(Eerste publicatie: 29-8-2013)
In mijn eerste stukje over dichter/bard Aleksandr Galitsj wees ik op de overeenkomst tussen Galitsj en onder meer de schrijver Vladimir Vojnovits. Beiden richtten hun satirische pijlen op de Sovjet-ideologie en alle Sovjet-functionarissen. De overeenkomst tussen beiden gaat verder: net als Vojnovitsj was ook Galitsj aanvankelijk een gerespecteerd lid van het officiële schrijversgilde.
Maakte Vojnovitsj eerst naam als schrijver van liedjes (onder meer over voetbal en kosmonauten), Galitsj begon het brave deel van zijn loopbaan als filmscenarioschrijver en werd daarmee in de tweede helft van de jaren vijftig succesvol. Gaandeweg kreeg hij ook naam als zanger van zijn eigen liedjes, maar dat ging volledig buiten de officiële kanalen om. Slechts één keer trad hij op in het openbaar, in 1968, op een festival in Akademgorodok bij Novosibirsk. Via kleine concerten in besloten kring en vooral de clandestiene verspreiding van teksten en opnames, was zijn reputatie toen al gevestigd – ook bij de autoriteiten.
Dat die niet gecharmeerd waren van Galitsj’ repertoire, kan niemand verbazen. Zie de liedjes over de lotgevallen van Klim Petrovitsj in deel 1 en verderop in dit stukje. Een uitgave van een liederenbundel in het Westen maakte het er voor Galitsj in eigen land niet makkelijker op. Hij betaalde voor zijn satire met uitsluiting uit de Schrijversbond en de Filmbond, een publicatieverbod en tenslotte emigratie in 1974. Via Noorwegen en Duitsland belandde hij in Parijs. In 1977 kwam hij door een stroomstoot om het leven, toen hij aan het rommelen was met een tv-antenne.
Een nauwgezet beeld geven van Galitsj’ repertoire is nauwelijks mogelijk. Hij paste bestaande liedjes vaak aan en was slordig met schriftelijke versies. Reconstructies zijn vaak gebaseerd op opnames van huisconcerten, waarbij ook weer verschillende versies opduiken. Soms vroeg hij de aanwezigen een bepaald lied niet op te nemen, omdat hij er nog aan werkte.
Ook personages die in meerdere liedjes opdoken, konden veranderingen ondergaan. Zo was Klim Petrovitsj aanvankelijk een eenvoudige mijnwerker, in een later liedje veranderde dat en werd hij een gedecoreerd voorman van een fabriekshal. Die aangepaste biografie noopte Galtisj tot het herschrijven van het eerste lied over hem, dat ik – inclusief vertaling – in mijn eerste stukje afdrukte.
In het lied hieronder spant Klim Petrovitsj zich in om voor zijn fabriek een onderscheiding te krijgen. Al jaren leveren ze een prima product, dat ook in de rest van het socialistische kamp graag wordt gebruik. Klims inspanningen – hij gaat er helemaal voor naar Moskou – stuiten op een muur van onwil. Dat is te begrijpen: het kwaliteitsproduct dat zijn fabriek levert is prikkeldraad. Klims tijdgenoten begrepen natuurlijk meteen dat zijn fabriek vooral voor gevangenissen en kampen werkte.
О ТОМ, КАК КЛИМ ПЕТРОВИЧ ДОБИВАЛСЯ,
ЧТОБ ЕГО ЦЕХУ ПРИСВОИЛИ ЗВАНИЕ "ЦЕХА КОММУНИСТИЧЕСКОГО ТРУДА",
И НЕ ДОБИВШИСЬ ЭТОГО - ЗАПИЛ
(Over hoe Klim Petrovitsj z’n best deed om voor zijn fabriekshal de titel “Hal van communistisch arbeid” te krijgen en zich klem zoop toen dat niet lukte)
...Все смеются на бюро:
"Ты ж, как витязь -
И жилплощадь, и получка по-царски!"
Iedereen van het partijbureau lacht: “je leeft als een sprookjesprins,
Met een woning en salaris van een tsaar!”
Ну, а я им:
"Извините, подвиньтесь!
Я ж за правду хлопочу, не за цацки!
Ik zeg ze: ho effe, mag ik effe!
Ik zet me in voor de waarheid,
Niet voor iets onbenulligs!
Как хотите - на доске ль, на бумаге ль,
Цельным цехом отмечайте, не лично.
Мы ж работаем на весь наш соцлагерь,
Мы ж продукцию даем на отлично!
Wat jullie willen: prijs de hele fabriekshal
Op het erebord of op papier – niet mij persoonlijk.
We werken toch voor het hele socialistische kamp,
We leveren materiaal van uitstekende kwaliteit!
