—————————-
© cc
——————-
“Uit de menigte gevangenen maakte zich een vrouw in lompen los. Ze stapte op de bewaker af en schreeuwde:
- Schiet dan, antichrist!
Haar ogen stonden vol tranen. In haar woede scheurde ze haar vest kapot en met haar ontblote borsten tegen het machinegeweer gedrukt, herhaalde ze:
- Schiet maar, schiet dan, fascistisch varken!”
Dit vurige fragment komt uit het Sovjet-tijdschrift Smena (1954, nummer 16). Er wordt een voorval beschreven uit oktober 1943. In het Duitse plaatsje Eisleben (in de toenmalige provincie Saksen) hangt een bronzen gevaarte aan een hijskraan. Het wordt uit een goederentrein geladen, om in de lokale hoogovens te worden omgesmolten. De vrouw die naar voren is gestapt, is een dwangarbeidster uit Rusland. Ze heeft in dat gevaarte aan de kraan de stichter van de Sovjet-staat herkend. Daar in de lucht hangt een bronzen beeld van Vladimir Lenin! De held van de arbeiders aller landen laten verdwijnen in een fascistische oven om te worden omgesmolten tot kanonnen? Dat nooit!
En het gebeurt ook niet, aldus het van proletarisch heldendom dampende artikel in Smena. Met hulp van Duitse communisten, leden van de Antifaschistische Arbeitergruppe Mitteldeutschlands, wordt het beeld van de vuurdood gered en verborgen op het fabrieksterrein. Twee jaar later, op 2 juli 1945, marcheren Sovjetsoldaten Eisleben binnen. En wie staat daar pontificaal op het stadsplein om de troepen te begroeten? Vladimir Lenin.
Het 3,20 meter hoge standbeeld in het Deutsches Historisches Museum in Berlijn. © cc
Ik trof diezelfde Lenin een paar jaar geleden aan in de hal van het Deutsches Historisches Museum in Berlijn. Daar staat hij sinds 1991. Er zal een verklarende tekst bij staan, maar ik herinner me niet dat er melding werd gemaakt van bovenstaande mythe. Want een mythe is het, in eendrachtige samenwerking geconstrueerd door de propagandamachine van de Sovjetunie en Oost-Duitsland.
Eerst maar even de feiten, voor zover die onder alle propaganda-stof nog te achterhalen zijn. De bewuste Lenin werd gemaakt door de vooraanstaande Sovjet-beeldhouwer Matvej Maniser – u kent hem misschien van de beelden in het Moskouse metrostation Plosjtsjad Revoljoetsii. In 1929 kreeg zijn Lenin een plek in het plaatsje Poesjkin, vlak bij Leningrad (het huidige Sint-Petersburg). De Duitse Wehrmacht trok hem daar in 1943 van zijn sokkel en vervoerde hem naar Eisleben om te worden omgesmolten. Dat is nooit gebeurd. Eisleben viel na de oorlog korte tijd onder gezag van de Amerikanen. Die vertrokken, omdat Eisleben in de Sovjet-zone kwam te liggen. Toen soldaten van het Rode Leger het stadje binnentrokken, zagen zij daar ‘hun’ Lenin op het stadsplein staan. In 1991 werd het beeld verwijderd en naar Berlijn gebracht.
De oorlogsavonturen van de bronzen Lenin vormden voor de Sovjet-pers een kans voor open doel. In 1950 verscheen onder de kop Geschiedenis van een standbeeld een qua omvang en toon nog vrij bescheiden artikel in het weekblad Ogonjok (nummer 16). Drie communisten, Anton en Valja uit Rusland en Robert uit Duitsland, hadden het beeld voor omsmelting behoed. “Wij zullen de figuur van Lenin neerzetten op het centrale plein, wanneer Hitler-Duitsland is verslagen”, zeiden de communisten, aldus Ogonjok. ”Die heuglijke dag maken wij nog mee.”
Anton haalde het einde van de oorlog niet, Robert en Valja wel. Het is vermoedelijk diezelfde Russin Valja die een centrale rol kreeg toebedeeld in een artikel dat vier jaar later verscheen in het tijdschrift Smena (1954, nummer 8). Daarin wordt een stuk luider door de propaganda-toeter geblazen; proletarische passie en pathos spatten je tegemoet. Valja krijgt nu ook haar volledige naam, Valentina Sjestakova, en zij is het (zie het citaat boven aan dit stukje) die bij de goederentrein met ontbloot bovenlijf afstapt op de Duitse bewaker, het “fascistische varken”.
Het eendrachtige, internationale verzet van Russische arbeiders en Duitse communisten tegen de fascisten, tegen de achtergrond van een Leninstandbeeld – het was te mooi om waar te zijn. Wat vertelde Valentina Sjestakova toen zij in 2000 nogmaals in Duitsland was? En hoe werd het verhaal over het standbeeld in Oost-Duitsland verteld? En welk Duits standbeeld staat er tot op de dag van vandaag op Lenins plek in Poesjkin, vlak bij Sint-Petersburg? Dat verneemt u spoedig in deel 2.
——————-