“Allang vinden ondeugende jochies geen patroonhulzen meer …” Brief uit 1967 van de jeugd van Pervomajsk in Oekraïne aan de jeugd van 2017.

July 11, 2017 in oekraïne, sovjetunie

-------------

----------------

NB. Ik werd er (gelukkig vrij snel) door Geert Groot Koerkamp op gewezen dat de stad in kwestie hier niet het Pervomajsk is dat zwaar is getroffen door de oorlog. Die stad ligt in de provincie Loegansk. De brief hieronder is geschreven door de Komsomol van Pervomajsk in de provincie Nikolajev, ook in Oekraïne. (Ik laat de brief staan – die blijft interessant genoeg – en ook de foto’s. Als een waarschuwing – vooral aan mezelf – dat een stad of dorp in de USSR met een naam als deze (Eerstemei) altijd wel ergens een naamgenoot had. En dat ik die prachtige atlas van de USSR uit 1983 hier niet voor niks heb liggen.)

-------------

Het leek de Komsomol in het Oekraïense Pervomajsk in 1967 een prima idee om een bericht in te metselen gericht aan de lokale jeugd van 2017. De Sovjetunie bestond in 1967 vijftig jaar en wat zouden ze het in 2017, bij het honderdjarig bestaan, niet leuk vinden om iets te horen van hun voorgangers! Zou de gelukkige jeugd van 2017, levend in het communisme, het zich nog kunnen voorstellen? Een wereld waarin oorlog wordt gevoerd?

Ja, dat kan die jeugd van 2017 zich voorstellen, want in Pervomajsk ís het oorlog.

Het is pijnlijke en bizarre leesstof. De bombast van het geloof der kameraden … Wie al van zijn geloof was gevallen, moet dit alles onverdraaglijk hol in de oren hebben geklonken. En de trouwe gelovigen … hoelang duurde het nog voordat zij hun idealen weggezet zagen bij het oud vuil? En dan die taal!

Her en der in Sovjetunie zijn in 1967 vergelijke boodschappen ingemetseld. Verzamel ze, en je hebt een prima onderwerp voor een scriptie of een andersoortige verhandeling. De invalshoeken zijn legio.

----------

VERKLARING

Van de jongens en meisjes van de Komsomol-organisatie in de stad Pervomajsk in het jubileumjaar 1967 gericht aan de jeugd van 2017.

Aan de prachtige rivier Boeg staat een sprookjesachtige stad, daar ruisen machtige eiken hun lied in het jubileumpark van de 50ste Oktober, dat is aangelegd door onze handen. Komsomol-leden van 2017! Luister naar het bladergeruis, en het voert jullie terug naar de vorige eeuw en vertelt van de legende van de jeugdige stam van de jaren zestig.

Wij, de generatie van de Komsomol-leden uit de jaren zestig, konden ons geen leven voorstellen zonder strijd en scheppend werk in naam van de triomf van het communisme, dat voor jullie werkelijkheid is geworden.

Wij waren trots op onze streek met haar onafzienbare steppen, aren schietende akkers en steigers van nieuwbouwprojecten. We deden er alles aan om haar een prachtige toekomst te geven. Net als jullie, onze nakomelingen, stonden wij altijd vooraan, wij waren altijd daar waar het moeilijk was. Zoja … Matrosov … de Iskra-helden … Hun namen zijn onsterfelijk, zoals de Komsomol onsterfelijk is. De Maagdelijke gronden … de Ruimte – dat zijn de heroïsche etappes op de weg van onze tijdgenoten.

Poster uit 1962, voor het 14de Komsomol-congres

Vandaag, aan de vooravond van de viering van het 50-jarig bestaan van onze staat, reiken wij u in de 21ste eeuw onze kameraadschappelijke handen en delen u met trots mede: onze socialistische wedstrijd onder het devies “Jou, onze geliefde partij, bieden wij onze arbeid, onze harten!”, is uitstekend verlopen. 25 jeugdbrigades van de stedelijke Komsomol hebben gestreden voor de titel Brigade van 50-jarige Sovjet-macht.

