(Eerste publicatie: 3-9-2013)
Wagon van Prokoedin-Gorski in Borodino
Je zou er een prijsvraagje van kunnen maken: van wie was deze wagon die hier links staat afgebeeld? En – voor tien extra punten: waar staat die wagon? En vooruit, voor nog eens tien punten: in welk jaar was dat?
De wagon behoorde toe, dat had u al begrepen uit de kop boven dit stukje, aan Sergej Prokoedin-Gorski. Hij staat op het station van Borodino. Het jaartal is 1911.
Voor wie Rusland een beetje volgt, is Prokoedin-Gorski allang geen onbekende meer. Zijn prachtige kleurenfoto’s van voor 1917 duiken regelmatig op. Dat gebeurt de laatste tijd wat vaker, vanwege een jubileum: 30 augustus was het 150 jaar geleden dat hij werd geboren.
Prokoedin-Gorski dankt zijn faam aan zijn project om het uitgestrekte Russische rijk vast te leggen in foto’s. Voorzien van papieren van tsaar Nicolaas II, die hem beschermden tegen achterdochtige lokale autoriteiten, legde hij duizenden kilometers af.
Op een aan Prokoedin–Gorskii gewijde site kwam ik een stukje tegen over een onderbelicht aspect van zijn project: de vervoermiddelen die de fotograaf gebruikte. De Poelmanwagon hierboven is nog het bekendst. Hij werd – ook weer met hulp van de tsaar – ingericht naar de wensen van Prokoedin-Gorski. Hij deed dienst als donkere kamer en bood ook een onderkomen aan de expeditieleden. Op aanwijzing van de fotograaf werd hij aan de gewenste trein gekoppeld, op de plaats van bestemming werd hij ‘geparkeerd’ en trok men de omgeving in om foto’s te maken. In 1914, na het begin van de Eerste Wereldoorlog, moest de wagon worden ingeleverd bij het leger.
Prokoedin-Gorski stonden ook meerdere vaartuigen ter beschikking. Het exemplaar links, voortgedreven door een propellor en gebruikt op de rivier de Tsjoesova, vind ik het mooiste. Maar die rechts mag er ook zijn. De raderboot Sjeksna, die op meerder foto’s voorkomt, hier, aan de overkant, op de rivier de Kovzja.
Prokoedin-Gorski maakt ook melding van een Ford automobiel, die hij gebruikte om door de Oeral naar Jekaterinburg te reizen. Helaas is van die auto geen afbeelding bewaard. De enige auto op alle foto’s van Prokoedin-Gorski is deze Mercedes, vermoedelijk het eigendom van prins Oldenburgski. (De foto is genomen in 1912 in Gagra.) Bij al die foto’s, met die moderne kleuren, zou je bijna vergeten dat fotograferen in die tijd een behoorlijke klus was. Niet voor niets heette de werkruimte van Prokoedin-Gorski (chemicus van beroep) in zijn Poelmanwagon laboratorium. Op locatie zal hij verder weinig comfort hebben gehad. Vele kilometers gingen met paard-en-wagen. Op de foto rechts van de rivier de Tsjoesova staat het vervoer onderaan op de fotograaf te wachten:
Prokoedin-Gorski (met hoed en lichte jas) op de Hongersteppe in Kazachstan.
Een aanrader is de speciale (Russischtalige) site die ik al noemde over Prokoedin-Gorski. Daar zijn tal van adembenemende foto’s te vinden, met natuurlijk ook foto's van de fotograaf zelf:
Links en rechts: Prokoedin-Gorski
Prokoedin-Gorski verliet Rusland in 1918 met medeneming van een groot deel van zijn fotowerk. Hij vestigde zich in Parijs, waar hij in 1944 overleed. Zijn (drie?) zonen gingen als Gorsky Frères verder in de fotografie. Onder meer maakten zij reclamefoto’s voor Nestlé. Deze hier (C’est un Bebé Nestlé) kunt u kopen voor 11.000 dollar:
En ze verzorgden ook het officiële fotoalbum van de wereldtentoonstelling van 1937 in Parijs. Daaruit is deze opname:
Of zij daarbij dezelfde techniek gebruikten als hun vader, dat weet ik niet. Over die techniek is veel geschreven. Dat moet u zelf maar even opzoeken, want dat interesseert me niet zo.
En tenslotte. Ben van Lieshout maakte in 2012 de film Inventaris van het Moederland. Hij reist daarin Prokoedin-Gorski achterna. Tot mijn grote schande heb ik de film nog niet gezien. Hier de trailer: