Laat alle hoop over Rusland onder Poetin varen. Navalny over de bloedzuigers die het land leegzuigen en kapotmaken.

December 15, 2015 in corruptie, poetin cs, rechtspraak, economie

Er is een Rusland een kaste van onaanraakbaren die het land beschouwen en bestieren als wingewest. Geweld wordt niet geschuwd, de banden met de misdaad zijn hecht. Zij combineren economische met politieke macht en zijn daardoor niet aan te pakken. Hoe ver de onaanraakbaren kunnen gaan in hun ongebreidelde, meedogenloze jacht op rijkdom, komt in weinig zo duidelijk naar voren als in onderstaande film van Aleksej Navalny. Kijk en huiver, en u verliest alle hoop waar het de toekomst van Poetins Rusland betreft:

De film circuleert al sinds begin deze maand op internet en is in Rusland al miljoenen keren bekeken. Ik plaats hem nu pas, omdat ik er vandaag - techniek is niet mijn grootste vriend – pas achterkwam dat je Engelse titels kunt laten meelopen. Even onder in de balk op het ‘papiertje’ klikken…

Nu heeft elk nadeel zijn voordeel. Doordat ik de film nu pas plaats, hebben we inmiddels ook de reactie van procureur-generaal Joeri Tsjajka, wiens zonen in Navalny's film zo’n abjecte rol spelen – gedekt als zij zich weten door hun zeer hoge connecties. Het Kremlin was eerder tot weinig commentaar bereid. Het ging hier immers om de zonen van de proceur-generaal, zo zei premier Medvedev, niet om de procureur-generaal zelf. Dat die reactie onzinnig is, blijkt wel uit het feit dat Tsjajka zelf zich vervolgens toch genoodzaakt zag om met een verweer te komen. Om zich met dat verweer nog verder te defameren.

Want, mijn hemel, hoe fout kan je zijn. Geen woord wijdt Tsjajka aan de beschuldigen uit de film, de naakte feiten die worden opgelepeld en die voor iedereen met een beetje vernuft en doorzettingsvermogen te controleren zijn. Geen woord! Tsjajka heeft het, alinea’s lang, liever over de ‘duistere krachten’ achter Navalny’s film. Want dat Navalny zelf het geld zou hebben voor zo’n professioneel gemaakt werkstuk, dat gelooft u toch zeker zelf niet? Nee, het zijn de geheime diensten van het Westen die erachter zitten, samen met de Amerikaanse zakenman Bill Browder, die natuurlijk nog een appeltje te schillen heeft met Rusland (googelt u even op Browder en Magnitsky).

Laat het Kremlin Tsjajka vallen? Gunt het Navalny die eer? En, belangrijker nog: wie gaan er dan mee in Tsjajka’s val? Wie beslist daarover? Wat weet Tsjajka over andere (zeer) hoog geplaatsten in zijn directe omgeving? Wie lijkt het veiliger om de procureur-generaal en zijn familie maar met rust te laten?

Aanvulling: Nieuwe gegevens over de inkomsten van mevrouw Lopatkina, de 'ex' van plaatsvervangend procureur-generaal Lopatkin vindt u hier. (Russisch).

Russische sigaretten die nooit meer terugkomen - hoe de nieuwe tabakswet het straatbeeld nog verder aantast

June 04, 2014 in economie, sovjetunie

Het zijn plots moeilijke tijden – ik schrijf het zonder enig medelijden – voor de rokers in Rusland. Een recente wet die roken in openbare ruimtes al stevig aan banden legde, is aangescherpt: sinds 1 juni is roken in alle openbare ruimtes – dus ook in de horeca – verboden.