Arbeidsters van de kledingfabriek, noeste werkers van de fabriek 25 Oktober, weten jullie datjuist jullie voorgangers van brigade 13 uit werkplaats 4 van de kledingfabriek onder leiding van Lidija Djatsjenko en Galina Gerasimenko van sector 9, genoemd naar Held van de Sovjetunie Parfenti Gretsjany, van de fabriek 25 Oktober, uitgeroepen zijn tot overwinnaars van de jubileumwedstrijd?

Voor jullie is het geschiedenis: het devies “Alle 420 minuten voor de productie!” van de arbeidsters van de kledingfabriek, waarvan het collectief nu al vijf jaar het wisselvaandel in handen heeft van de stedelijke Komsomol; en ook de nieuw ontworpen dieselmotor van 600 pk, gebouwd door de Komsomol-leden van de fabriek 25 Oktober is een museumstuk geworden.

Postzegel uit 1967. 50 heroïsche jaren. USSR. Vriendschap der volkeren.

Zijn jullie bekend met de titel “Stootarbeider van de communistische arbeid”? Die werd in onze jaren toegekend aan de besten van de besten, en een op de drie Komsomol-leden van de industriële bedrijven van de stad heeft deze eretitel weten te verwerven.

Leeft bij jullie de herinnering nog aan Pavka Kortsjagin? Wij, erfgenamen van Kortsjagin, hebben op waardige wijze aan onze Kortsjagin-arbeidsplicht voldaan door de aanleg van de autoweg Poltava-Kisjinjov onder onze hoede te nemen.

Bewaren jullie de Ereboeken met daarin de namen van de winnaars van de jubileumwedstrijd van jonge arbeiders: machinebediende Vera Bondar van de kledingfabriek, technicus Irina Katoela van de zuivelconservenfabriek, draaier Vladimir Golovan, arbeider Anatoli Sereda van de Suikerfabriek, laborante Galina Koezmenko van de Stadslevenmiddelenfabriek?

Wij hebben met ere het vaandel gedragen van de grote Lenin, de stichter van onze staat, in een estafette met onze vaders en grootvaders, hún vaandels, die zijn overladen met de roem van arbeid en strijd, en wij hopen dat ook de sporen van onze streekgenoten bewaard blijven in de goede zaken die nooit verouderen.

Jullie zijn een generatie van gelukkige mensen: de lucht boven jullie is veilig, de oorlogen zijn voor allen die in 2017 leven geschiedenis geworden. Jullie hebben niet gescandeerd: “Schande aan de agressors van Israël!”, jullie hebben niet deel hoeven nemen aan protestbijeenkomsten tegen de misdadige oorlog in Vietnam, niet in kranten hoeven lezen over de provocaties tegen het revolutionaire Cuba. Hoe ver zijn die gebeurtenissen uit onze tijd van jullie verwijderd!”

Allang vinden ondeugende jochies geen patroonhulzen meer, geen verroeste geweergrendels. Jullie staan slechts streng zwijgend, net als wij in 1967, bij de obelisken voor de gesneuvelden, net als vijftig jaar geleden bonst eerbiedig het hart, wanneer jullie de grond betreedt van de legendarische Krymka.

Jonge stam van 2017! Wij zijn ervan overtuigd dat jullie het vertrouwen van jullie heldhaftige voorouders niet hebben beschaamd, dat jullie een waarlijk nieuwe wereld hebben geschapen.

Het gouden tarwe ruist op de eindeloze velden, het door jullie gebouwde Komsomolsk bloeit niet alleen op aarde, maar ook op Venus en Mars. (Wordt hier de stad Komsomolsk aan de Amoer bedoeld? En dacht men echt dat Venus en Mars inmiddels wel bewoond zouden zijn? – EH.)

Bewoners van de nieuwe wereld, die de tradities van de Grote Oktober in ere houden, die het vaandel van de revolutie hoog houden, het vaandel van de grote Lenin; vandaag, aan de vooravond van de verjaardag van ons land, ontsteken wij nog een kleine ster, die helder zal schijnen in het sterrenbeeld van geweldige zaken van ons honderdjarig Moederland.