И совсем мне,- говорю,- не до смеху,
Это чье ж,- говорю,- указанье,
Чтоб такому выдающемуся цеху
Не присваивать почетное званье?!"
En er valt helemaal niks te lachen, zeg ik,
Want wat is dat nou, zeg ik, voor richtlijn
Dat ze zo’n geweldige fabriekshal
Geen eretitel geven?!
А мне говорят,
(Все друзья говорят -
И Фрол. и Пахомов с Тонькою)
- "Никак,- говорят,- нельзя,- говорят -
Уж больно тут дело тонкое!"
Maar ze zeggen me
(Alle vrienden zeggen het –
Frol. [?] en Pachomov en Tonka)
Dat kan, zeggen ze absoluut niet, zeggen ze.
Want dat ligt behoorlijk gevoelig!”
А я говорю (матком говорю!),
Пойду, - говорю,- в обком,- говорю!
А в обкоме мне все то же:
- Не суйся!
Не долдонь, как пономарь, поминанье.
En ik zeg (met een paar vloeken zeg ik),
Ik ga naar het provinciale partijbureau, zeg ik!
En op dat bureau zeggen ze me ook weer hetzelfde:
- Laat het rusten!
Je lijkt wel een zendeling, met je eeuwige gezever.
Ты ж партейный человек, а не зюзя,
Должен, все ж таки, иметь пониманье!
Мало, что ли, пресса ихняя треплет
Все, что делается в нашенском доме?
Je bent toch partijlid, en toch niet bezopen?
Dan moet je dat toch kunnen begrijpen!
Kletst die pers van hun [de Westerse media] al niet genoeg
Over alles wat er bij ons in huis gebeurt?
Скажешь - дремлет Пентагон?
Нет, не дремлет!
Он не дремлет, мать его, он на стреме!
Denk je soms dat het Pentagon slaapt?
Nee, die slapen niet!
Die slapen niet, die staan nondeju op de uitkijk!
Как завелся я тут с пол-оборота:
- Так и будем сачковать?!Так и будем?!!
Toen had ik het opeens helemaal gehad:
Blijven we zo lummelen dan?!
Lummelen we zo maar door?!
Мы же в счет восьмидесятого года
Выдаем свою продукцию людям!
А мне говорят:
- Ты чего,- говорят,-
Орешь, как пастух на выпасе?!
Al sinds 1918 [? of: al 80 jaar?] leveren we
De mensen onze productie! *)
En mij zeggen ze:
Wat sta je nou te schreeuwen
Als een herder in de wei?!
Давай,- говорят,- молчи,- говорят,
Сиди,- говорят,- и не рыпайся!
А я говорю, в тоске говорю:
- Продолжим наш спор в Москве,- говорю!
Hou liever je mond, zeggen ze,
Zit stil, zeggen ze, en hou je gedeisd!
En ik zeg, verdrietig zeg ik:
We zetten ons gesprek voort in Moskou, zeg ik!
...Проживаюсь я в Москве, как собака.
Отсылает референт к референту:
- Ты и прав,- говорят,- но, однако,
Не подходит это дело к моменту.
… In Moskou vergaat het me als een hond.
De ene referent stuurt me naar de andere referent.
- Je hebt wel gelijk, zeggen ze, maar
Het is nu niet het juiste moment.
Ну, а вздумается вашему цеху,
Скажем - встать на юбелейную вахту?
Представляешь сам, какую оценку
Би-Би-Си дадут подобному факту?!
Stel dat jullie fabriek het in z’n hoofd haalt
Om bij een jubileum als erewacht te gaan staan.
Enig idee hoe de BBC een dergelijk feit
Zou beoordelen?
Ну, потом - про ордена, про жилплощадь,
А прощщаясь, говорят на прощанье:
- Было б в мире положенье попроще,
Мы б охотно вам присвоили званье.
Daarna hadden ze het nog over medailles, woonruimte.
Bij het afscheid zeiden ze ter afscheid,
We zouden jullie best een eretitel willen toekennen.
А так,- говорят,- ну, ты прав,- говорят,-
И продукция ваша лучшая!
Но все ж,- говоря,- не д р а п ,- говорят,-
А проволока колючая!..
Want, zeggen ze, je hebt best gelijk.
En jullie product is het beste!
Maar het is natuurlijk, zeggen ze, geen textiel,
Zeggen ze, - maar prikkeldraad!
- Ну, что ж,- говорю,
- Отбой!- говорю.
- Пойду,- говорю,-
В запой,- говорю!
- Goed dan, zeg ik
de mazzel! Zeg ik
- Ik ga, zeg ik,
Me klem zuipen.
Взял - и запил.
En hup, ik zoop me klem.
Hier deel 1.
*) En verhelderende aanvulling uit Moskou op deze regel vindt u hier.