Een onderdeel van de nieuwe wet is een verbod van verkoop van rookwaren in de talloze kiosken. Dat is jammer, want daar hebben niet alleen de eigenaren van die kiosken onder te lijden, ook het straatbeeld holt erdoor achteruit. Dat is duidelijk te zien op deze foto van gastfotograaf Olaf Koens:

Zo zag de gemiddelde kiosk eruit vóór de aangescherpte wet:

Een flinke achteruitgang, dat moge duidelijk zijn. En dat terwijl die kiosken van tegenwoordig toch al zo veel saaier waren in vergelijking met vroeger. Dit komt nooit meer terug:

Deze prachtige uitstalling (en ook die boven aan dit stukje) trof ik aan op het weblog van het – en nu even doorbijten - Ispytatelny Tsentr i laboratorija chimii i kontrolja katsjestva GNOe VNIITTI Rosselchozakademii. Waar de afkorting GNOe VNIITTI voor staat, vat ik kort voor u samen: wetenschappelijk instituut van de overheid voor tabak en shag (echt waar: махорка). Ze hebben op dat instituut een verzameling van zesduizend tabaksproducten, waaronder dus talloze verpakkingen.

Leuk om te zien dat ook Nederland een woordje meespreekt. Op de derde afbeelding, midden tweede rij, staat een sigarendoos: Marianne, Nederlandsche Munt. Hoe zouden ze daaraan gekomen zijn? Die sigaren (het merk bestaat nog steeds) zal indertijd in de Sovjetunie niet te koop zijn geweest.

Er staan op de site van het Ispytatelny Tsentr nog meer uitstallingen, van recentere datum en minder boeiend. Ik heb genoeg aan de vier hierboven. Het lukt me niet om een favoriet pakje te kiezen, ik heb een topdrie, alle te vinden op de tweede afbeelding. In het midden van de tweede rij: Poesjkin. Ik heb zijn verzamelde werken niet in de kast staan, maar wel die van Tsjechov, en daar tegenaan zou dat pakje vast ook prachtig staan. Helemaal rechts: Theater, met een mooi gestileerde meeuw. (Of is het wel een meeuw? Het is in elk geval niet de meeuw die staat afgebeeld op het doek van het Moskouse MChat. Ik kan ook niet goed zien welk theater op het pakje staat.). En op de derde rij helemaal links: STALIN, met zijn naam weergegeven in vliegtuigen (?) boven het Rode Plein.

En zelf heb ik ook een sigarettenpakje. Het is leeg, de sigaretten die er ooit in zaten, waren van chocola.

President Poetin en de geest van tsaar Nicolaas II. Ben Judah’s beklemmende analyse van een regime dat zijn eigen graf aan het graven is.

January 28, 2014 in economie, poetin cs

Hoe stabiel is Rusland? Ben Judah beschrijft in 'Fragile Empire' hoe Vladimir Poetin door alle concurrentie te elimineren uiteindelijk zijn eigen positie heeft ondermijnd. De machtigste man van Rusland regeert over een land van gebroken schakels met, net als onder Nicolaas II, een onzekere toekomst.

Zou het de laatste tijd vaak gebeuren? Met al die ontrust in de Oekraïense achtertuin van Poetin? Dat de Russische president bezocht wordt door de geest van tsaar Nicolaas II? Ben Judah schrijft in zijn indrukwekkende boek Fragile Empire. How Russia fell in and out of love with Vladimir Putin over de angstdromen van Ruslands machtigste man: “The Tsar would creep closer, bent crooked, beseeching Putin to behave exactly as he did: to hold on, to relinquish nothing, never to abdicate in favour of the quibbling liberals who risk handing the inheritance to hysterics, to rule as he must, to rule alone, in the name of the stability that Russia needs at all costs.”

Een onzekere president Poetin. Hoe anders was dat zo’n tien jaar geleden. Zijn macht en populariteit leken onaantastbaar, hoge olieprijzen en de uitschakeling van concurrerende machtsfactoren leken Rusland de stabiliteit te hebben gebracht waar het land naar snakte.

Waar ging het mis? Judah beschrijft het gedetailleerd. Zijn Fragile Empire is een röntgenfoto van Rusland gedurende de afgelopen vijftien jaar. Wie zich een beeld wil vormen van Poetins Rusland aan het begin van de 21ste eeuw, kan zich geen beter boek wensen.