Deze brief-verklaring gericht aan de 21ste eeuw, aangenomen op een jeugdbijeenkomst gewijd aan het 50-jarig jubileum van Oktober, is in opdracht de Komsomol-organisatie van de stad Pervomajsk ingemetseld door:

VLADIMIR GOLOVAN- beste draaier van het jubileumjaar
ANATOLI SEREDA – arbeider van de Suikerfabriek
GALINA KOEZMENKO – laborante van de Stadslevensmiddelenfabriek
TATJANA BOJKO – leerlinge van klas 10 van Middelbare School No. II

Dissidenten, zwarthandelaren en diplomaten – ze kwamen elkaar tegen in de Berjozka's, de valutawinkels van de USSR.

June 25, 2017 in economie, sovjetunie

-------------------

Zoals elk Sovjethotel met vooral buitenlandse gasten, had ook het Moskouse hotel Molodjoznaja- ik verbleef er vele malen – een winkel waar je uitsluitend kon betalen met Westerse valuta. In maart 1981 kocht een Zweedse toeriste er acht mooie Russische postzegels, twee Misjka’s (het symbool van de Olympische Spelen van 1980) en een mapje ansichtkaarten. Een bonnetje – zo bleek later uit een onderzoek van het Comité van Volkscontrole – kreeg ze niet. Toen ze de postzegels een dag later wilde ruilen, bleek de winkel de bewuste zegels helemaal niet in het assortiment te hebben. De verkoopster had ze zelf gekocht op het postkantoor even verderop en de valuta van de Zweedse in eigen zak gestoken.

Een Moskouse Berjozka gespecialiseerd in meubels

Valutawinkels had je in diverse soorten. Ze droegen de verzamelnaam Berjozka, wat berk betekent. Mijn aankopen bleven er meestal beperkt tot likeur van Bols (een fles advocaat deed het erg goed als je bij Russen op bezoek ging) of een boek. Voor dat laatste ging ik in Moskou naar de Berjozka aan de Oel. Kropotkinskaja, die gespecialiseerd was in literatuur.

Sovjetburgers met valuta of ‘valutavervangers’ (cheques die een deel van je loon vormden wanneer je in het buitenland werkte) konden bij Berjozka’s ook terecht voor Amerikaanse jeans, Franse parfums, Italiaanse laarzen, Japanse stereo-apparatuur en Russische auto’s. Ook de eerste inleg voor een coöperatie-flat verliep vaak via een Berjozka. Ideologisch zat dat natuurlijk zo scheef als wat. Een maatschappij die zich voorstond op gelijkheid, creëerde ongelijkheid met valuta van de ideologisch vijand. Daarnaast leidden de eilandjes van luxe tot illegale praktijken van een veel grotere omvang dan die paar postzegeltjes in de Berjozka van hotel Molodjozjnaja.

Historicus Anna Ivanova wijdde een dissertatie aan het fenomeen Berjozka. Onder de titel Магазины ‘Березка’: парадоксы потребления в позднем СССР (Berjozka-winkels: consumptieve paradoxen in de late USSR) verscheen een handelseditie, die – hoewel af en toe wel erg gedetailleerd – een helder beeld geeft van de valutawinkels die ruim 25 jaar een groeiend aantal Sovjetburgers bedienden.

De meeste Berjozka’s verkochten hun waar tegen cheques, de al genoemde valutavervangers. Die vormden een deel van het loon van bijvoorbeeld ambassadepersoneel, handelsvertegewoordigers en correspondenten). De cheques konden uiteraard niet in het buitenland worden uitgegeven, zodat de staat de zo gewenste harde valuta in eigen land hield. Westers geld kwam ook via andere kanalen bij Sovjetburgers. Een schrijver, bijvoorbeeld, kon geld ontvangen van een Westerse uitgeverij voor een vertaling. Dat had soms bizarre gevolgen. Het beroemde essay Haalt de Sovjetunie 1984? van dissident Andrej Amalrik werd voor het eerst gepubliceerd in Nederland. Amalrik ontving een honorarium, dat hij, via de staatsbank omgezet in cheques, kon besteden in winkels die eigenlijk voor brave Sovjet-onderdanen bestemd waren. De ideologie bleek ondergeschikt aan de economische belangen van de staat.

