Mei 1945: de sportparade in Stalingrad en de dansende kinderen van de fontein

Eigenaardig. Het lijkt me toch een gebeurtenis van enig formaat, maar behalve een bescheiden aantal foto’s heb ik er niets over kunnen vinden: de parade van sportlui (fizkoeltoerniki) die in mei 1945 werd gehouden in Stalingrad.

De omvang van het evenement zal bescheiden zijn geweest (zeker in vergelijking met de sportparades op het Rode Plein van 1939 en 1945), maar de symbolische waarde kan nauwelijks worden overschat. Kijk eens, zo springt het van de foto’s af, hoe wij, kinderen van de zegevierende Sovjetunie, ons hebben opgericht na alle oorlogsellende! Wij zijn het land van de overwinnaars en niets kan ons stoppen op weg naar de stralende toekomst.

En dat alles, nota bene, in Stalingrad, het decor van een van de belangrijkste en gruwelijkste veldslagen van de Tweede Wereldoorlog. Daar moet toch het een en ander over geschreven zijn. Hoe verliep de voorbereiding? Wie stonden er op de tribune (zie de tweede foto in de reeks hieronder)? Hoeveel mensen liepen er mee? U hoeft er niet voor naar Russische bibliotheken of krantenarchieven – dat heb ik ook niet gedaan – maar als u er ergens iets over aantreft, hoor ik het graag.

Het meest in het oog springt natuurlijk de foto boven aan dit stukje. Op de voorgrond wordt de dans nagedaan van het grotendeels ongeschonden beeld van de fontein op de achtergrond. Dat konden de Duitsers al niet kapot krijgen, en ons al helemaal niet! De fontein en het beeldengroepje (zes dansende kinderen rond een krokodil) werd geplaatst in 1935. Het kwam uit Charkov en bij het transport, zo schreef de Stalingradskaja Pravda enigszins ontstemd, was het licht beschadigd geraakt …

Ik las dat die beroemde fontein niet meer bestaat. Dat wist ik niet en dat verbaasde me zeer. Dankzij deze foto van Emmanoeil Jevzerichin (Эммануил Евзерихин), gemaakt op 23 augustus 1943, werd het beeld een symbool van het oorlogsgeweld dat Stalingrad teisterde.

In de jaren vijftig werd het bij de wederopbouw van de stad verwijderd, omdat het geen artistieke waarde bezat. Dat laatste zal best, maar zet die zes dansende kinderen naast het gigantische standbeeld ‘Het moederland roept’ op de Mamajev Koergan, en dan weet ik wel waar ik mijn bloemen leg. (Nog geen vijf minuten nadat ik dit stukje had geplaatst, werd ik er door Floris Akkerman op gewezen dat er wel degelijk een replica is teruggezet. Hij heeft deels gelijk: er staat sinds 2013 inderdaad een nieuwe versie - wat mij was ontgaan -  maar daarvan zijn de kinderen duidelijk een paar  jaar ouder dan die van de originele versie.)

Het beeld van de kinderen en de krokodil was – even los van alle symboliek - niet uniek. Vergelijkbare exemplaren werden in andere steden neergezet, onder andere, zo las ik ook, in Voronezj, op het Koltsovplein, pal in het centrum. Nou heb ik in Voronezj in de vroege jaren tachtig heel wat voetstappen achtergelaten, maar dat beeld kon ik me niet herinneren. En dat klopte, zo bleek gelukkig. In de oorlog verdween het (de Duitsers gebruikten het plein als begraafplaats), om na de bevrijding van de stad weer terug te keren. In 1977 werd het verwijderd.  

Duits kerkhof op het Koltosovplein, Voronezj

Koltsovplein, Voronezj, jaren zestig.

Ik schreef al dat de parade in Stalingrad qua omvang relatief bescheiden moet zijn geweest. In 1939 en 1945 ging het er op het Rode Plein in Moskou zeker een stuk massaler aan toe, zoals te zien is in deze twee filmpjes:

Russische les met vlotte tekenfilmpjes. En bliepjes. Bliep-ня какая-та.

Na onze vorige Russische les met voor ieder wat wils, dit keer een taalkundige oefening voor de gevorderden onder ons. Met meteen maar het huiswerk voor de volgende keer: schrijf  van de filmpjes 1 en 3 (zie hieronder) de tekst uit en leer deze uit uw hoofd. (Filmpjes 2 en 4 zijn varianten – die schenk ik u.)  Op de volgende les declameert u beide teksten. Uit het hoofd, uiteraard

Mocht u niet zo goed tegen onwelvoeglijk taalgebruik kunnen en bepaalde woorden liever niet in de mond nemen, dan mag u, voor deze ene keer, een bliepje gebruiken. Dat levert dan op, bijvoorbeeld: bliep-дец, bliep-ня какая-та, ни-bliep-я, зае-bliep en bliep знает его. Bij het uitspreken van deze bliepvarianten dient u wel de juiste snelheid en intonatie aan te houden.

