De sportmeisjes van Koelikov en Samochvalov, erotiek in het Socialistisch Realisme en een slordige catalogus uit Assen - 2

(Eerste publicatie: 4-12-2012)

Twee meisjes in vrijwel hetzelfde shirt, het linker in 1929 geschilderd door Ivan Koelikov, het rechter in 1932 door Aleksandr Samochvalov. Toeval? Of was zo’n shirt in die jaren in de mode? Op zoek naar een antwoord heb ik inmiddels aardig wat ‘sportmeisjes’ uit die jaren bekeken – ik kwam maar één foto tegen met een vergelijkbaar shirt, en die geeft geen uitsluitsel, want misschien zijn die banen hier wel blauw:

Wat me bij het meisje van Koelikov (die linker met de rode hoofddoek) ook opviel, was het hoge rokje. Op dat punt verschaften de foto’s die ik bekeek wel helderheid. Ten eerste zal het geen rokje zijn geweest, maar een korte broek. Ten tweede zat die broek gewoon zo. Kijk maar:

Waarmee Koelikov  - voor zover men dat nodig acht – is vrijgepleit van allerlei bijgedachten. Hoe anders is dat bij zijn kunstbroeder Samochvalov. Volgens mij schilderde die veel van zijn werk uitsluitend met bijgedachten. Leest u hier nog even wat ik eerder al schreef over een geweerkolf, loshangende veters, een doorzichtige jurk en een opengeslagen winterjas – verspreid over meerdere van zijn schilderijen.

In het Drents Museum loopt nog tot juni komend jaar de tentoonstelling De Sovjet Mythe. Socialistisch Realisme 1932-1960. Bovenstaande meisjes in een zwartgestreept shirt treft u daar aan, en ook deze Metroarbeidster met boor van Samochvalov. Alleen die lippen al sluiten naadloos aan bij de bovengenoemde loshangende veters en die open winterjas:

Samochavlov was binnen het Socialistisch Realisme geen uitzondering met zijn “wereldlijke spiritualiteit van het nieuwe Sovjetlichaam”, zoals de Drentse catalogus het noemt. Die onverholen erotiek (zoals ik het noem) is opvallend, in een land waar de openbare ruimte zonder meer puriteins te noemen was. Sport en lichaamsbeweging waren kennelijk een met graagte benut excuus, maar Samochvalov betrad ook paden daarbuiten – zie zijn metroarbeidster. Arkadi Plastovs Het baden met paarden en Aleksandr Deineka’s mozaiek Een mooie morgen (niet in Assen te zien) zijn andere voorbeelden:

In mijn derde en laatste stukje over de tentoonstelling in Assen nog een paar opmerkingen over de catalogus.    

Het eerste stukje vindt u hier en deel drie hier.

De sportmeisjes van Koelikov en Samochvalov, erotiek in het Socialistisch Realisme en een slordige catalogus uit Assen - 1

(Eerste publicatie: 3-12-12)

Er is nóg een Sovjet-meisje in een Heracles-shirt! Eerder al schreef ik over het schilderij van Aleksandr Samochvalov, een van de bekendste Sovjet-werken uit de rijke collectie van het Russisch Museum in Sint-Petersburg. Hier hebt u het, het heet Meisje in voetbalshirt:

Samochvalov schilderde het in 1932. Wat ik niet wist: drie jaar eerder had Ivan Koelikov al het werk afgeleverd dat boven aan dit stukje prijkt. Hij noemde het Sportmeisje (Fizkoeltoernitsa). Beide schilderijen zijn te zien in het Drents Museum in Assen op de tentoonstelling De Sovjet Mythe. Socialistisch Realisme 1932-1960, die loopt tot juni komend jaar. Op de tentoonstelling was ik nog niet, wel was ik vrijdag bij de presentatie van de catalogus bij boekhandel Pegasus in Amsterdam.

Koelikovs meisje is van de twee het meest ‘tastbaar’. Haar zal je eerder in het echt tegenkomen dan het meer gestileerde, bijna ongenaakbare Meisje in voetbalshirt van Samochvalov. Die ‘echtheid’ (paradoxaal genoeg geen vast stijlkenmerk van het toch vooral utopische Socialistisch Realisme) verwijst rechtstreeks naar Koelikovs werken van voor de Revolutie, zoals:

De Italiaansen (1906)

Portret van een boerin (rond 1910)

Koelikov – voor 1917 al een gerespecteerd schilder – hoefde geen rare bokkensprongen te maken om na de omwenteling binnen het kader van het Socialistisch Realisme te vallen. Ik zocht nog wat meer over hem op en leerde dankzij onderstaand schilderij van hem een nieuw woord: юнгштурмовка / jungsturmovka.

Dit schilderij uit 1929 heet Юнгштурм / Jungsturm, genoemd naar de Jungsturmbeweging in Duitsland. Daar had je er twee van, een fascistische en een communistische. De communistische Jungsturm genoot in de USSR uiteraard de sympathie en onder jonge communisten was het een tijdje bon ton om een jungsturmovka te dragen, een imitatie van het uniform van de Duitse Jungsturm. Wat ik niet weet: heeft Koelikov hier een lid van de Duitse Jungsturm geschilderd of een Russische activiste in zo’n imitatie-uniform? Ik vermoed het eerste.

In mijn volgende stukje meer over Koelikov en Samochvalov, over de erotiek in hun werk (vooral in dat van Samochvalov), aangevuld met enig ongenoegen over de genoemde catalogus, die ontsierd wordt door nogal wat slordigheden.

Hier deel 2 en deel 3.