Uitzending naar het buitenland was voor velen een droom, juist vanwege de mogelijkheid om na terugkeer in eigen land schaarse goederen te kopen. Opeens kreeg je de kans om je beter te kleden, om zonder onmogelijke wachttijden mooie meubels te kopen of zelfs – de hoofdprijs – een auto. De cheques stonden niet op naam, en daardoor vloeiden ze makkelijk richting de omvangrijke schaduweconomie. Je kon ze met winst doorverkopen aan mensen met veel, al dan niet legaal verdiende roebels, die zo plots veel meer bestedingsmogelijkheden kregen. De legendarische popgroep Masjina Vremeni organiseerde onofficiële optredens (voor officiële kreeg ze geen toestemming), waarvoor de kaartjes niet goedkoop waren. Het verdiende geld werd besteed aan schaarse waar, aangeschaft via zwarthandelaren of met Berjozka-cheques. Prostituees met buitenlandse klanten deden bestellingen bij Berjozka-personeel en betaalden buiten de winkel om in harde valuta (Berjozka’s waar je met echt buitenlands geld betaalde, waren, in tegenstelling tot de cheques-Berjozka’s, vanaf 1969 verboden terrein.).

Berjozka-cheques waren handig als je snel bij de tandarts terecht wilde. Met cheques kon je ook regelen dat je in een bepaald ziekenhuis werd opgenomen. En op een heel ander niveau: in Charkov wist iedereen dat je voor Marlboro-sigaretten terecht kon in de toilet van restaurant Charkov. Zwarthandelaren kochten pakjes in een Berjozka en brachten die via de schoonmaakster van het toilet aan de man.

Dergelijke dealtjes vormden de smeerolie van een verder stroef functionerende economie. Erg streng werd er niet tegen opgetreden. Dat was ook lastig, omdat menig overheidsdienaar er zelf vrolijk aan meedeed. Zo hadden de Berjozka’s door de jaren heen onbedoeld een egaliserend effect gekregen. Van uitgezonden specialisten tot speculanten – er was een soort middenklasse ontstaan die via de valutawinkels de kans kreeg om een zekere welstand ten toon te spreiden.

Het was, enigszins paradoxaal, de grotere vrijheid ten tijde van de perestrojka die mede bijdroeg aan het einde van de valuta-cheques. Er kon nu veel feller dan voorheen worden gediscussieerd over dit scheve systeem, met z’n economische privileges en de bijbehorende zwarte markt. De tegenstanders wonnen het pleit en in 1988 werden de Berjozka’s gesloten waar met cheques kon worden betaald. De aankondiging daarvan was zo onverwacht, dat zich lange rijen vormden van mensen die nog snel hun cheques wilden besteden. De Berjozka’s waar met buitenlands geld kon worden betaald, gingen enkele jaren later ten onder, samen met de USSR.

Van kleurrijke foto’s in de USSR naar een minder kleurrijk leven in de VS – Martin Manhoff, ‘spion’ in Moskou, winkeluitbater in Kirkland.

April 13, 2017 in jaren 50, sovjetunie

------------------------

Was Martin Manhoff (1917-2005), die een grote hoeveelheid adembenemend film- en fotomateriaal naliet uit het Moskou van de jaren vijftig, een Amerikaanse spion? Of was hij niet meer dan een enthousiaste amateurfilmer en -fotograaf die op zijn ritjes door Moskou en zijn reizen buiten de hoofdstad graag zijn camera gebruikte?

De ontdekking van Manhoffs foto’s en films zorgden de afgelopen maanden voor veel enthousiasme. Vooral de opnames die Manhoff maakte van de uitvaart van Stalin gingen de wereld rond. Dergelijk ‘informele’ beelden (gemaakt vanuit de toenmalige Amerikaanse ambassade, op een steenworp afstand van het Rode Plein) van de uitvaart van de dictator zijn uniek. (Zier hier.)

--------------

Was Manhoff een spion? Zeker is in elk geval dat hij in februari 1952 op de Amerikaanse ambassade in Moskou aan de slag ging als militair attaché en op 1 juni 1954 het land verliet, een kleine twee maanden nadat hij door een Russische krant was beschuldigd van spionage tijdens een treinreis door Siberië. Het lijkt erop dat zijn vertrek verband hield met de uitzetting door de VS van drie Russische diplomaten in de eerste helft van 1954.

