—————————-
© Egbert Hartman
—————
Dankzij het onvolprezen muziekcollectief Otava Jo (Отава Ё) ben ik weer even op mijn plaats gezet. Je denkt iets van Rusland te weten, je bemoeit je al meer dan veertig jaar met dat land, en dan blijken er vier simpele regeltjes te zijn die vele miljoenen mensen daar kennen – maar jij niet. Dit zijn ze: У кошки четыре ноги (een poes heeft vier poten) / А сзади у ней длинный хвост (en vanachter heeft ze een lange staart) / А ты трогать ее не моги (je moet haar geen kwaad doen) / За ее малый рост, малый рост (want ze is klein van stuk, klein van stuk).
De regels worden gezongen door een personage uit de film Republiek SjKID uit 1966. Die film is gebaseerd op een boek uit 1927 met dezelfde titel. En ik had daar dus nog nooit van gehoord. Maar voor we daar verder over praten, hier eerst de muziek van Otava Jo die me op het spoor zette van een en ander. Ze zingen een moderne versie van Een poes heeft vier poten, en het is weer een vrolijk geheel, zoals we dat kennen van Otava Jo. (Als het goed is loopt er Engelse ondertiteling mee.)
U merkt nu terecht op dat dit veel meer dan vier regels zijn. Hoe zit dat? Wel, in Republiek SjKID, zowel in het boek als in de film, komt maar één couplet voor. Hier ziet u die regels in de film. Ze worden gezongen door een nog jonge Aleksandr Kavalerov, met wie het later (in het echte leven) niet zo goed afliep.
Doordat alleen deze vier regels in de film gezongen worden, zijn het ook alleen deze regels die zo ongeveer tot het collectieve geheugen van een paar generaties Russen behoren. De rest van het lied is veel minder bekend, al zal daar dankzij Otava Jo inmiddels wel enige verandering in zijn gekomen. (Het lied namen ze op in 2013, het filmpje is van januari 2020.) Ik zie zo gauw overigens geen verband tussen de tekst en de vrolijke taferelen die voorbijkomen. Het wijst me allemaal wel nadrukkelijk op het vrij sombere gegeven dat ik inmiddels al vijf maanden niet in Sint-Petersburg ben geweest…
Versie van Boris Grebensjtsjikov. (Foto: I. Martsjoek)
Nu ben ik een fan van Otava Jo, maar bij dit vrolijke nummer moet toch wel worden opgemerkt dat ze het origineel een beetje geweld aandoen. Want zo vrolijk is dat origineel niet. De herkomst van de regels is onbekend (de muziek, geschreven voor de film, is van Sergej Slonimski), ze passen in elk geval wel bij het onderwerp van Respublika SjKID, en bij de jonge acteur die ze ten gehore brengt. De afkorting SjKID staat voor de Dostojevski School voor sociaal-individuele opvoeding, een instelling die echt heeft bestaan. Er werden zwerfkinderen ondergebracht waar Sint-Petersburg in de jaren twintig van vergeven was. En natuurlijk denk je dan meteen dat de kleine poes die je geen pijn mag doen, in feite dat zwerfkind is dat staat te zingen – vooral ook omdat dat kind in de film klein is voor zijn leeftijd. Vandaar ook zijn bijnaam: Mamotsjka (mamaatje). De korte versie van Boris Grebensjtsjikov – hij beperkt zich tot het ene couplet – past beter bij dit alles.
Het boek waarop de film is gebaseerd, werd geschreven door twee oud-bewoners van SjKID, Grigori Belych en Leonid Pantelejev. De eerste verdween in 1936 achter de tralies (er was een ironisch gedichtje over Stalin bij hem aangetroffen). Hij overleed twee jaar later in Leningrad in het gevangenisziekenhuis aan tbc. Pantelejev groeide uit tot een bekende kinderboekenschrijver en werkte ook mee aan het scenario voor de film. In boek en film botsen twee werelden: die van de welwillende pedagogen, met voor die tijd originele opvoedmethoden, en die van de opstandige kinderen, die de onderwijsinstelling als een eigen republiek zien. Tegen de tijd dat de film werd gemaakt, was SjKID allang opgeheven, onder meer na kritiek van Lenins weduwe Kroepskaja, die weinig moest hebben van ‘originele methoden’. Het gebouw is er nog, aan de Staro-Petergofski Prospekt 19.
Aleksandr Kavalerov in 2008
De film werd een succes; hij trok ruim 30 miljoen bezoekers; niet vreemd dus dat het couplet over die kleine poes zo bekend werd. Maar wie die hele tekst nou geschreven heeft, dat is dus niet bekend. Stadsfolklore, zo is de algemene gedachte, en dat lijkt me zeer waarschijnlijk. Kijk alleen maar naar dat regeltje, in de lange versie van Otava Jo, waarin gezegd wordt dat je een poes niet met een strijkijzer tussen de oren moet slaan. Dat lijkt me geen regel die bedacht is door een bedaarde kinderboekenschrijver gezeten aan een net bureau.
Nog even over Aleksandr Kavalerov, die in de film het zangertje Mamotjska speelde. Hij werd als jeugdig acteur nog gevraagd voor meerdere films, maar kreeg uiteindelijk geen serieuze rollen meer aangeboden. Hij kreeg een flink drankprobleem, trouwde meerdere keren, scheidde ook van zijn laatste vrouw en overleed in 2014 in betrekkelijke armoede.
————————
Over Otava Jo schreef ik eerder al eens, uiteraard ook met een fraai stukje muziek erbij.