De werkjes hieronder zijn afkomstig van het tekenfilmbedrijf TO420, waar u bij aankoop van 90 minuten tekenfilm een betonmortelwagen cadeau krijgt. Voor uw huiswerk krijgt u ruim een week de tijd, want uw docent gaat er even tussenuit.

Aan de slag!

FILMPJE 1:

FILMPJE 2 (variant):

FILMPJE 3!

FILMPJE 4 (variant):

Hebt u uw huiswerk gedaan, dan mag u onderstaand bonusfilmpje in kleur bekijken. Dat liet ik al eens eerder zien, maar ik kan het zo gauw niet terugvinden. Dit filmpje is al voorzien van bliepjes.

Gevonden onderwerpen - 3

Gratis af te halen via onderstaande links
-----------------

“Het dagelijks leven in het tijdperk van kosmos en maïs. Leningrad in de jaren 50 en 60.” Veelbelovender kan een boektitel niet zijn. Er valt in het boek van Natalja Lebina inderdaad genoeg te lezen, maar ze is geen Geert Mak. Wat stond er op tafel? Hoe was men gehuisvest? Wat voor kousen droegen de dames en naar welke muziek werd geluisterd? Lebina beschrijft het allemaal wel érg gedetailleerd en ook de uitgebreide citaten uit vele partij-resoluties komen de leesbaarheid niet ten goede. Dat ik in het boek genoemd word (ik lieg nooit), is voor u misschien een reden om het toch aan te schaffen. Link (Russisch). 
 

Priozersk

Een overzicht van ‘Ksenopolissen’, een zelfbedachte term van blogger Varandej. Het zijn Russische steden of dorpen met sporen van andere staten of volken. Die andere staten en volken moeten nog wel bestaan, zoals Finland en de Finnen. Griekse ruïnes in het zuiden vallen af, net als grafheuvels in de steppen. Link (Russisch) .    

 

Een jonge historicus leidt u in 1 uur en 50 minuten langs het Moskou van Varlam Sjalamov. Een van de organisatoren van dit project is de redactie van de omvangrijke site gewijd aan de chroniqueur van de kampverschrikkingen onder Stalin. Link (Russisch).
 

Een omvangrijke serie aangename, bedaarde tv-reportages onder de titel Brieven uit de provincie. Tjoemen, Goebkin, Moermansk, Ardatov, Oetsjma, Koengoer …  Link (Russisch).
 

Ik heb al zo veel op mijn lijstje staan en nu moet ik ook nog naar Nizjni Novgorod. Voor een bezoek aan de lokale kinderspoorweg. Link (Russisch).
 

Moskou, 1948.

De regelmatige bezoeker van deze site kent mijn liefde voor foto’s uit de Sovjetunie uit de jaren veertig-zeventig. Met Vladislav Mikosja dacht ik weer een mooie reeks te kunnen laten zien, maar zijn werk is slechts zeer gedeeltelijk echt toegankelijk.. Via de link belandt u bij een overzicht van zijn werk, helaas steeds in zeer klein formaat. Onder meer een foto van Walter Ulbricht met Wilhelm Pieck (de broer van). Link (Russisch).  
 

Eén van mijn favoriete documentaires blijkt zo maar te zien op YouTube: Stalin had een brug beloofd. Regie: Gerard Jacobs, interviews: Aliona van der Horst. Oma die met kleindochter bloemen werpt in de Ob, op de plek waar ze het ‘graf’ van haar vader vermoedt … Link (Nederlands). 

Kosmonauten, dronkaards en pioniertjes bij de oversteekplaats: de porseleinen nalatenschap van Joeri Lvov

Waarom deze elf kosmonauten hier zo staan opgesteld, weet ik niet. Even dacht ik: misschien voor een vriendschappelijk voetbalwedstrijdje tegen elf Amerikaanse astronauten, maar dat zal wel niet. Het porseleinen werkje is gemaakt door Joeri Lvov (1936-2010), die in dienst was van de porseleinfabriek De Eerste Mei in Rybinsk. Het is uit 1966. 