Manhoff had een korte opleiding gehad om gecodeerde berichten te kunnen versturen en na zijn terugkeer in de VS solliciteerde hij bij de CIA. Op een aantal van de nagelaten filmblikken staat ‘Confidential’ en ‘Top Secret’. Verder duidt de kwaliteit van de kleurenfilms en –foto’s op apparatuur die voor gewone burgers nog niet of nauwelijks beschikbaar was. Volgens historicus Douglas Smith, die zich over het archief van Manhoff heeft ontfermd, is dit alles geen sluitend bewijs. En bovendien, zegt hij: hoe waarschijnlijk is het dat Manhoff materiaal thuis had liggen dat werkelijk ‘Top Secret’ was? Uit brieven van Manhoffs vrouw Jan aan familie en vrienden in de VS blijkt in elk geval dat het jonge echtpaar ook ‘gewoon’ nieuwsgierig was.

Het leven van de Manhoffs lijkt na terugkeer in de VS niet erg gladjes te zijn verlopen. Het echtpaar opende in Kirkland, Washington, een interieurwinkel. Een groot succes werd dat niet en om rond te komen werkte Martin ook in de lijstenmakerij van zijn vader. Later nam hij een baan als taxateur. Het echtpaar bleef kinderloos. Na de dood van Martins echtgenote in 2014 werd de nalatenschap afgehandeld door een vriendin. Zij stuitte in het huis en de garage van de Manhoffs op een enorme hoeveelheid spullen, deels in hoge stapels dozen. Zij was het ook (en niet Martins vrouw, zoals eerder – ook door mij – gemeld) die met de foto’s en films aanklopte bij Douglas Smith. Die schatte het materiaal op juiste waarde.

--------------

Dit is de vijfde aflevering over de foto’s en films van Martin Manhoff, en ook de laatste, tenzij er plots nog zeer bijzondere beelden boven komen drijven. De eerste vier afleveringen vindt u hier, hier, hier en hier. Meer informatie over het archief van Manhoff is te vinden op de site van Radio Free Europe. Op de informatie daar zijn de vier afleveringen op dit weblog gebaseerd.

Manhoff de wacht aangezegd in prachtig Sovjet-proza – nieuwe beelden uit het archief van een Amerikaanse diplomaat in de USSR in de jaren vijftig

April 05, 2017 in jaren 50, media, sovjetunie

-------------------

Deel 3 over het archief van Martin Manhoff, de Amerikaanse militair attaché die in de jaren 1953-1954 in Moskou gestationeerd was en volop fotografeerde en filmde. In de vorige twee delen (hier en hier) kwam de uitvaart van Stalin voorbij en verder vooral beelden uit de hoofdstad. Al vrij snel na de dood van Stalin werd het voor diplomaten wat makkelijker om te reizen, en Manhoff maakte daar volop gebruik van. In deel 3 verlaten we Moskou en kijken we met hem mee in onder meer Siberië, Moermansk en Jalta. Ook komt een krantenartikel voorbij waarin Manhoff door oplettend spoorwegpersoneel ontmaskerd wordt als ‘spion’.

In het filmpje hieronder maakt Manhoff een autoritje in de buurt van Moskou en reist hij met de trein door Siberië. Vermoedelijk is het slechts één autoritje, waarbij hij de afslag neemt (op 2.39) naar het Tsaritsyno park, dat er tegenwoordig een stuk mooier bij ligt. Op 1.42 passeert de auto een bord met reclame voor mayonaise. De beelden uit de trein (vanaf 5.10) – vooral landschappen – zijn minder boeiend.

Het archief van Manhoff wordt stukje bij beetje geopenbaard op de site van Radio Free Europe. Daar wordt ook geciteerd uit brieven van Manhoffs vrouw, die op de meeste reizen meeging. Erg lovend over wat ze onderweg in Siberië ziet, is ze niet. “There is no extra of anything. Living for the majority of the people we saw on this whole trip is their greatest problem. There wasn't the glimmer of civilization. There was no pride, no purpose.... They chew hunks of bread and fall dead asleep waiting. They are dirty and they stink. There is no running water, they can't keep sanitary.”

