(Eerste publicatie: 12-5-2013
Jevgeni Lapoetin
Je bent een talentvol schaatser, dringt door tot de kernploeg van de USSR, maar de echte top haal je niet. Je wordt redacteur van een literair tijdschrift en schrijft ook zelf boeken, je wordt plastisch chirurg van de Moskouse jetset, presenteert een tv-programma en je wordt in Moskou op straat vermoord. Zie hier, enigszins verkort, het leven van Jevgeni Lapoetin (1958-2005).
Ik las over Lapoetin in het boek van Aleksej Motorov, De jonge jaren van verpleger Morozov, dat ik in mijn vorige stukje besprak. Motorov beschrijft hoe hij de zomers van zijn jeugd doorbracht in Poesjtsjino, niet ver van Moskou. In de zomer van 1977 is er veel afleiding in het stadje: regisseur Nikita Michalkov is er neergestreken voor opnames van zijn film Onvoltooid stuk voor mechanische piano. Ook heeft de schaatsploeg van de USSR er zijn tenten opgeslagen.
De jonge Motorov hoort hoe een schaatser op zijn kop krijgt van de trainer. “Je trekt je linkerbeen niet goed bij!” Dan struikelt Motorov over een paar sportschoenen. Een schaatser, op skeelers, helpt hem overeind. Met zijn ploeggenoten was hij aan het trainen op het asfalt van Poesjtsjino, waar in die jaren nog maar weinig verkeer is. Het waren zijn sportschoenen, daar langs de kant van de weg.
Motorov komt Jevgeni Lapoetin – hij was het die hem overeind hielp - jaren later weer tegen in het ziekenhuis waar hij dan werkt. Jevgeni is chirurg geworden en schrijft romans. Motorov en Lapoetin raken bevriend, al scheiden hun wegen weer. In Motorovs boek duikt de oud-schaatser honderd pagina’s later weer op. In 2005 komen er voor zijn huis in Moskou twee mannen op skeelers op hem afgereden. Ze steken Lapoetin dood en gaan ervandoor.
Daar keek ik van op. Ik ben een sportliefhebber, en van Rusland weet ik ook wel wat, maar van een vermoorde Russische schaatser had ik niet eerder gehoord. Was het fictie? Was het waar gebeurd?
Het was waar gebeurd. Met een duwtje van schaatshistoricus Marnix Koolhaas belandde ik bij Lapoetins schaatsgegevens. Met 41,05 op de 500 meter als PR (Medeo, 28-03-1977) was hij geen hoogvlieger. Als literair redacteur en romanschrijver deed hij nog van zich spreken (de titels van zijn boeken zeggen mij niks), maar echt succes kreeg hij als plastisch chirurg, een beroep waarmee je in Moskou, die stad met zo veel fout geld, goud kan verdienen. Bekende actrices en politici behoorden tot zijn klanten.
De moord op Lapoetin – inderdaad uitgevoerd door mannen op skeelers – is nooit opgelost. Mogelijke motieven die ik tegenkwam in de Russische pers:
- Een zakelijk conflict (Lapoetin was net vertrokken bij een kliniek en was een eigen bedrijf begonnen.)
- Een conflict met de co-presentator van een tv-show (“Het is Rybakin!”, zouden Lapoetins laatste woorden zijn geweest.
- Lapoetin zou bezig zijn geweest met een ‘stamcellencrème’. (“En dan heb je het over miljoenen”.)
- Lapoetin zou een gangster een nieuw gezicht hebben gegeven en daarover zijn mond voorbij hebben gepraat.
- Wraak van een patiënt wegens een mislukte operatie.
- Wraak van een gedumpte echtgenoot, vriendin of minnares.
Die laatste variant lijkt me niet waarschijnlijk, maar levert wel de mooiste teksten op. (“Ik was op slag verliefd op hem, zoals veel van zijn patiëntes. Hij raadde me af om onder het mes te gaan, maar ik leidde hem letterlijk bij zijn arm naar de operatiekamer. Ik wilde die operatie!”)
Een enkele krant meldt trouwens nog dat de moord werd gepleegd met een scalpel, maar dat heb ik nergens bevestigd gekregen.
Motorov beschrijft in De jonge jaren van verpleger Parovozov ook nog een incident in Poesjtsjino. Op een dansavond daar wordt een van de schaatsers uit de kernploeg door iemand met een koekenpan op z'n hoofd geslagen. Motorov noemt het slachtoffer een “wereldrecordhouder”. Volgens Marnix Koolhaas moet het dan gaan om Jevgeni Koelikov of Viktor Ljosjkin, die toen het wereldrecord bezaten op respectievelijk de 500 meter en de 10 kilometer. De fysieke gevolgen voor Koelikov dan wel Ljsosjkin laat Motorov onvermeld - dus het zal allemaal wel zijn meegevallen.
(Marnix wees me ook nog op viervoudig wereldkampioene Inga Artamonova, die in 1966 vermoord werd door haar echtgenoot. Dat is misschien iets voor een volgend stukje.)