Ik kwam wat afbeeldingen tegen van Lvovs werk en werd overvallen door een gevoel van diep berouw en spijt – wat mij in deze context vaker overkomt. In de jaren negentig maakte ik vele kilometers langs de antiekwinkeltjes van Sint-Petersburg. Daar moet ik beeldjes van Lvov zijn tegengekomen. En waarom, waarom, heb ik daar nou nooit wat van gekocht ….  

Deze brandweermannetjes (die ik in Sint-Petersburg beslist níet heb gezien, want die waren me zeker bijgebleven), wat zouden die mooi staan bij mijn drie vrolijke muzikantjes.

Het zijn vooral Lvovs vroege werkjes (zijn eerste beeldje maakte hij in 1962) die ik graag bij mij thuis zou zien staan. En waarom? Is het de liefdevolle ironie – eigenlijk al een te sterk woord – die veel van die beeldjes uitstralen? De vertedering die ze opwekken en waar ik eigenlijk niet aan toe wil geven? Hoe komt het dat zelfs een stichtelijk beeldje als Bij de oversteekplaats mij niet irriteert? U mag het zeggen.

Toeristen

Weer helemaal schoon (Намылись). (Let op het bosje berketakken.)

Bij de oversteekplaats

Hier een wat uitgebreidere selectie:

Dit is het opvallendste beeldje dat ik tegenkwam van Lvov:

De twee houden elkaar nog net in evenwicht. Detail: de fles in de jaszak van de rechter. Nooit eerder zag ik een beeldje uit de Sovjetunie dat openbare dronkenschap uitbeeldt, laat staan een beeldje waarbij dat met een zekere sympathie gebeurt.

En nog twee opvallende exemplaren: ‘Papa is wat later’ en ‘Bij het wak’.  Het eerste schuurt enigszins, het tweede is ontdaan van alle Sovjet-romantiek – het leven in een dorp zonder stromend water is duidelijk geen pretje.

Papa is wat later

Bij het wak

Verbazingwekkend genoeg heb ik over Joeri Lvov niet veel kunnen vinden. Hij volgde aanvankelijk een schildersopleiding, stapte over op beeldhouwkunst en was bijna zijn hele werkzame leven verbonden aan de fabriek De Eerste Mei. Ik vond zelfs geen foto van hem – wel een beeldje met de titel ‘Zelfportrtet’. Ik neem aan dat hij het is, maar ik had me hem heel anders voorgesteld.

Zelfportret

Beeldjes van Lvov zijn nog te koop – misschien zelfs in de winkeltjes van Sint-Petersburg. De prijzen op internet verschillen nogal. Dat heeft onder meer te maken met de wijze van beschilderen (en, uiteraard, met het aantal vervaardigde exemplaren). Eenzelfde beeldje in een blanco uitvoering of zorgvuldig beschilderd, dat scheelt nogal. Met wat geluk hebt u een beeldje van Lvov voor zo’n 200 euro. Het duurste exemplaar wat ik tegenkwam, kost 2.700 euro.

Mocht u in Rybinsk zijn, gaat u dan naar het Rybinsk Museum. Dat heeft een grote verzameling beeldjes van Lvov. En tot mijn genoegen las ik dat ook het wat eigenaardige Museum van Muziek en Tijd in Jaroslavl werk van Lvov in zijn bezit heeft. Ik ben het indertijd bij mijn bezoek misgelopen (de afbeelding porselein werd net verbouwd), maar aan het museum bewaar ik desondanks de alleraardigste herinneringen. 

2.700 euro ...

Rusland in de vroege jaren zestig in zwart-wit en kleur, door de ogen van de Amerikaanse fotograaf Burt Glinn.

Moskou, 1961

De Amerikaanse fotograaf Burt Glinn (1925-2008) bezocht twee keer de Sovjetunie, in 1961 en 1963. Het leverde een reeks prachtige foto’s op. Voor zover ik heb kunnen nagaan, fotografeerde Glinn in 1961 alleen in zwart-wit, twee jaar later alleen in kleur.

Glinn was lid van foto-agentschap Magnum. (Zoekt u bij Magnum vooral even op zijn naam, zijn Russische foto’s zijn mooi, wat hij elders maakte, is niet zelden nog mooier.) Hij maakte reportags voor onder meer Life, Esquire en Paris-Match.

Links lezen we hierboven: Overtuigd en blij gaan wij via Lenins weg naar het communisme. Twee jaar later was dat opschrift verdwenen – waar je een ironische opmerking over kan maken, wat ik hier niet ga doen. 