Hier een kleine selectie van de foto’s die bij Radio Free Europe in het derde deel worden getoond. (Waar de locatie niet staat vermeld, is deze onbekend.)

"A communal table", luidt het onderschrift. Mij lijkt het een geïmproviseerd marktje.

Op de site van Radio Free Europa staat een afbeelding die vergroot kan worden

Een mooie bonus bij het derde deel is de brief van de hoofdconducteur van trein nummer 4 op de Transsiberische Spoorlijn, aan de krant Troed, gepubliceerd op 25 maart 1954, waarin Manhoff en zijn Amerikaanse metgezellen worden ontmaskerd als ‘spionnen’. Het is Sovjet-krantenproza van de bovenste plank, dat mij terugvoerde naar de tijd dat ik zelf menig Sovjet-krant doorspitte. De opening van elk artikel was altijd positief, vrolijk en optimistisch, tot aan het onvermijdelijke, simpele, maar licht onheilspellende woordje однако (echter) … Dan wist je: nu begint het artikel pas echt.

Als werknemers van de Transsiberische Spoorlijn zien wij dagelijks hoe de aanblik van ons Moederland in snel tempo verandert, schrijft hoodconducteur G. Charin. We zien hoe het leven verandert in de meest verafgelegen uithoeken, die tot voor kort nog als wildernis werden beschouwd. We vervoeren arbeiders, ambtenaren, en jonge ingenieurs en artsen, die staan te trappelen om de door hen opgedane kennis in praktijd te brengen. Duizenden Komsomolleden die woeste gronden gaan ontginnen … De Transsiberische Spoorlijn wordt ook veel gebruikt door buitenlanders, aldus Charin. “Wij denken met veel warmte terug aan de talrijke delegaties uit het grootse China, uit het heroïsche Korea en het strijdende Viëtnam. […] Onze vrienden kijken altijd enthousiast en met liefde naar de nieuwbouw, de fabrieken, kolchozvelden en sanatoria waarlangs de Transsiberië Express snelt.”

Oднако … Er zijn echter ook passagiers die met heel andere blikken rondkijken … Waarna Charin vertelt over een groepje Amerikanen met wel verdacht veel aandacht voor radiomasten, vliegvelden en brandstofopslagplaatsen … “Koortsachtig maakten zij allerlei aantekeningen in een bloknoot.” Een blaadje met aantekeningen werd later gevonden bij het schoonmaken van de coupé en toen er een docente Engels was gevonden die het kon vertalen, was slechts één conclusie mogelijk: “Waarachtig, het was een spionagedocument!” Dergelijke toeristen zouden niet in de Sovjetunie moeten worden toegelaten, meent Charin, en waren het diplomaten, dan dienden zij de deur gewezen te worden.

De redactie van Troed achterhaalde via reisbureau Intoerist de namen van de passagiers, die onder het artikel staan afgedrukt. (Via Intoerist? Via een andere organisatie, vermoed ik, al zal die zeer hechte banden met het reisbureau hebben onderhouden.) Wilde het reisgezelschap de aantekeningen graag terug hebben, dan konden deze worden opgehaald bij de redactie.

-------------------

Her en der is geschreven – ook door mij – dat Manhoff de Sovjetunie is uitgezet. Dat lijkt wat te dik aangezet. Wel zullen de Amerikanen het raadzaam hebben gevonden om hem elders te stationeren – misschien (ik ken de toenmalige – en huidige - diplomatieke mores niet) na een verzoek van Sovjetzijde.

(De lezer vergeve mij het uitstapje naar mijn Sovjet-krantenverleden. Zie de foto links, waarop ik, met woordenboek bij de hand, de Pravda of de Literatoernaja Gazeta lees, en u begrijpt waarom ik dit niet kon laten.)

Manhoff meets Denejka – nieuwe beelden uit het foto- en filmarchief van een Amerikaanse diplomaat in het Moskou van de jaren 50.

March 24, 2017 in jaren 50, sovjetunie, sport

-------------------

En hier is alweer deel twee over de foto’s en films van Martin Manhoff, de Amerikaanse diplomaat die in de jaren 1952-1954 in (vooral) Moskou zijn camera de vrije loop liet. De belangrijkste beelden uit Manhoffs archief – die van de uitvaart van Stalin – zaten in deel één (hier en hier), maar ook nu is er weer veel boeiends te zien.