Het is juist met de uitschakeling van concurrerende machtsfactoren dat Poetin zichzelf een slechte dienst heeft bewezen. Aanhoudende aanslagen (met Beslan als tragisch dieptepunt), toenemende corruptie en wetteloosheid boden de oppositie aanknopingspunten voor verzet. De economische chaos van de jaren negentig mocht dan bezworen zijn, in bestuurlijk opzicht faalde de overheid opzichtig. Genoeg kansen voor open doel voor de oppositie.

Poetin, gedreven door autoritaire, paranoïde instincten, koos voor de aanval. Regionale eigenzinnigheid werd met de afschaffing van de gouverneursverkiezingen geëlimineerd, de Doema werd gedegradeerd tot een veelbespotte stempelmachine. Door middel van de ‘partij’ Verenigd Rusland werd een patronage-structuur in het leven geroepen met tentakels tot in alle uithoeken van de samenleving.

Het werkte averechts. In plaats van een effectieve machtsverticaal ontstond een keizerlijke bureaucratie, niet in staat tot zelfstandig handelen, volledig gebonden aan het Kremlin, met aan de top Poetins vrienden die op de golven van de olie-inkomsten uitgroeiden tot tycoons.

De economische voorspoed sijpelde door naar beneden. Stijgende lonen, IKEA, vakantie in het buitenland, de groeiende middenklasse had aanvankelijk genoeg redenen om het falend bestuur van de overheid voor lief te nemen. Judah: “The Putin government saw the consumer revolution as its finest achievement. However, it was going to be one of its biggest problems… Russian society was now becoming more diverse – but the ‘United Russia’ straightjacket would soon leave this new middle class feeling suffocated and impotent. The Kremlin did not grasp this until it was much too late.”

Verrassend genoeg is het Dmitri Medvedev, algemeen gezien als trekpop van de Poetinclan, die Poetin en de zijnen in de problemen brengt. In 2008 naar voren geschoven als een soort interim-president, wijst Medvedev herhaaldelijk op de noodzaak van hervormingen. Wanneer de gewekte verwachtingen niet worden waargemaakt, liggen de holle beloftes van de overheid naakt op straat. Corruptie, de onrustige Kaukasus, massa-immigratie, onbetrouwbare politie, falende rechtspraak; met inmiddels een meerderheid van de Russen online, begint het te broeien.

Judah komt met een pregnante parallel, al is ‘ie misschien wat vergezocht. In 1972 hing er in Moskou rook door bosbranden in de omgeving. In het zuiden van de USSR brak een cholera-epidemie uit. De overheid had de grootste moeite om de brand en de ziekte onder controle te krijgen. Het bleek een keerpunt. De staat, met al zijn pretenties over vooruitstrevendheid en modernisering, kon haar eigen burgers niet beschermen en werd vanaf dat moment vooral geassocieerd met stagnatie. In Poetins Rusland hadden de omvangrijke bosbranden van augustus 2010 hetzelfde effect.

Het Rode Plein tijdens de branden van augustus 2010

De ontreddering en boosheid in 2010, met internet als uitdijend podium, waren enorm. De overheid faalde, de verticale macht, zo werd pijnlijk duidelijk, functioneerde niet. “What is not coordinated by the president is not coordinated by anyone", aldus Medvedev. Het klonk als een echo van het bewind van Nicolaas II. (Over de bosbranden in 2010 en de falende overheid schreef ik hier.)

Waar de middenklasse steeds weer tegenaan liep en genoeg van kreeg, was een incompetente, corrupte en inhalige overheid. Judah: “A Putinist political culture had emerged of national, bureaucratic, regional and even village elites monopilizing state resources, turning their political power into business influence, entrenching nepotism and accumulating priviliges with impunity.”

