(Eerste publicatie: 21-1-2010)
Ik begon met enige aarzeling aan Записки адвоката (Aantekeningen van een advocaat) van Dina Kaminskaja, die in de jaren zestig en zeventig onder anderen de dissenten Vladimir Boekovski en Larisa Bogoraz verdedigde. Was dat niet een uitgekauwd onderwerp? Het Engelse origineel dateerde bovendien uit 1982…
Mijn aarzeling was snel verdwenen. Kaminskaja (1919-2006) begint haar boek met een ‘gewone’ strafzaak. Het blijkt een adembenemend verhaal dat bijna de helft van het boek beslaat. Het gaat om wat Дело Мальчиков zou gaan heten, de Zaak van de Jongens.
Op 17 juni 1965 wordt in het dorpje Izmalkovo, in de buurt van Moskou, de scholiere Marina Kostopravkina verkracht en vermoord. Het onderzoek loopt vast. Marina’s moeder en andere dorpelingen vragen enkele schrijvers in het nabijgelegen schrijversdorp Peredelkino om hulp. Ze kloppen aan bij Kornej Tsjoekovski – een grote naam in de Sovjetunie. De vermoorde Marina was een vaste bezoeker van de door hem opgerichte kinderbibliotheek. De schrijvers richten zich tot de hoogste partij-instanties en die verordonneren: de zaak moet worden opgelost.
Dat bevel leidt tot de arrestatie – een jaar na de moord - van de scholieren Sasja en Alik. Beiden bekennen schuld, maar trekken die verklaring later weer in. Kaminskaja neemt de verdediging van Sasja op zich en begrijpt al snel dat er van de hele aanklacht weinig klopt. Getuigenverklaringen zijn tegenstrijdig of aanwijsbaar onjuist. Ook de verklaringen van de twee jongens blijken niet te kunnen kloppen. Kaminskaja gaat het gevecht met de Sovjet-rechtspraak aan en weet Sasja (en daarmee ook Alik) uiteindelijk in derde instantie, na drie jaar voorarrest, vrij te krijgen.
Peter R. de Vries is er niets bij.
Hoe is het Sasja en Alik daarna vergaan? Kaminskaja schrijft (in 1982) dat Sasja in het dorp is blijven wonen, getrouwd is en een zoon heeft gekregen. Over Alik geen woord. Internet levert over beide jongens niets op. Het lijkt me een prachtige uitdaging voor een documentaire-maker. Ga met Kaminskaja’s verhaal in de hand naar Izmalkovo en praat met getuigen uit die tijd. Het dorp werd door de kwestie verscheurd, veel inwoners waren overtuigd van de schuld van de jongens.
Dina Kaminskaja werd in 1977 gedwongen de Sovjetunie te verlaten en vestigde zich in Amerika. Hier in het Engels een kort overzicht van haar leven. Haar boek Aantekeningen van een advocaat is hier (in het Russisch) te downloaden.
