—————-
De stap van Venedikt Jerefojev, de grootste drinkebroer uit de Russische literatuur, naar Trea Dobbs, is minder groot dan u vermoedelijk denkt. Trea Dobbs? Voor mijn wat jongere lezers: zij was een gewaardeerd zangeres, had een redelijk gevarieerd repertoire, maar wordt, tot haar eigen ergernis, vooral herinnerd door dat ene nummer uit 1965: Ploem ploem jenka. Sorry, Trea, maar ook ik begin er hier weer over.
Recent mocht ik op uitnodiging van Judith Janssen een lezing geven tijdens een studiedag van HOVO (Hoger Onderwijs Voor Ouderen). Thema van de dag was: De Rus en zijn roes. Vragen die aan bod kwamen, waren onder meer: Waarom drinken Russen zo veel wodka? Hóe drinken ze dat precies en met wat voor rituelen gaat dat gepaard? Veel van die vragen werden beantwoord door de twee andere sprekers, Judith en Edwin Trommelen (van hem verschijnt binnen afzienbare tijd een boek over wodkafles-etiketten). Ik was gevraagd om een uurtje te praten over het boek Moskva-Petoesjki van Venedikt Jerofejev, het meest van alcohol doordrenkte boek uit de Russische literatuur. In Nederland verscheen het onder de titel Moskou op sterk water.
Ik had aanvankelijk enige bedenkingen bij mijn onderwerp. Het was lang geleden dat ik Moskva-Petoesjki had gelezen en ik herinnerde me er niet bijzonder veel van – wel dat ik er indertijd niet enorm van onder de indruk was. Ik herlas het en opnieuw was ik niet laaiend enthousiast. Maar ik moest er wel een uur over komen praten… Gelukkig bood het boek genoeg aanknopingspunten voor een mooi verhaal en ik werd zelfs enthousiast, toen ik iets ontdekte wat nog door niemand anders was ontdekt: een Nederlandse link. De toehoorders op de HOVO-dag kregen de primeur.
Ik ga de avonturen van Venitsjka, de hoofdpersoon in Moskva-Petoesjki, niet navertellen, ook niet in het kort. U leest het boek zelf maar. Ik beperk met tot het gesprekje dat hij in gedachten voert met zijn zoontje, waarbij hij belooft een liedje voor hem te zingen. Voor mijn lezing verrichtte ik enig onderzoek en ik begreep dat het ging om het volgende stukje muziek, gezongen, in het Russisch, door Kalmer Tennosaar uit de toenmalige Sovjet-republiek Estland. Het kwam me bekend voor…
Ja, het kwam me bekend voor, maar hoe dan? Waar deed me dit aan denken? Het duurde een half minuutje en toen steeg er uit het langetermijngeheugen een Nederlands liedje op: Ploem ploem jenka van Trea Dobbs. Daar was ik misschien sneller op gekomen, als ik even op de titel van de Russische versie had gelet: Letka jenka.
Letka jenka komt oorspronkelijk uit Finland, de muziek is geschreven door Rauno Lehtinen (1932-2006), die zich baseerde op de letkajenkka, een Finse volksdans. Van het vrolijke nummer verschenen tientallen buitenlandse covers. Ik zocht nog wat verder, met Trea Dobbs in het achterhoofd, en stuitte op iets raars. In Nederland haakte Pieter Goemans (componist en tekstschrijver van Aan de Amsterdamse grachten) gretig in op de Finse jenka-rage. Met alleen zíjn naam (dus als tekstschrijver én componist) op het label, verscheen bij ons bovengenoemd singeltje Ploem ploem jenka. Dat Goemans de tekst heeft geschreven wil ik geloven, maar ook de muziek? Het lijkt erop dat hij een stevige draai heeft gegeven aan het Finse origineel, net stevig genoeg om Lehtinen van het label te kunnen weren. Eigenaardig genoeg wordt op Wikipedia (en ook hier) Lehtinen wel als componist van Ploem ploem jenka genoemd.
Hoe dan ook, Trea Dobbs deed met Ploem ploem jenka in 1965 mee aan de finale van het Nederlandse Songfestival, met als inzet deelname aan het Eurovisie Songfestival. Ze eindigde als derde, achter Ronnie Tober en Connie van den Bos. Die laatste kwam vervolgens in Napels met Het is genoeg niet verder dan de negende plaats. Tja, hadden ze Trea maar moeten sturen. Al moet ik zeggen dat ook zij, met Ploem ploem jenka, volledig kansloos zou zijn geweest tegen France Gall, die namens Luxemburg de eerste plaats voor zich opeiste met Poupée de cire, poupée de son.
Ploem ploem jenka … Ik vind het een mooie gedachte dat Venitsjka, die sympathieke zuipschuit uit Moskva-Petoesjki, voor zijn zoontje in het Russisch een liedje wil gaan zingen dat teruggaat op een Finse dans, die in een wat andere versie, met een Nederlandse tekst, tot het collectieve geheugen behoort van mijn generatie.
————————-
Wie verder in de auteursrechtelijke materie wil duiken: Er is nóg een Nederlands jenka-liedje, opgenomen door Het Cocktail Trio, getiteld: Pretka-Jenka (Origineel Fins ondergoed voor dames en heren). Ik bespaar u deze versie, hij is te vinden op YouTube. Dit nummer schurkt heel dicht aan tegen Ploem ploem jenka, maar als componist en tekstschrijver staan hier dan weer vermeld de heren Tonny Eyk en Johannes Moering. De titelcatalogus van Buma-Stemra bevat ook nog een werkje genaamdTuthorn Jenka, maar dat geloof ik verder wel. Wat Pieter Goemans betreft (ook in genoemde titelcatalogus staat hij als componist én tekstschrijver van Ploem ploem jenka vermeld), merk ik nog op dat er enige onzekerheid bestaat over de vraag of hij de muziek van Aan de Amsterdamse grachten wel helemaal zelf heeft geschreven. En tenslotte: u kunt bij Buma-Stemra ook zoeken op mijn naam (Egbert Hartman en Egbert M Hartman) als tekstdichter – het resultaat zal u verrassen.
———————-
Aanvulling: Er zijn meerdere reacties binnengekomen op dit stukje en talloze jenka-versies zijn me om de oren gevlogen. Zoekt u bijvoorbeeld even op Katrina Helena Letkis … Ik ga me hier verder niet in verdiepen, zo’n Fins-Nederlands dansmoeras gaat me iets te veel tijd kosten. Dat Pieter Goemans een slimme vent was, qua auteursrechten, lijkt me in elk geval niet te veel gezegd.