De druppel die de emmer doet overlopen is de ‘rokkade’ van 2012, wanneer Medvedev weer plaatsmaakt voor Poetin, die aan zijn derde termijn als president begint. Nooit eerder was diens grip op het establishment zo stevig, maar de stemming in het land was door hem volledig verkeerd ingeschat. Hij wordt dan al gezien de “stagnation candidate” en bovendien: het cynische een-tweetje met Medvedev wordt door de middenklasse ervaren als een vernederende klap in het gezicht. Men is het zat om behandeld te worden als kleine kinderen.

Massale betogingen in Moskou (ook uitgelokt door gemanipuleerde verkiezingen) zijn het gevolg. Met toenemende repressie weet het Kremlin de oppositie de wind wel uit de zeilen te nemen, maar er is iets onomkeerbaars gebeurd: de consensus in het land waar Poetin zich lange tijd op kon beroepen, is verdwenen. Zijn toon wordt conservatiever, in een poging om de ‘elitaire oppositie’ te isoleren, richt hij zich steeds nadrukkelijker tot de ‘brede massa’ in de provincie.

Judah laat echter overtuigend zien – het zijn de sterkste pagina’s in zijn boek – dat Poetin zich over de steun in die provincie ook niet al te veel illusies moet maken. Ook daar is men de incompetente, stelende overheid meer dan zat. Poetin wordt er slechts gedoogd bij gebrek aan een alternatief. En bij de gratie van economische stabiliteit. “These are the seething people, who, should Putin cut his promises in an oil tumble, would start to shriek with almost physical pain.”

Bij zijn reizen door de regio’s valt Judah op hoe verdeeld het land is. Een beklemmend beeld rijst op van Rusland als een land van gebroken schakels. De Moskouse oppositie, levend op een eiland van economisch welvaren, is er niet in geslaagd om naar buiten te breken en een nationale beweging te worden. “Cut off economically means cut off socially and cut off culturally. It disdains the hinterland, viscerally.”

Die minachting en afkeer zijn wederzijds. In de provincie wordt Moskou gevoeld als koloniale macht die de regio’s ziet als wingewesten. Wie een idee wil krijgen van die gapende kloof, zou Judah achterna moeten reizen naar het Russische Verre Oosten. De bevolking in de kleine steden en dorpen voelt er zich hopeloos in de steek gelaten. Vertrouwen in de Moskouse oppositie, die gezien wordt als een onderdeel van de elite, is er niet. “All the links that normally tie a country together: elections, functioning institutions, free media, a real public space – have all been broken by Putin.”

Zo scherp als Judah’s analyse is van de afgelopen vijftien jaar, zo voorzichtig is hij in zijn blik op de toekomst. Een sleutelrol ziet hij weggelegd voor de activisten, de bloggers en de burgerinitiatieven die in het hele land zijn opgekomen. Groeien die uit tot vigilante-achtige bewegingen (zoals de antidrugsbeweging in Jekaterinburg) of tot een democratische stroming, met het protest rond het Chimki-bos bij Moskou als voorbeeld?

Judah: "There is an anguished country out there ... Russia is nog yet unstable, but its future is uncertain."

Hoe rustig zou Poetin slapen, en wat zegt hij tegen de geest van Nicolaas II, wanneer die weer langskomt in zijn dromen?

Rusland is gevaarlijk afhankelijk van olie en gas. Een vergelijkbare afhankelijkheid van bont leidde in het verleden tot rampspoed en chaos.

January 06, 2014 in gas/olie, economie, geschiedenis, siberië

Nooit geweten: net als bij de oliewinning van nu werd bij de bonthandel van vroeger in Rusland gerekend in vaten. Ik las het in het boek Внутренняя колонизация (Interne Kolonisatie) van Alexander Etkind. Hij wijdt een hoofdstuk (‘Vaten met bont’) aan de opvallende, bijna beklemmende parallellen tussen bont en olie en gas. Onderstaand stuk is volledig gebaseerd op dit hoofdstuk. *)

De Russische staat is wat inkomsten betreft grotendeels afhankelijk van de gas- en oliewinning. Het land kende eerder een vergelijkbare, gevaarlijke afhankelijkheid: ooit kon het staatsbudget niet zonder bonthandel. De overeenkomsten tussen beide tijdperken (de rekeneenheid vaten is er slechts één van) zijn hoogst opmerkelijk, en – als de geschiedenis een voorspellende waarde heeft – voor het Rusland van nu nogal verontrustend. De ineenstorting van de bonthandel luidde in het oude Moskovië tot rampspoed en chaos.

