Het Djatlov-mysterie – na 55 jaar nog onopgelost. Hoe kwamen negen jonge expeditieleden in de Oeral aan hun einde? Was het een lawine, waren het de Mansi, of toch de CIA? – Deel 1.

April 25, 2014 in sport, toerisme, jaren 50, sovjetunie

Het is januari 1959. Een groep van tien studenten en oud-studenten van het Polytechnisch Instituut van Sverdlovsk (het huidige Jekaterinburg) vertrekt voor een expeditie naar de Otorten, een bergtop in het noorden van de Oeral. De groep, acht mannen en twee vrouwen, zijn voorbereid op barre omstandigheden met sneeuwstormen en temperaturen van -20, -30 graden. In 16 dagen moeten ze 350 kilometer afleggen. De route valt onder Categorie III, de zwaarste volgens de toenmalige expeditienormen.

De tien maken zich geen zorgen. Ze behoren tot de beste expeditieclub van het instituut en hebben ruime ervaring met lange skitochten in het gebied. Hun dagboekaantekeningen getuigen van een gedegen voorbereiding en een prima sfeer. Met enkele tussenstops, nog in de bewoonde wereld, reist de groep naar het eigenlijke startpunt. Daar, bij een verlaten hut, neemt één van de tien afscheid. Joeri Joedin heeft te veel last van zijn rug en moet omkeren. Het redt hem zijn leven.

28 januari 1959 – Joeri Joedin neemt afscheid van de groep

De andere negen, onder leiding van de 23-jarige Igor Djatlov, trekken verder en bereiken in de middag van 1 februari de Dode Berg, of, in de taal van de oorspronkelijke bevolking, de Cholat-Sjachyl. Het wordt vroeg donker en de groep slaat op de oostelijke heuvel haar tent op.

Dan gaat er iets heel erg mis. Wát precies, dat is tot op de dag van vandaag onderwerp van allerlei speculaties, wilde theorieën en heftige disputen.

De negen verlaten de tent, onvoldoende gekleed en zonder schoeisel en gaan hun dood tegemoet. Pas in mei zijn alle verspreid liggende stoffelijke resten gevonden. De forensische rapporten noemen bevriezing als doodsoorzaak, maar beschrijven ook gedetailleerd zware verwondingen, die in enkele gevallen op zich al dodelijk moeten zijn geweest. Een van de twee vrouwen, Ljoedmila Doebina, mist haar tong en beide ogen.

Wie of wat heeft de negen ertoe gebracht de veilige tent te verlaten, in het donker, bij -25 graden? Een plotse ontmoeting met ontsnapte kampgevangenen? Een angstaanjagende testlancering van een raket? Een kernproef? Buitenaardse wezens? Lokale Mansi die geen indringers duldden op hun jachtterrein?

Twee vorig jaar verschenen boeken proberen een nieuw licht te werpen op de zaak: Перевал Дятлова (Pereval Djatlova / De Djatlov Bergpas) van Aleksej Rakitin en Dead Mountain van de Amerikaan Donnie Eichar.

Wordt vervolgd.

(Hier deel 2, deel 3 en deel 4.)

Toeristisch goud in Sint-Petersburg: een machtige kaart van de USSR in edelstenen. Deel 2.

December 13, 2013 in mozaïek, toerisme, sint-petersburg

Het was een van de opvallendste objecten op de Wereldtentoonstelling in Parijs in 1937 en ook twee jaar later in New York maakte ze indruk: de wandkaart Industrie van het Socialisme, uitgevoerd in edelstenen. Een prachtig visitekaartje van de jonge USSR.

Na terugkeer van de kaart uit New York werd in 1940 besloten tot enkele aanpassingen. Zo moesten de Baltische republieken worden toegevoegd en diende de grens met Finland (ten gevolge van de Winteroorlog) te worden verlegd. Waar de kaart de jaren daarop is gestald, is niet bekend. Mogelijk is hij tijdens de Tweede Wereldoorlog in gedemonteerde vorm bewaard in Sverdlovsk (het huidige Jekaterinburg).

Na de oorlog werd de wandkaart van edelstenen overgedragen aan de Hermitage, waar hij een plek moest krijgen boven het troonpodium in de Georgiev zaal. Het karakter van de kaart werd flink aangepast: het werd een ‘gewone’ politiek-administratieve kaart, de aanduidingen van de industriële objecten werden verwijderd. Om de buitenlandse bezoekers niet wijzer te maken dan nodig was, zo wordt wel gezegd, maar dat klinkt onzinnig. Tien jaar eerder hing ze, mét die objecten trots aangegeven, in New York.

De Georgiev zaal werd in mei 1948 plechtig geopend. Door de jaren heen werd de kaart af en toe nog aangepast, wanneer er bijvoorbeeld weer eens een stad van naam veranderde. Ze heeft er gehangen tot 1982, toen de zaal gerestaureerd moest worden. Vijf jaar later werd ze overgedragen aan het Geologisch Museum.

