(Eerste publicatie: 1-10-2011)
Op 7 september van dit jaar verongelukte het complete eerste ijshockeyteam van Lokomotiv uit Jaroslavl. Twee dagen later was ik in de stad – een verblijf dat al gepland stond. Het verdriet van de stad maakte grote indruk op me. Ik schreef er hier over.
Een trouwe lezeres reageerde met een linkje naar een documentaire, getiteld: Taina gibeli Pachtakora, vrij vertaald: Het geheim van de ramp met Pachtakor. Er sprong een klein luikje open in mijn geheugen. Veel kwam er niet door naar buiten, maar de documentaire vulde dat snel aan. Met verbazing zat ik te kijken: hoe is het mogelijk dat een dergelijke ramp voor de buitenwereld vrijwel verborgen kon worden gehouden? Andere omgekomen sportteams (Torino, Manchester United, Lokomotiv Jaroslavl – om er een paar te noemen) verwierven meteen een (wrange) heldenstatus, tot troost – neem ik aan – van de nabestaanden. De familie van de voetballers van Pachtakor is die troost jarenlang onthouden – met dank aan het humane Sovjet-regime.
Op 11 augustus 1979 vliegt het elftal van Pachtakor uit Tasjkent naar Minsk, waar twee dagen later de competitiewedstrijd tegen het lokale Dinamo op het programma staat. Pachtakor heeft een veelbelovend team, is de trots van Oezbekistan en heeft in Michail An, aanvoerder van Jong USSR, een groot talent in de gelederen. Boven Dnjeprodzerzjinsk in de Oekraïene botst het toestel op meer dan 8 kilometer hoogte op een ander burgertoestel. Uiteraard zijn er geen overlevenden.
Pas een volle week later maakt de centrale pers melding van het ongeluk, en nog slechts indirect. Sovetski Sport wijdt onder het kopje Afscheid van kameraden een paar gortdroge regels aan de begrafenis van het team, “omgekomen bij een vliegtuigongeluk”. Het zijn de beelden van die begrafenis (vanaf 35.15), afkomstig uit een privé-archief, die me het meest verbazen in de documentaire. Er is, zo blijkt, in Tasjkent massaal afscheid genomen van het team. Omdat over ongelukken in de USSR niet werd bericht, bleef ook de begrafenis buiten het officiële beeld. Uiteindelijk moest er wel íets worden bericht (zie het stukje in Sovetski Sport), want tja, een verdwenen voetbalteam uit de hoogste afdeling, dat gaat opvallen.
De nabestaanden die aan het woord komen, zijn verbitterd. Ze kregen een overlijdensakte waarop stond dat het ongeluk “buiten het werk” had plaatsgevonden, terwijl de spelers op weg waren naar Minsk voor een officiële competitiewedstrijd. Bovendien is het grootste deel van het dossier over de strafzaak niet openbaar. Nog altijd zijn de nabestaanden op zoek naar ‘de waarheid’. Wat was de oorzaak van het ongeluk?
De documentaire wijst – in de beste Russische tradities – uitgebreid op allerlei theorieën en geruchten. De situatie in het luchtruim zou onoverzichtelijk zijn geweest vanwege een vlucht van secretaris-generaal Brezjnev, die voorrang moest krijgen. Het toestel zou uit de lucht zijn geschoten tijdens een militaire oefening. Uiteindelijk blijft maar één versie overeind: een fout van de luchtverkeersleiding.
Begin jaren tachtig was ik in Tasjkent. Ik hield me in die jaren al redelijk intensief bezig met de USSR/Rusland en ook met voetbal. Het is geen seconde bij me opgekomen om de begraafplaats te bezoeken of een kijkje te gaan nemen bij het stadion. Het was nog maar een paar jaar na het ongeluk, maar de link Tasjkent – Pachtakor, met het bijbehorende drama, heb ik toen niet gelegd.
Het ongeluk van Pachtakor wordt al lang niet meer verzwegen. Hieronder een lied ter ere van het team, met beelden van de begraafplaats en ook van het Russisch elftal (nog onder leiding van Guus Hiddink) dat een minuut stilte in acht neemt. [Het filmpje heb ik nog niet teruggevonden.]