Mijn favoriete foto is dit keer die van de traditionele estafette door de straten van de hoofdstad, boven aan dit stukje. Ik schreef eerder over die stratenloop, waar gemengde teams aan meedoen. Rechts komt een loopsters aan, in het vak staat de loper klaar die het stokje gaat overnemen. Van eenzelfde moment maakte Aleksandr Denejka onderstaand schilderij, dat tot mijn – ik ben consequent – favoriete schilderijen uit de Sovjettijd behoort.

A. Dejneka: Estafette op Ringweg B (1947)

De estafette is ook te zien bij de filmbeelden hieronder. Ook hier geven loopsters (belangstellend gadegeslagen door twee geüniformeerde ordebewakers) hun stokje over aan lopers. Duidelijk is te zien dat je voor deze wedstrijd een behoorlijk niveau moest hebben – simpele liefhebbers verschenen hier niet aan de start.

Tot slot van deze aflevering nog een aantal foto’s.

Hier deel drie.

Het unieke kleurenfilmpje van majoor Manhoff: Stalins uitvaart in tien minuten. Plus prachtige foto’s uit zijn recent ontdekte archief.

March 10, 2017 in jaren 50, sovjetunie, stalin

--------------

Onlangs maakte ik al melding van een prachtige vondst: het film- en fotoarchief van majoor Martin Manhoff, die in de jaren 1952-1954 werkzaam was op de Amerikaanse ambassade in Moskou. Hij werd de Sovjetunie uitgezet op verdenking van spionage en nam zijn films en foto’s mee naar de Verenigde Staten. Daar lagen ze jarenlang op de planken, totdat de weduwe van Manhoff eens informeerde bij historicus Douglas Smith of al dat spul misschien nog enige waarde had.

Zou de weduwe Manhoff ooit hebben overwogen om alles weg te gooien? Dan zouden we de unieke, bewegende beelden van de uitvaart van Stalin nooit hebben gezien. Ik heb nog geen ander filmmateriaal van Manhoff gezien, en ook maar een bescheiden deel van zijn foto’s, maar die uitvaartbeelden behoren ongetwijfeld tot het belangrijkste wat er de afgelopen tientallen jaren aan bewegende beelden uit de Sovjetunie is opgedoken. Dergelijke niet-officiële opnamen (ook nog eens in kleur) zijn verder niet bekend.

Douglas Smith kondigde na de publicatie van de eerste paar foto’s aan dat hij bezig was om het archief te ordenen en op zoek was naar een goede manier om een en ander toegankelijk te maken. Kennelijk heeft hij nu in Radio Free Europe een partner gevonden. Op de site van het radiostation zijn nu, naast het filmpje van Stalins uitvaart, nog een aantal foto’s gepubliceerd. Binnenkort, zo wordt gemeld, volgen er meer. Van wat er nu al te zien is, heb ik een selectie gemaakt. Maar eerst hieronder die uitvaart van Stalin. Het zijn meer dan pakkende beelden, van begin tot het eind. Alleen al de vraag: wat moeten de mensen gevoeld en gedacht hebben die op het eind van het filmpje over het Manegeplein rennen, richting Rode Plein, duidelijk nadat de afzetting door politie en of militairen is opgeheven? (De opnames zijn gemaakt vanuit het gebouw waar toen de Amerikaanse ambassade zat. Vandaar die Amerikaanse vlag die af en toe door het beeld waait.)

Hieronder de foto's die ik selecteerde. Wanneer de festiviteiten op de eerste drie (op het Manegeplein) waren, weet ik niet. Ik vermoed een 1 mei-viering. (Eerder liet ik hier al andere foto's van Manhoff zien.)

Locatie onbekend (vermoedelijk een kleine markt aan een spoorlijn)

Locatie onbekend, vermoedelijk Novinski boelvard, Moskou.

Hoek Bolsjoj Devjatinski pereoelok - Novinski boelvard, Moskou. — Hoek Bolsjoj Devjatinski pereoelok - Novinski boelvard, Moskou.

