(Eerste publicatie: 25-2-2010)
Twee van de drie Russische soldaten, kort nadat ze zijn opgepikt door de USS Kearsarge
Een jaar of wat geleden kwam ik zijn naam voor het eerst tegen in een artikel in de Izvestija: Aschat Zigansjin, en ik dacht: een mooi onderwerp voor een documentaire. In februari 1960 raakte Aschat met drie andere soldaten in een laadbak op drift in een storm bij de Koerillen. Op de 49ste dag werden ze, bijna verhongerd, in de Stille Oceaan gered door het Amerikaanse vliegdekschip Kearsarge.
De vier werden afgezet in San Francisco, de Amerikaanse media pikten hun verhaal op. Aschat had nog nooit een tv gezien, nu zag hij zichzelf op het scherm. Ze reisden door naar New York en vandaar met de Queen Mary naar Europa. Ik vermoed dat al die westerse aandacht hen voor veel ellende heeft behoed. Waren ze anoniem gebleven, dan waren ze mogelijk als deserteurs berecht. Nu kregen ze een heldenontvangst in Moskou, werd er een film over hen gemaakt en waren ze de eregast op partijbijeenkomsten. Het volk zong de Zigansjin boogy (Zigansjin boogy, Zigansjin rock, Zigansjin sel vtoroi sapog – Zigansjin at zijn tweede laars op).
De vier geredde soldaten, gedurende hun tijdelijke verblijf in de VS
Toen maakte Joeri Gagarin zijn ruimtevlucht en verdween Zigansjin in diens schaduw.
Ik zocht Zigansjin op in Peterhof, vlakbij Sint-Petersburg, waar hij een klein flatje bewoonde met vrouw en dochter. Het gesprek vlotte niet erg. Hoe was het om opeens beroemd te zijn, naar voren te worden geschoven als Sovjet-held, als voorbeeld, om het onderwerp te zijn van propaganda? Van een land dat inmiddels niet meer bestond? Misschien niet de slimste vragen. Aschat Zigansjin poseerde geduldig voor een paar foto’s en haalde verder vooral z’n schouders op.
Toen kwam zijn vrouw in actie. Ze had de keukentafel gedekt, haar dochter zou zo thuiskomen en die was – ze wond er geen doekjes om – niet getrouwd. Ik had met haar – mevrouw Zigansjin – te doen. Zenuwachtig rekte ze de maaltijd, Aschat geneerde zich zichtbaar, dochterlief kwam niet opdagen.
En nu heb ik de dochter toch nog gezien, op een foto. Er verschenen recent artikelen over Zigansjins avontuur – deze maand precies vijftig jaar geleden. Uit een daarvan begreep ik: zijn vrouw is overleden, zijn dochter (onlangs ontslagen) woont nog bij hem op het flatje, Zigansjin verdient een centje bij als bewaker.
De documentaire over Zigansjin is er gekomen, maar zonder mij. De Russische tv is met zijn verhaal aan de slag gegaan, hieronder het resultaat [zie update]. Mooie beelden (de vier soldaten in San Francisco in hippe Amerikaanse pakken met glimmende puntschoenen), en wat blijkt: het stuk oceaan waar ze ronddobberden, was tijdelijk gesloten voor de scheepvaart, omdat er een raket van een proeflancering kon neerkomen. Pas toen de stroming de vier uit het verboden gebied had gebracht, werden ze gevonden.
Update: Ruim vier jaar later blijkt de foto van Zigansjins dochter, afgedrukt bij het artikel waarnaar ik hierboven verwijs, verdwenen. En de documentaire krijg ik op dit blog niet geplaatst (iets met codes die niet geaccepteerd worden). Maar ik vond wel andere beelden, voor mij nieuw. In kleur, gemaakt door opvarenden van de Kearsarge. Tussen 1.33 - 2.31 komt de laadbak in beeld en is ook te zien hoe een van de Russen uit de reddingshelikopter het dek op stapt:
En hier de heldenontvangst in Moskou, helaas zonder geluid: