----------------
Wil ik ooit nog terug naar Voronezj, de stad waar ik aan het einde van het tijdperk-Brezjnev een winter lang verbleef als student? Ik kwam er sindsdien nog wel een paar keer, voor het laatst in 2003, maar het zijn toch vooral de herinneringen aan die verre winter van 1981-1982 die voor mij aan de stad zijn verbonden. Vrolijk en onbezorgd waren die maanden. Met een verjaardag, bijvoorbeeld, gevierd tussen plakken sneeuw in een verder glibberig, kletsnat bos. De heenweg verliep soepel, de terugtocht in het duister, met een gezelschap verkerend in verschillende stadia van dronkenschap, een stuk minder.
Ik kwam (zie ook mijn vorige stukje) een serie foto’s tegen van het moderne Voronezj. De veranderingen zijn ingrijpend en ongetwijfeld geweldig voor de mensen die ervan profiteren – maar mij is iets afgenomen. Wat dan precies? Nou, dit bijvoorbeeld:
Het lijkt een verre buitenwijk, maar hemelsbreed is het misschien een halve kilometer verwijderd van de hoofdstraat, de Prospekt Revoljoetsii. Vanaf die straat daalde je af door een vergeten stukje stad met houten huisjes en belandde je in een soort niemandsland aan het water van de rivier de Voronezj. Met achter je de ijsvlakte van de rivier (deels afgedamd en veranderd in een reservoir) en voor je een vergane kerk en twee walmende schoorstenen van een fabriek met een Sovjetster, was dit een van de plekken waar je – met het centrum binnen handbereik – kon wegzakken in een aangenaam gevoel van troosteloosheid. Mij raakte het allemaal niet echt, ik zou over een maand of wat weer terug zijn in Nederland.
Dit is er van de plek aan het water geworden. Er zijn nog wat kleine huisjes te zien, maar om mijn herinneringen te stutten, heb ik echt mijn oude foto’s nodig. In dit nieuwe Voronezj ben ik niet thuis:
---------------
Dergelijke straatjes (deze was in de wijk achter het station), waren een uitzondering. Hoe het er daar nu uitziet, weet ik niet.
De keuken in de studentenflat
Het waren trouwens dit soort desolate plekken in de stad die bijdroegen aan een lang niet altijd te onderdrukken gevoel van superioriteit. Dat gevoel was vaak terecht (wanneer je belang hecht aan hygiëne, huisvesting en goed voorziene winkels), maar kreeg soms scherpe randjes. Een gevoel van morele superioriteit lag op de loer. Het schemert door in onderstaande regels, uit een brief van 22 maart 1982 aan mijn ouders, waarin ik schrijf over de solidariteit tussen de Engelse en Nederlandse studenten op de studentenflat.
“Die solidariteit wordt erg versterkt doordat we voortdurend worden geconfronteerd met een muur van botheid en onbegrip. In het begin is het nog wel grappig hoor, als je een Rus vol overtuiging hoort verklaren dat er “bij ons in de Sovjetunie geen racisme is” en dat hij zeker weet dat in Engeland de negers gewoon op straat worden vermoord, maar op den duur gaat het enorm irriteren, je wordt er moedeloos van en ten slotte geef je het maar op. Laat maar, hou ze maar dom, het is verspilde moeite, ze geloven je toch niet. Voeg daarbij de lachwekkende sanitaire toestanden, het lompe eten, de eeuwige toestanden in de winkels, postkantoren, bioscopen, restaurants, stations, en weet ik veel waar, maar vooral, nogmaals, het waanzinnig irritante feit dat die mensen hier geen klap van het Westen weten en erover praten alsof ze er net uit zijn weggevlucht.”
Met “eeuwige toestanden” doelde ik op de alom aanwezige rijen en het lompe gedrag van personeel achter bijna elk loket. De rijen - in de winkels in elk geval – zijn verdwenen, en ookde bediening is her en der verbeterd, maar is dat genoeg om weer eens terug te willen naar Voronezj? Nee, want wat blijft zijn de veranderingen die de grond onder mijn herinneringen aan die zeven maanden in de stad hebben weggegraven.
Mocht ik dan toch nog eens naar Voronezj gaan, dan neem ik mijn oude foto’s mee.