(Eerste publicatie: 16-6-2013)

Aan welk land doet bovenstaande bus u bij een eerste blik eerder denken, aan Rusland of de Verenigde Staten? Geeft u maar toe, eerder aan de VS.

De bus (type ZiL-127) komt uit Rusland, beter gezegd: de Sovjetunie, waar hij in de jaren vijftig geproduceerd werd door de Moskouse ZiL-fabriek. Dat hij aan de VS doet denken, is niet zo vreemd. Een groep specialisten werd eind jaren veertig naar Amerika gestuurd om daar de infrastructuur voor het busverkeer te bekijken, waarbij speciale aandacht uitging naar de befaamde firma Greyhound.

In 1951 rolde in Moskou het eerste proefexemplaar de fabriek uit, toen nog met de typenaam ZiS-127. De S verwees naar Stalin. In 1956 veranderde de fabriek zijn naam in ZiL, waarbij de L niet verwees naar Lenin (wat ik jarenlang heb gedacht), maar naar Ivan Ligatsjov, een oud-directeur. (De afkorting ZiL staat voor: Fabriek met de naam Ligatsjov).

Die naamsverandering hield verband met de destalinisatie, in gang gezet in datzelfde jaar 1956 op het Twintigste Partijcongres. Dat congres zette ook de lijnen uit voor het zesde vijfjarenplan. In de jaren 1956-1960 diende het personenvervoer per interlokale bus drieëneenhalf keer zo groot te worden. De ZiL-127 paste perfect in dat plaatje.

In 1955 was de productie met 30 exemplaren al enigszins op gang gekomen. In totaal werden er 851 geproduceerd (1958 en 1959 waren topjaren met 200 exemplaren), tot er in 1961 (1 exemplaar) een abrupt einde kwam aan de productie van de ZiL. De USSR sloot zich aan bij een internationale conventie voor wegverkeer en committeerde zich daarmee aan een maximumbreedte voor vervoermiddelen: 2500 mm. De ZiL-127 was 180 mm te breed. In diezelfde tijd wees Moskou de productie van autobussen binnen het Warschau Pact toe aan Hongarije, wat ertoe leidde dat de Hongaarse Ikarus gaandeweg dé bus werd in de USSR.

De ZiL was een opvallende verschijning op de Sovjet-wegen. Naast het chroom en aluminium maakte ook de grote, hoge koplamp (eigenlijk meer een schijnwerper) indruk. Die hoge lamp is goed te zien in de film Mensen en dieren uit 1962 (helemaal aan het begin en vanaf 1.55.) Voor liefhebbers van Russische treinreizen: kijk ook even naar het fragment vanaf 22.05.

Vanbinnen was er ook van alles bijzonder aan de Zil-127. De leuningen van de stoeltjes (32 in totaal) kon je verzetten, er was een netje “voor handbagage en hoofddeksels”, een lampje voor iedereen apart en een radio. Technisch (de motor en zo) was het ook allemaal opvallend, maar daar heb ik te weinig verstand van om dat interessant te vinden.

Tot in de vroege jaren zeventig kon je de ZiL nog zien rijden, daarna verdween hij uit beeld. Op dit moment is er nog één rijdend exemplaar, die van de bovenste foto. Die deed in de jaren 1956-1965 dienst vanuit Leningrad. (Leningrad-Moskou, Moskou-Minsk, Moskou-Simferopol waren bestaande trajecten, ook reed er een Zil-127 tussen het Moskouse vliegveld Domodedovo en hotel Moskva). De bus belandde in Estland, deed nog een jaar of wat dienst op een kolchoz en verwerd bijna tot een bergje schroot. Hij werd op het nippertje gered. In 2008 begon een groep liefhebbers van oud rollend materieel met de restauratie. Die hadden er drie jaar lang hun handen vol aan.

Die Hongaarse Ikarus, daar heb ik trouwens ruime ervaring mee. In mijn jaren als reisleider was dat het voornaamste vervoermiddel. Ik wist – daar ben je reisleider voor – waar het knopje zat waarmee je van buitenaf de deur kon opendoen. Dat was handig, als je groep al bij de bus stond en de chauffeur nog nergens was te bekennen.