Harrison Forman hebben ontmoet? Dat zal zeer zeker wel.

Het is even diep spitten in het grijze verleden. Het voorval heeft zich waarschijnlijk afgespeeld in de besloten Amerikaanse club... Daar hebben we veel gezellige avonden doorgebracht . Helaas.....geen foto,s. (…) Hebben ,ook aan Moskou, heel fijne herinneringen. Was niet altijd eenvoudig, maar interessant... en... we waren jong!”

Het aardige aan Formans notities is dat ze af en toe te koppelen zijn aan de foto’s die hij maakte.

Forman: “There is a a daily auto show at the Metropole. (…) Numerous American cars, always 1959 models. Fins and flat back trunk extensions fascinate Russ. (…) A Chevie station wagon with exaggerated wings (…) attracks most attention. Those wings especially puzzle them. “What purpose do they serve? Does the car and driver travel sof ast that need stabilizers?”

Meer over Formans aantekeningenboekje, en ook over zijn reis naar Rusland in 1939, in een volgend stukje.