(Eerste publicatie: 25-5-2009)
De machthebbers in het Kremlin proberen de geschiedschrijving weer eens naar hun hand te zetten. President Medvedev stelt een commissie in die moet waken over het historisch beeld van het machtige vaderland … Leren ze het dan nooit, daar achter die middeleeuwse muren?
Mij geeft het in elk geval een aanleiding om te wijzen op Stalin en de schrijvers, een fenomenaal boek in twee delen (vooralsnog alleen in het Russisch), van Benedikt Sarnov. Pasternak, Boelgakov, Achmatova, Zosjtsjenko, Ehrenburg, A.N. Tolstoj … In tien hoofdstukken, één per schrijver, wordt beschreven hoe verstikkend, soms dodelijk, de greep van het Kremlin op de cultuurdragers was.
Aleksej Tolstoj (1883-1945)
Aleksej Tolstoj (dus niet Lev Tolstoj van Oorlog en Vrede) schreef in 1929 een toneelstuk over Peter de Grote, dat hij in 1934 grondig herschreef. Literaire geschiedschrijving, keurig inkleurd naar de wensen van het Kremlin. In de eerste versie is de zoon van Peter de Grote, Aleksej, die in opstand komt tegen zijn vader, slechts onderdeel van een binnenlandse samenzwering. In 1934 heeft hij ‘promotie’ gemaakt. Aleksej werkt nu niet alleen samen met binnenlandse reactionairen, maar ook met buitenlandse vijanden van Rusland. Het nieuwe beeld sloot naadloos aan bij de verstikkende sfeer die in de jaren dertig werd gecreëerd: de Sovjetunie omsingeld door vijanden van het land en van binnen bedreigd door vijanden van het volk!
Peter de Grote en zijn zoon Aleksj
De slotscène, ook een fraai voorbeeld. In de eerste versie is Peter de Grote, door iedereen in de steek gelaten, de wanhoop nabij. Storm en overstroming bedreigen zijn vloot en Sint-Petersburg. Is zijn jarenlange tirannie tevergeefs geweest? Vijf jaar later kon die vraag al niet meer gesteld worden. Hij zou indirect ook betrekking hebben op de nieuwe tiran, Stalin.
Aan het slot van de nieuwe variant heft Peter de Grote het glas en zegt:
“(…) de senaat heeft me de titel vader des vaderlands geschonken. Ik ben streng voor u geweest, mijn kinderen. Dat deed ik niet voor mij zelf, maar Rusland was mij dierbaar. Door mijn en uw werken is ons vaderland bekroond met roem. En Russische schepen varen reeds op alle zeeën. Onze werken zijn niet tevergeefs geweest, en onze generaties dienen de roem en de rijkdom van ons vaderland te beschermen en te vermeerderen. Vivat!”
Kijk, dat beeld van de geschiedenis kwam Stalin heel wat beter uit.
Ik heb nog geen reactie van Benedikt Sarnov over president Medvedev en zijn commissie gezien. De auteur van Stalin en de schrijvers zal er geen goed woord voor over hebben.
