---------------------
Leonid Joezevofitsj heeft met zijn boek Zimnaja doroga (Winterweg) de literaire prijs Nationale besteller van 2016 gewonnen en ik begrijp niet waarom. Na 143 pagina’s heb ik het boek weggelegd, teleurgesteld over zo’n gemiste kans. Want wat een materiaal had Joezevofitsj op zijn schrijftafel liggen!
Op 30 augustus 1922 vertrekken 750 vrijwilligers onder leiding van generaal Anatoli Pepeljajev uit Vladivostok naar Jakoetië. Daar, in een laatste stuiptrekking van de Burgeroorlog, is een opstand gaande tegen de nieuwe machthebbers. Pepeljajev komt de opstandelingen te hulp in de hoop het oude Rusland vanuit Siberië te kunnen redden. Op de sneeuwvelden van Jakoetië loopt de expeditie uit op een mislukking. Rode troepen onder leiding van de anarchist Ivan Strod maken een einde aan de droom van Pepeljajev, die wordt gearresteerd en uiteindelijk in 1938 wordt geëxecuteerd - een jaar nadat Strod hetzelfde lot had getroffen.
Jaren van archiefwerk gingen aan het schrijven van Winterweg vooraf. Met grote moeite kreeg Joezefovitsj het strafdossier van Pepeljajev boven water. Daarin trof hij dagboekfragmenten, gedichten en brieven aan. Ook correspondeerde hij met een zoon van de Witte generaal. “Een wijze lezer begrijpt meteen dat ik niets verzin”, zegt hij in een interview. Dat kan je Joezefovitsj moeilijk verwijten, maar af en toe zou je willen dat hij dat wel had gedaan. Zijn vertelwijze doet denken aan een gids in een museum, die de bezoeker keurig langs de diverse objecten leidt, maar deze niet meeneemt op een reis.
Joezefovitsj probeert de diepere zieleroerselen van de generaal te begrijpen, aan de hand van diens persoonlijke papieren. Of hij daarin slaagt weet ik niet (ik heb het boek niet uitgelezen), maar ook daarbij handhaaft hij – op de pagina’s die ik gelezen heb – de toon van een afstandelijk waarnemer. In dat opzicht is het contrast met bijvoorbeeld Goezel Jachina in haar boek Zoelejcha opent haar ogen (ook een ‘Siberisch verhaal’ met een historische achtergrond, en ook een literaire-prijswinnaar) opmerkelijk.
Juist door de afstandelijke toon oogst het boek lof. Joezefovitsj (hij is ook scenarioschrijver) had genoeg materiaal voor een langlopende soap op prime time, aldus een recensent, maar daar is hij verre van gebleven. “Joezefovitsj treedt in de eerste plaats op als een aandachtige en gewetensvolle historicus.” Prima, maar geef hem dan geen literatuurprijs.
Winterweg kunt u hier en hier in afleveringen lezen. Dat zijn ze niet allemaal, voor de rest moet u zelf maar even googelen.
En hier nog de overige vier boeken op de korte lijst van de Nationale bestseller die Joezefovitsj achter zich liet. (Ik heb ze geen van alle gelezen - en dat ga ik niet doen ook. Misschien was Winterweg inderdaad wel het beste van de lijst):
Эльдар Саттаров: Транзит Сайгон-Алматы
Аглая Топорова: Украина трех революций
Мария Галина: Автохтоны
Михаил Однобибл
Overigens heb ik recent ook Malinovy Pelikan van Valdimir Vojnovitsj niet uit weten te lezen. Een boek van Vojnovitsj! Niet uitgelezen! Dat was een jaar of wat geleden nog volstrekt ondenkbaar.
Nou, misschien ligt het wel aan mij.