In 1987 werd duidelijk dat de kaart in slechte staat verkeerde. Besloten werd tot een grondige restauratie, waarbij ook de oude industriële objecten weer zouden terugkeren. De restauratie is nog niet voltooid, maar de kaart is wel weer te zien.

In deel 1 noemde ik al de manier waarop verschillende edelstenen werden gebruikt om geografische elementen weer te geven, lazurit voor zeeën, bijvoorbeeld. Bij mijn volgende verblijf in Sint-Petersburg ga ik natuurlijk op bezoek in het museum. En dan ga ik goed kijken naar de verschillende soorten industrie: voor elk werd een apart soort edelsteen gebruikt. Voor chemische bedrijven was dat maansteen, voor bedrijven uit de papierindustrie bergkristal, voor de bouwindustrie en krachtcentrales almandin, voor bedrijven met dierlijke en plantaardige grondstoffen en voor pijpleidingen rauchtopaas en goudtopaas. De opsomming is niet volledig.

Er moet een prachtige permanente expositie rond de kaart op te bouwen zijn. Met filmpjes van de tentoonstellingen in Parijs en New York, gekoppeld aan de geschiedenis van de USSR. Met verhalen over de ‘bouw’ (zouden daar geen beelden van zijn?) en de restauratie van het kunstwerk. En uiteraard alles mooi uitgelicht. Als ik het museum was, zou ik eens bij Gazprom aankloppen. Dat lijkt me de aangewezen sponsor.

Hier deel 1.

Een van de wapens van de Sovjet-republieken (deze is van Azerbeidzjan) die ook in Parijs en New York te zien waren

Toeristisch goud in Sint-Petersburg: een machtige wandkaart van de USSR in edelstenen. Deel 1.

December 09, 2013 in mozaïek, toerisme, sint-petersburg

Ze hebben het, geloof ik, niet zo in de gaten bij het Geologisch Museum in Sint-Petersburg. Ze hebben toeristisch goud in handen, in de vorm van een enorme kaart van de Sovjetunie, uitgevoerd in edelstenen. Een mozaïek van 45.000 stukjes, bij elkaar 26,6 vierkante meter groot en 3.500 kilo zwaar. De kaart wordt gerestaureerd, kan al wel worden bekeken, maar erg uitnodigend oogt het museum vooralsnog niet.

Eerst even de geschiedenis, die op zich al mooie verhalen oplevert. De kaart was aanvankelijk bestemd voor de tentoonstelling Industrie van het Socialisme, die gepland stond voor 1937, naar aanleiding van het twintigjarig bestaan van de USSR. De geografische kaart moest – in edelstenen – de belangrijkste industriële objecten van het land weergeven, naast uiteraard de steden, rivieren, bergen, enzovoort.

Eind 1936 werd de doelstelling ambitieuzer. De kaart moest naar de Wereldtentoonstelling in Parijs, die in mei 1937 zou worden geopend. Alle verloven werden ingetrokken, steenslijpers werkten dag en nacht, en alleen al voor het mozaïek leggen werden 150 man ingeschakeld. Naast de kaart werden ook de wapens van de elf toenmalige Sovjet-republieken vervaardigd.

De kaart was op tijd klaar en maakte in Parijs flink wat indruk. Hoe kon het ook anders. Kijk alleen al naar deze twee voorbeelden. Voor watergebieden werd lazurit gebruikt, zoals hier voor de Aral Zee.

De grenzen van de USSR werden aangeduid met drie lagen rodonit en een laag jaspis:

Dat de plaatsnamen, spoorwegen en meridianen met platinazilver staan aangegeven, nou ja, dat verbaast dan al niet meer.

Het succes van de kaart in Parijs bracht de Sovjet-regering op een idee: de kaart moest ook naar de Wereldtentoonstelling van twee jaar later in New York. Om de successen van de industrialisatie te onderstrepen, moesten er nog wel zo’n duizend nieuwe industriële objecten worden toegevoegd. Om de poolexepeditie van Pananin van 1938 uit te beelden, kwam aan de bovenkant van het toch al omvangrijke paneel de Noordelijke IJszee erbij. De route van Panin werd aangegeven met fenatiek en topaas.

De kaart van edelstenen had een plek moeten krijgen in het Moskouse Paleis der Sovjets, maar dat kwam er niet. Wat overigens ook gold voor de tentoonstelling Industrie van het Socialisme, waar het kunstwerk aanvankelijk voor bedoeld was.

Over de naoorlogse geschiedenis van de kaart in deel 2.

(Het Geologisch Museum bevindt zich aan de Srednii Prospekt 74 in het gebouw van het Karpinski Instituut. Telefoon: (812) 321-5706)