Uiteindelijk heb ik er ruim twintig van gevonden, kleine vrachtwagens uit de jaren vijftig van (vermoedelijk) hetzelfde type, met reclame op de zijkanten. Het zijn symbolen van een veranderende economie: lag de nadruk in de USSR decennia lang op de zware industrie, in de loop van de jaren vijftig kwam er meer aandacht voor de consument.
De vrachtwagens wierpen, in al hun aandoenlijkheid, een aantal vragen op. Van wie waren ze? Wie zette die reclames erop? En wat was, technisch gezien, hun achtergrond? Ik waarschuw meteen maar: u gaat van mij geen duidelijke antwoorden krijgen.
Om met de techniek te beginnen. We hebben hier steeds te maken met het chassis van de GAZ51, gefabriceerd door de Gorki Avtomobolinyi Zavod. (Gorki is het huidige Nizjny-Novgorod, Zavod betekent fabriek.) Daar had men voor de Tweede Wereldoorlog al een prototype gefabriceerd, maar toen de echte productie zo’n beetje kon beginnen, vielen de Duitsers het land binnen. Wat er tijdens de oorlog ook het land binnenkwam, waren – in het kader van het Lend-Lease-programma – Amerikaanse vrachtwagens, waaronder de befaamde Studebakers. En daar begint de verwarring. De vrachtwagens die in Gorki na de oorlog van de band rolden, hadden het een en ander geleend van de Studebakers, maar wat precies? Russische bronnen zijn bepaald niet eenduidig (sommige laten de Amerikaanse vrachtwagen, uit vaderlandsliefde vermoed ik, zelfs geheel onvermeld) en het interesseert me ook eigenlijk niet.
Sovjetsoldaten op een Studebaker
Van wie waren die vrachtwagens? Van Mosgortrans, lees ik overal. Die naam is opgebouwd uit drie afkortingen (Mos=Moskou, gor=gorodskoj/stads-, trans=tranport), maar dat brengt me ook niet veel verder. Mosgortrans werd in 1958 opgericht om het openbaar vervoer (tram, bus, trolleybus) onder één dak samen te brengen. Deed Mosgortrans ook aan vrachtvervoer? Ik kom er op de site van het bedrijf – met een aparte pagina over de geschiedenis – niets over tegen. Werden de vrachtwagens ‘geleased’ aan andere sectoren? En zorgde Mosgortrans dan ook voor die reclames op de zijkanten? Dat zou me niet verbazen. Zoiets zal in de planeconomie van de USSR niet aan de creatieve geesten van steeds weer aparte bedrijven zijn overgelaten. Ook de gelijkenis van veel van de foto’s duidt op een centraal gestuurd beleid.
Ik ben nu een week bezig geweest met deze vragen. Mocht u echt een antwoord willen, zoekt u dan vooral zelf verder.
Model
In de fotogalerij hieronder vindt u de 22 verschillende (qua reclame) vrachtwagens die ik heb gevonden, en helemaal onderaan nog, als een soort bijvangst, drie alleraardigste busjes (Russische bijnaam: boechanka/broodje). Die busjes nodigen uit tot een nieuw stukje, maar ik ga dat niet schrijven. Zoals ik ook niet ga schrijven over het schisma binnen de Russische automodelverzamelaarswereld – ergens schijnt een grove fout gemaakt te zijn met de cabine van een van die reclamevrachtwagentjes.
Ik sluit af met een citaat uit Het gouden kalf van Ilf & Petrov, met excuus aan diegenen die het Russisch niet machtig zijn.
— Позвольте, — воскликнул он с юношеской назойливостью, — но ведь в пробеге нет никаких "лорен-дитрихов"! Я читал в газете, что идут два "паккарда", два "фиата"и один "студебеккер".
— Идите к чертовой матери со своим "студебеккером"! — заорал Остап. — Кто такой Студебеккер? Это ваш родственник Студебеккер? Папа ваш Студебеккер? Чего вы прилипли к человеку? Русским языком ему говорят, что "студебеккер" в последний момент заменен "лорен-дитрихом", а он морочит голову! "Студебеккер!"
O wacht, bijna vergeten. Je kon op dat GAZ51-chassis (zie boven) nog veel meer zetten dan alleen een vrachtwagenbak. Hier een paar aardige voorbeelden. Eentje met een verhoging voor het vervoer van zure room …
…. Je had ze ook met aanhanger, met deze werd brood vervoerd …
… En eentje voor ‘veterinaire desinfectering’, waar ik maar niet te dicht bij in de buurt zou komen.
En hier nog de beloofde busjes:
Een boek is het beste geschenk
Aeroflot
Stoffen in ruime keus