———————-

——————-

Het procédé is simpel, het effect groot. De Moskouse kunstenaar Chasan Bachajev kwam op een site over slachtoffers van de Stalinterreur een foto tegen van een zekere Tamara Litsinskaja, geëxecuteerd in 1937. Hij werd getroffen door haar blik en uitstraling. Hij plakte haar zwart-witbeeltenis (na haar arrestatie gemaakt door de NKVD) digitaal op een kleurenfoto van heel iemand anders uit onze tijd. Het was de eerste collage van een reeks. Slachtoffers als Tamara Litsinskaja lijken tijdgenoten van ons, ze zijn plots dichtbij gekomen en zijn een stuk minder ‘abstract’.

Jevgenija Voskresenskaja, lerares (geëxecuteerd op 29-12-1937)

Dat was ook het idee van Bachajev, wiens familie (hij heeft Tsjetsjeense wortels) niet ongeschonden uit de Stalintijd is gekomen: het lot van de onschuldig vertrapten onder de aandacht brengen van hun huidige leeftijdgenoten, laten zien hoezeer de jongeren van toen lijken op die van nu. Hij kreeg veel meer reacties dan verwacht, en niet alleen positieve. Is het niet smakeloos, om die slachtoffers zo te ‘gebruiken’? En hebben de nabestaanden wel toestemming gegeven? Bachajev ziet het vooral als manier om de nagedachtenis levend te houden. En ontstemde nabestaanden – er heeft zich voor zover ik weet nog niemand bij hem gemeld – biedt hij “uiteraard” zijn excuses aan.

Dat hij zich vooral richt op mooie, jonge mensen (dat verwijt krijgt hij ook), alsof ouderen niet ook hebben geleden, beaamt Bachajev. Zijn doel is niet om alle leed uit die tijd te verbeelden. “Ik heb medelijden met allemaal. Maar mooie, jonge gezichten zijn toegankelijker. Ik voeg af en toe nieuwe foto’s toe. En kom ik charismatische gezichten tegen van oude mensen, dan breng ik die ook over naar onze wereld.” (Dat laatste heeft hij inmiddels gedaan met regisseur Vsevolod Mejerchold; zie hierboven). En dan is er nog het verwijt van professionele fotografen dat de bewerkingen er slordig uitzien, dat de verhoudingen niet altijd kloppen. Die fotografen, aldus Bachajev, hebben er niks van begrepen. “Was ik een fotoshop-expert geweest, dan had je de personen uit dit project zo op straat kunnen tegenkomen. Maar dan hadden ze de kijker niet meer geraakt. Nu heb je op de foto’s het verleden en heden samen.”

————————

Chasajev begon met zijn project in 2017. Zijn foto’s plaatst hij op Facebook, op een pagina waar op verschillende manieren wordt geprobeerd om de herinnering aan de Stalinterreur niet te laten verdwijnen in de mist van de tijd. Ik keek rond op die pagina en mijn oog viel op een foto van drie zusjes. Er stond iets bij over hun lot, iets over “kamp Westerborg” (лагерь Вестерборг), en ik begreep, ondanks het foutje in de naam van het kamp, natuurlijk meteen dat we hier met drie Nederlandse zusjes te maken hadden. Maar wat was dan de band met de Stalinterreur? Bachajev legt het zelf bij de foto uit: repressie en genocide zijn een internationaal verschijnsel. “Opnieuw kon ik hier niet aan voorbijgaan zonder weer die beklemmende wens te voelen die levens terug te brengen, al is het maar in deze vorm.”

Waar had Bachajev deze foto gevonden? En wie waren die drie meisjes? Dat ik mijzelf die laatste vraag stelde, was een beetje vreemd, want, zo begreep ik vrij vlot, ik had die foto eerder gezien. (Tja, dat geheugen, als je wat ouder wordt…). En wel in het boek Dansen met de vijand, van Paul Glaser. Het zijn de in Sobibor vermoorde Sara, Miep en Frieda Glaser, nichtjes van Roosje Glaser, de hoofdpersoon van het boek. Er blijkt van Dansen met de vijand een Russische vertaling te zijn (dat was ik niet vergeten, dat wist ik gewoon niet), die onder meer online is te lezen. Een citaat daaruit staat bij de foto op Facebook. Ik neem aan dat Bachajev de foto dankzij die vertaling heeft gevonden.

Via via wees ik Paul Glaser op de gemoderniseerde foto en op Facebook plaatste hij een bedankje voor Chasan Bachajev: “Thank you for remembering the 3 cousins of my family, that are shown in the photo picture. And for expressing their rememberance in an modern and artistic way. This is one of the many stories that have to be told, not only to remember those girls but even more to stimulate the awareness about how to live together in our society of today and tomorrow.”

——————

Linksonder Chasan Bachajev. Rechts meer van zijn beelden, begeleid door de onvolprezen Joeri Sjevtsjoek.

———————-