(Eerste publicatie: 20-5-2010)

Rachel Polonsky woont in de jaren negentig in Moskou in het flatgebouw waar ook Vjatsjeslav Molotov (1890-1986) woonde. Ze krijgt toegang tot zijn appartement en stuit op de boekenverzameling van de man die ooit tot de inner circle van Stalin behoorde. Sommige boeken zijn nooit opengesneden, andere zijn rijk voorzien van strepen en aantekeningen. De boeken van Molotov dienen als uitgangspunt voor een aantal reizen door Rusland. Het resultaat is een kloek reisverslag, getiteld Molotov’s magic lantern.

Een prachtig uitgangspunt, maar het resultaat valt tegen. Eerder schreef ik over Orlando Figes, de vermaarde historicus die Polonsky’s boek op weinig eerzame wijze (middels een anonieme ‘lezersreactie’ op Amazon.com) afdeed als “the sort of book that makes you wonder why it was ever published”. Dat is heel erg overdreven, maar om nou te zeggen dat Polonsky je bij de lurven grijpt en Rusland mee intrekt – nee.

Waren Molotovs boeken echt de leidraad voor Polonsky’s reizen? Reizend (en schrijvend) springt ze van de hak op de tak. Vologda is een logisch reisdoel, Molotov zat daar ooit in ballingschap, maar bij andere bestemmingen blijft de connectie met de oude communist vaak vaag. Opnieuw een treinreis, weer een streekmuseum, de plot van de Broeders Karamazov wordt naverteld, de geheimen van de banja onthuld, het Klopski klooster in Novgorod bezocht, Chodorkovski komt voorbij en opeens zijn we in Rostov aan de Don. En zo schiet je van links naar rechts, met weinig houvast. De verheven schrijfstijl stemt mij als lezer ook niet welwillender.

Reisboeken moeten aanzetten tot reizen. Daarin slaagt Polonsky wel, al is de oogst voor zo’n omvangrijk boek voor mij wat mager. Het Sjalamov Huis in Vologda, daar wil ik graag naar toe. En dat ik nog niet in Taganrog ben geweest, de geboorteplaats van Tsjechov, is een schande.

Polonsky verweet Orlando Figes in een recensie van diens Natasha’s Dance onzorgvuldigheid (en dat is mogelijk de reden van Figes’ weinig elegante actie op Amazon.com). Dan moet ze zelf ook een beetje uitkijken. Polonsky beschrijft onderstaande foto, gemaakt in Moermansk door TASS-fotograaf Yevgeni Khaldei:

Polonsky heeft het over “a reindeer …five German planes … shattering rocks”. Khaldei maakte historische foto’s (de beroemdste is die van de rode vlag op de Reichstag), maar bekend is dat hij die af en toe wat mooier maakte. Dat had Polonsky wel mogen weten. Ze wordt op het verkeerde been gezet door de explosie links, die Khaldei naast het rendier heeft geplakt. Daardoor ziet ze de vliegtuigen voor Duitse aan, terwijl het Engelse zijn, ook door Khaldei op de foto geshopt. (Niet dat ík die vliegtuigen meteen had herkend, ik ontdekte Polonsky’s misser ook pas na wat zoeken op: Khaldei Murmansk reindeer).

Een uitgebreidere, Engelstalige recensie van Polonsky's boek hier. Meer over Khaldei's Moermansk-foto hier en hier.

(Het volgende boek op mijn stapel: Dominic Lieven – Russia against Napoleon. Op de cover staat “A monumental work”. Dat oordeel is afkomstig van … Orlando Figes.)

PS. Van Rachel Polonsky ontving ik de volgende reactie: Thanks for correcting me on the Khaldei photograph. I will change the text for the paperback.