De zucht naar bont (aanvankelijk eekhoornbont, later sabel-, marter- en beverbont) vormde in de 16de en 17de eeuw de stuwende kracht achter de verovering van Siberië. Het bont werd aanvankelijk nog in het gebied tussen Novgorod en de Oeral gewonnen en door Hanze-kooplieden via waterwegen naar het Westen vervoerd. Het Siberische bont werd later over land naar Moskou vervoerd en vandaar, ook over land, via Warschau en Leipzig verder naar Europa.

Doordat de staat de essentiële inkomsten uit de bonthandel moest veiligstellen, ontstond er een kastenstelsel: een kleine elite die de kostbare grondstof liet winnen, beschermde en verhandelde, en daaronder de rest van de bevolking wier bestaan afhankelijk was van de verdeling van de handelswinst. De overheid was volledig afhankelijk van de bovenste kaste, sterker nog: die eerste kaste wás de overheid. Het menselijk kapitaal was redundant, het was niet bepalend voor de rijkdom van de staat. Wie geen schakel was in de bonthandel, kon er evengoed niet zijn.

Inkomsten uit de bonthandel vormden in de 16de eeuw het leeuwendeel van het staatsbudget. In de tweede helft van die eeuw bracht een dramatische daling van de bont-inkomsten de staat aan het wankelen. Door overbejaging daalde de aanvoer, in Europa nam de vraag af doordat wol inmiddels een prima alternatief vormde. Er loopt een rechte lijn van deze dalende inkomsten naar de chaos van de Tijd der Troebelen (1604-1613), die uitmondde in de keuze voor een nieuwe dynastie.

De staat verlegde zijn aandacht naar zuidelijker streken, rijk aan graan. Ze behield wel de controle over Siberië, al was daar geen economische reden meer voor. In de 19de eeuw deed het uitgestrekte gebied nog wel dienst als locatie voor strafkolonies.

In de 20ste eeuw krijgt Siberië weer een hoofdrol, die opvallend veel lijkt op die uit de tijd van de bonthandel. Nu zijn het olie en gas die de staat de middelen van bestaan verschaffen. En net als de handelsposten in de tijd van het bont schuiven de boortorens in de Sovjetunie steeds verder op naar het oosten, op zoek naar nieuwe bronnen. En de afnemers bevinden zich opnieuw in Europa …

Aan het begin van de 21ste eeuw vormt de afhankelijkheid van een enkel soort grondstof (olie, gas) voor Rusland opnieuw een vloek. Overige sectoren van de economie blijven onderontwikkeld. En opnieuw houdt de overheid zich vooral bezig met het veiligstellen van de grondstof en de doorvoer ervan naar Europa. Het veiligheidsapparaat valt samen met de overheid die de grondstof wint. Die kleine kaste leeft anders dan de rest van de bevolking, die in feite overbodig is.

Een overheid die afhankelijk is van olie-inkomsten, vreest vooral de uitputting van de bronnen. De grootste bedreiging is echter een daling van de vraag door de opkomst van nieuwe technieken. Met olie is dat nog niet gebeurd, maar enkele eeuwen geleden heeft dat proces zich met een andere kostbare grondstof, de vaten met bont, al eens voorgedaan, met chaos en nieuwe machthebbers als uitkomst.

*) Внутренняя колонизация van Alexander Etkind (Александр Эткинд) verscheen in 2013. Het is een vertaling van: Internal colonization: Russia’s Imperial Experience uit 2011. Een Engelse recensie vindt u hier. Het hoofdstuk waarop bovenstaand stuk is gebaseerd, is hier in het Engels beschikbaar.