Hieronder eerst de foto's uit 1961, daarna die uit 1963. Mooi detail: de foto met de rijen hekjes is in kleur, let maar op de pot of het glas dat de vrouw op de voorgrond in haar handen heeft. 
 

Paardenrenbaan

Matvej Manizer

Jelena Janson-Manizer

Bratsk

Bratsk

Sotsji

Sotsji

Maja Plisetskaja

Tekenaarscollectief Kukryniksy

Sergej Bondartsjoek

In 1963 reisde Glinn niet alleen door Rusland, maar ook door Centraal-Azië. Van die trip door de USSR is dit hieronder mijn favoriete foto, gemaakt in Boechara. (Aan de muur zien we links van Chroestjov Joeri Gagarin. Wie die andere drie zijn, weet ik zo gauw niet, en ik heb geen zin om dat op te zoeken.): 

Op de site van Magnum staat bij deze foto vermeld: “Moscow, at the Bokhara rug factory.” Dat is natuurlijk onzin, die tapijtfabriek staat gewoon in de Oezbeekse stad Boechara.

Over beeldhouwer Matvej Manizer, uit de serie foto's hierboven, schreef ik onder meer hier, over werk van zijn vrouw Jelena hier.

Burt Glinn

Russische les, met als thema: de land- en tuinbouwsector.

Poetin en Medvedev kiezen voor vaderlandse producten

————————-

Actuele thema’s maken een taalles wel zo leuk. Zeker een Russische taalles waarbij Pavel Kanygin als aangever dient. Tot voor eergisteren kende ik Pavel niet, maar ik ben nu al een fan.

Land- en tuinbouwproducten, beste leerlingen, is het thema van vandaag. Of beter gezegd: de vernietiging van land- en tuinbouwproducten. Pavel ging voor de Novaja Gazeta naar de Leninsovchoz (zou dat echt nog een sovchoz zijn?) in de regio Moskou en vroeg mensen in de buurt naar hun mening. Parmezaan, Spaanse ham, Hollandse kaas, foie gras, platgewalst door bulldozers. Wat vinden we daarvan?

Een hoop simpele woordjes komen voorbij – nuttig voor de beginners onder ons (aardbeien, kaas, kersen, bieten, enzovoort.) Verder leveren Pavels gesprekjes vele onverwachte zinsneden op, die voor de beginners wat lastig zullen zijn. Maar doe uw best en voeg ze waar mogelijk toe aan uw repertoire. Ze komen altijd een keer van pas en u maakt er goede sier mee bij uw Russische vrienden.

En o ja, поймите меня alstublieft правильно: ik wil hier helemaal niemand belachelijk maken, het gaat me om de taal. En een tien met een griffel voor Pavel. Alleen al voor zijn blikken in de camera. 

Hier een paar aardige momenten, de leukste al vrij vooraan, waarbij Pavels uitspraak van het Frans wel wat te wensen overlaat.

2.34: - En foie gras? – Кого?

Prima. Ook leuk: de dialoog op 3.02-3.15. Het antwoord van het meisje is – en let u ook op de blik van Pavel - van een zalige eenvoud: Не знаю, честное слово. En dat ze graag Hollandse kaas zou willen proeven, maakt haar natuurlijk extra sympathiek.

De dame vanaf 4.22, daar zit te veel in om hier op te sommen. Huiswerk voor de iets gevorderden: herken in het Russisch de uitdrukking: De mens is de mens een wolf! En met ‘karakety’ zal ze wel raketten bedoelen. (Lang geleden, trouwens, dat ik дружба народов voorbij hoorde komen. Pavel schrikt er zelfs een beetje van.)  Хватит, сынок …

8.27 – Hier eet Pavel van een vaderlands appeltje (наше яблочко). Even later krijgt hij uitgelegd dat hij dat niet moet doen, want die appel is nog aan het rijpen (зреет). “Вот так-же и сыр тоже - Hetzelfde heb je dus ook met kaas.”

Рот Фронт , самый-самый!

10.00 - Репа с’час чё те ушла ... Probeert u die zin vooral eens uit op uw Russische vrienden.

Bij het kraampje, vanaf 11.30, krijgen we nog eens bevestigd dat Russische plaatsnamen prachtige bijvoeglijke naamwoorden opleveren. Volgogradskije, Krasnodarskije … En dat wordt weer gevolgd, op 12.14, het houdt niet op, door de fraaie uitdrukking умирать, так от своих. Wie dat in vier woorden vertaald krijgt, hoeft dit jaar geen examen te doen.