Arbatskaja plein, Moskou — Arbatskaja plein, Moskou

Pareltjes uit de jaren 70: James Last in de USSR (met een bijrol voor Mouth & MacNeal)

February 09, 2017 in jaren 70, muziek, sovjetunie

-----------------

Laat u niet afschrikken door de naam James Last – er zitten een paar pareltjes verborgen in onderstaand muzikaal verslag van zijn reis door de Sovjetunie in 1972.

Maar voor ik verderga, moet ik misschien eerst even uitleggen wie James Last was. Ik vlei mij namelijk met de gedachte dat ik dit blog niet alleen voor leeftijdgenoten schrijf, en de jongere lezers zullen geen idee hebben. James Last? Dat was een Duitse orkestleider die oneindig veel muziekstukken onderdompelde in een glad blazersarrangement en daarmee zelfs stevige rocksongs tandenloos wist te maken. Niet iedereen was daarvan gediend. Zo is er een sketch van Kees van Kooten en Wim de Bie, waarin laatstgenoemde zich ergert aan de achtergrondmuziek in het restaurant waar hij in alle rust wilde genieten van een glas melk en een vleeskroket. Wanneer de ober (Van Kooten) het vermoeden uit dat het muziek van James Last betreft, antwoordt De Bie getergd: “James Last? James Last? James Overlast zult u bedoelen!”

Afijn, James Last in de Sovjetunie. De eerste 25 minuten kunt u wel zo’n beetje overslaan – tenzij u graag wat oude straatbeelden van Kiev en Tbilisi ziet. Aardig is de Georgische bruiloft. Het bruidspaar krijgt van James zo maar even drie elpees cadeau! Met muziek van de maestro zelf, uiteraard (op 8.55). Vanaf 13.30 geven Last en zijn muzikanten in Kiev een paar straatconcerten. Aan de beelden is later studiomuziek toegevoegd en zo lijkt het alsof het daar ter plekke allemaal playback is. Last had wat dat betreft een bedenkelijke reputatie – maar op straat, daar in Kiev … ‘t zal toch niet?

Interessanter wordt het in Leningrad.

28.03 – James en het orkest gaan aan boord van het machtige zeilschip Sedov. De kapitein vertelt tussen neus en lippen door dat de Sedov van oorsprong een Duits schip is, gebouwd in Kiel en gedoopt als de Magdalene Vinnen. “Het voer aanvankelijk onder Duitse vlag, vanaf 1946 onder de Sovjetvlag”, zegt hij vriendelijk tegen zijn Duitse gast. Dat heb ik even opgezocht, en inderdaad: de Magdelene Vinnen belandde na de Tweede Wereldoorlog als herstelbetaling in Rusland en kreeg daar zijn huidige naam.

32.25 – En daar zijn we plots op een ander schip: de Avrora, waar James en zijn mannen getrakteerd worden op muziek van een marinierskapel. Echte blaasmuziek, ben ik geneigd te zeggen. Het is elk geval geen playback.

33.38 – Het is allemaal een opwarmertje voor wat er ’s avond gebeurt in concerthal Oktjabrski. Daar wordt het publiek platgespeeld met, jawel, How do you do van onze eigen Mouth & MacNeal.

38.16 – Mooie festiviteiten op het Paleisplein ter ere van 1 mei of 9 mei. Die gigantische Lenin, die kende ik al van een zwart-witfoto van Henri Cartier-Bresson uit 1973. Hier zien we hem een jaar eerder, in kleur. Hij zal na de meidagen gedemonteerd zijn en bewaard in de opslag.

En dan gaan we naar Moskou, waar beelden van de metro begeleid worden door de klanken van – waarom ook niet – Kalinka, in de onmiskernbare Last-stijl (45.00). Vervolgens wordt ook concertzaal Rossija platgespeeld, waarna nog – ook weer prachtige beelden – een optreden volgt in het Leninstadion, voorafgaand aan de stadsderby Spartak – TsSKA (vanaf 51.10). Ik heb het even opgezocht; die wedstrijd eindigde in 1-0 voor Spartak. Aandoenlijk is de mededeling op het scorebord, waar de opstellingen worden getoond (52.12): цска – футболки красные (TsSKA in de rode shirts).