En tot slot nog eentje voor uw Russische vrienden: Рот Фронт , самый-самый! (12.50).

Daarna wordt er nog volop gediscussieerd over Barbie, Winnie de Poeh en Russische meisjesnamen, maar het lijkt me genoeg voor vandaag. Машенькие всякие, Дашенькие…

Ik sluit deze les af, beste leerlingen, in volle tevredenheid over het feit dat ik ooit Russisch ben gaan studeren.

Эх, друзья, tijd om weer eens naar het oosten te gaan.  

De beste - of in elk geval de leukste - reisgids over de Transsiberië Express

Op de eerste pagina was ik al verkocht: het reisverslag van Katja Goesjtsina, met meer tekeningen dan tekst, is een kunstwerkje en maakt alle andere gidsen over de Transsiberië Express overbodig - als u Russisch leest, tenminste.

Ik reisde twee keer met de trein van Moskou naar Vladivostok, maar hoe lang is dat al niet geleden? Met haar liefde voor reizen en Rusland, die van de bladzijden afspringt, dwingt Katja me bijna om spoedig voor een derde keer aan boord te gaan. Wat laat ze dan allemaal zien? Niks bijzonders, eigenlijk. Neem die eerste pagina. Wat ze zoal meeneemt (сланцы, mooi woord: slippers), wat ze zoal ziet (15 km van Moskou: eindeloze rijen garages) en natuurlijk die mooie houdertjes voor de theeglazen.
 

Belangrijke informatie over de stop op het station van Vladimir (210 km van Moskou): die duurt 23 minuten. Daarin kun u twee sigaretten roken, luisteren naar de verhalen van de wagonmevrouw (provodnitsa mag u nooit vertalen met conductrice), een beetje rondkijken en kennismaken met de nieuwe reisgenoten in uw coupé. Let ook op het mooi opgerolde dekentje rechtsboven.
 

God verhoede, schrijft Natasja, dat iemand in de coupé een gitaar bij zich heeft. En ze heeft gelijk. U krijgt het standaardrepertoire te horen, wat leuk is voor een avond, maar niet als u – samen met die gitaar – nog door moet tot Vladivostok. De regeltjes tekst zijn citaten uit liedjes van Leps (die wat mij betreft – ik houd het beschaafd - zijn stem mag verliezen), Tsoi, Masjina Vremeni, Oblomov, natuurlijk Krug en Gorodnitski. Meer muziek onder aan dit stukje – let u hier vooral nog even op het belangrijkste verschil tussen business en economy class: de omvang van het stuk chocola op het menu. Het meisje op het kleine stukje kijkt terecht niet erg vrolijk.

De laatste regels links komen trouwens van de wagonmevrouw: de aankondiging dat we bijna bij Tjoemen zijn, dat we in een 'sanitaire zone' zitten en dat de WC daarom op slot gaat. Geeft u toe: dat hebt u een conductrice  nog nooit horen zeggen. 

--------

Op een van de bladzijden tekent Katja kleine stationnetjes, op de bladzijde ernaast staan coupletjes uit het liedj Kleine stations van Rusland. Een alleraardigst lied, dat ik niet kende. Tot mijn verbazing is het bijna nergens te vinden, ik kwam alleen deze versie tegen. Krakkemikkig qua geluid, maar charmant. Driewerf hulde!

Van de liedjes die bij Katja voorbij komen, hebben er nog een paar de trein als thema. Zoals Vladimirski Tsentral van Michail Krug - daar is mijn vriend weer.  Over hem schreef ik eerder uitgebreid. Verder citeert ze nog uit Разговор в поезде/gesprek in de trein van Masjina vremeni, maar ik beperk me hier even tot Magadan van Vasja Oblomov. Vreemd ik daar niet eerder over heb geschreven. Ik zou daar ettelijke alinea’s aan kunnen wijden, maar dat leidt te veel af van Katja Goesjtsjina’s prachtige gids. (Ik merk alleen nog even op dat zelfs in dit lied Michail Krug nog wordt genoemd.):  

--------

Katja Goesjtsjina

Katja Goesjtsjina komt uit Nizjni Novgorod en studeert aan een grafisch designopleiding in Moskou. Haar schetsboek over de Transsiberië Express is een project uit haar eerste jaar. Misschien moet ik haar eens suggereren om naar Nederland te komen en een treinreis te maken van Den Helder naar Eijsden. En daarna van Roodeschool naar Vlissingen, want anders gaat het veel te snel en krijgt ze haar schetsboek misschien niet vol.